Xóa sổ 'lãng phí thực phẩm': Chuyện không của riêng ai

Phải khẩn trương giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm. Ảnh minh họa: Adobe/Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp

Hiện nay, lãng phí thực phẩm luôn là một phần của tiêu dùng thế giới.

Thuật ngữ và chiến dịch chống lãng phí thực phẩm đã được nghiên cứu và thực hiện bởi các học giả Thụy Điển do nhà nghiên cứu Jenny Gustavsson dẫn đầu. Nghiên cứu có tên “Thất thoát và lãng phí thực phẩm toàn cầu”, được công bố tại Đại hội Bảo vệ Thực phẩm đầu tiên trên thế giới vào năm 2011, đã chỉ ra rằng tình trạng thất thoát thực phẩm do tiêu dùng xa hoa là mối đe dọa đối với an ninh lương thực toàn cầu.

Cũng trong năm này, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) đã công bố báo cáo đáng báo động rằng 1/3 lượng thực phẩm được sản xuất trên toàn cầu đã bị bỏ đi, trong khi một bộ phận dân số khác phải chịu cảnh mất an ninh lương thực.

Quan điểm về “lãng phí thực phẩm”

Có nhiều quan điểm khác nhau về lãng phí thực phẩm. Đối với một số người, lãng phí thực phẩm không chỉ là thức ăn thừa từ các bữa tiệc buffet hay thức ăn hết hạn do dự trữ quá nhiều. Đối với các chuyên gia dinh dưỡng, lãng phí thực phẩm là sự mất mát các nguồn dinh dưỡng có giá trị, có nghĩa là ngay cả những người tiêu dùng giàu có cũng có thể là nạn nhân của “lãng phí thực phẩm” nếu bữa ăn của họ được chế biến từ các thành phần có giá trị dinh dưỡng thấp. Ngày nay, quan điểm về lãng phí thực phẩm đã thay đổi và ngày càng được coi là một yếu tố góp phần gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu. Khi chất thải thực phẩm được đưa đến bãi rác hoặc chất đống, chúng sẽ phân hủy yếm khí, tạo ra khí metan (CH4) có hiệu quả giữ nhiệt cao hơn CO2 gần 30 lần. Do đó, việc quản lý chất thải thực phẩm kém góp phần gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Mặt khác, chính quyền địa phương quản lý rác thải đô thị lại bày tỏ lo ngại về khối lượng rác thải ngày càng tăng, trong đó khoảng một nửa là rác thải thực phẩm. Nguyên nhân được nhắc đến là do thiếu phân loại rác thải tại nhà, chợ, nhà hàng và cửa hàng. Điều này dẫn đến chi phí thu gom rác thải cao hơn và khiến các bãi chôn lấp ngày càng hạn chế không gian.

Trong khi đó, các doanh nghiệp coi lãng phí thực phẩm là sự mất mát doanh thu do các vấn đề như bảo quản thực phẩm không đúng cách, thực phẩm thừa, thực phẩm không bán được, thực phẩm hết hạn…

Kế hoạch giảm thiểu lãng phí thực phẩm

Trong chuỗi các nỗ lực, Thái Lan đã xây dựng “Kế hoạch hành động quản lý chất thải thực phẩm giai đoạn 1 (2023-2027)”. Kế hoạch này nhằm mục đích giảm tỷ lệ chất thải thực phẩm xuống dưới 28% tổng số chất thải rắn đô thị vào năm 2027. Kế hoạch được triển khai trong bối cảnh theo khảo sát năm 2021 của Cục Kiểm soát Ô nhiễm Thái Lan, chất thải thực phẩm chiếm 38%. Được biết, chương trình này nêu chi tiết các biện pháp chính để giải quyết tình trạng lãng phí thực phẩm.

Từ năm 2019, Liên hiệp quốc đã chỉ định ngày 29/9 là Ngày quốc tế nâng cao nhận thức về tổn thất và lãng phí thực phẩm. Tuy nhiên, chiến dịch này có phạm vi tiếp cận hạn chế và tình hình chung vẫn chưa thay đổi, mặc dù nhận thức của các nhà bán lẻ đã tăng lên, bằng chứng là lượng thực phẩm tồn kho giảm và lượng thực phẩm quyên góp thông qua các tổ chức từ thiện tăng lên.

Trong một dẫn chứng có liên quan, báo cáo Chỉ số lãng phí thực phẩm của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) năm 2024 đã cung cấp bức tranh rõ ràng hơn về nguồn lãng phí thực phẩm. Cụ thể, vào năm 2022, phần lớn lượng thực phẩm lãng phí trên thế giới đến từ các hộ gia đình. Trong tổng số thực phẩm bị lãng phí trong năm, các hộ gia đình chịu trách nhiệm cho 631 triệu tấn, tương đương 60%, trong khi ngành dịch vụ thực phẩm là 290 triệu tấn và ngành bán lẻ gây lãng phí 131 triệu tấn.

Hành vi của người tiêu dùng: Một vấn đề quan trọng

Một số quốc gia và thành phố hiện đang tổ chức hội nghị về lãng phí thực phẩm hàng năm để thúc đẩy hợp tác giải quyết vấn đề này thông qua các biện pháp quản lý và khuyến khích, cũng như phát triển các sáng kiến và công nghệ có liên quan. Điều quan trọng là tập trung vào việc truyền đạt mối liên hệ giữa “mất giá trị dinh dưỡng của thực phẩm” và “tác động của vấn đề lãng phí thực phẩm” cho công chúng.

Các nhà nghiên cứu kết luận chung rằng người tiêu dùng là yếu tố quan trọng trong việc tạo ra rác thải thực phẩm. Điều này là do hầu hết rác thải thực phẩm xuất hiện dưới dạng thức ăn thừa của người tiêu dùng và bị vứt bỏ. Tuy nhiên, lượng thức ăn thừa này cũng liên quan đến người bán thực phẩm, người mua nguyên liệu, người chế biến và các nhà cung cấp dịch vụ ăn uống.

Một nghiên cứu tổng hợp khác đã chỉ ra rằng tỷ lệ lãng phí thực phẩm bình quân đầu người ghi nhận mỗi ngày thay đổi đáng kể tùy theo khu vực, từ hơn 0,4 kg/người/ngày đến dưới 1/10 số lượng này. Đây là kết quả dựa trên 32 bài báo nghiên cứu được công bố trên toàn thế giới từ 71 quốc gia. Hầu hết các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người tiêu dùng thành thị tạo ra nhiều chất thải thực phẩm hơn so với những người ở vùng ngoại ô và nông thôn. Ngoài ra, mức thu nhập dường như không ảnh hưởng đến tỷ lệ lãng phí thực phẩm của từng cá nhân.

Các chiến dịch nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người tiêu dùng đã được mở rộng để giảm lãng phí thực phẩm từ việc tiêu thụ. Đơn cử, chiến dịch “Yêu thực phẩm ghét lãng phí” ở Anh sử dụng các trang web và ứng dụng di động làm công cụ tương tác để giúp người tiêu dùng theo dõi lượng thực phẩm lãng phí, từ đó lập kế hoạch bữa ăn và tìm công thức nấu ăn cho thức ăn thừa.

Để thúc đẩy nỗ lực và hướng đến mục tiêu cuối cùng về giải quyết lãng phí thực phẩm, điều cần thiết là phải liên tục theo dõi hành vi của từng cá nhân và điều chỉnh các chiến lược để đạt được kết quả có ý nghĩa và bền vững.

Đan Lê (Lược dịch từ Bangkok Post)