Xô viết Nghệ Tĩnh - Bản hùng ca bất diệt, khơi nguồn Cách mạng Việt Nam

Ngã ba Bến Thủy là địa điểm đấu tranh của công nông ngày 1/5/1930 thuộc phường Trường Vinh, tỉnh Nghệ An.

Ngọn lửa từ Vinh - Bến Thủy

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập ngày 3/2/1930, vừa mới ra đời Đảng đã tổ chức và lãnh đạo một phong trào quần chúng lớn mạnh, xưa nay chưa từng có trong cả nước. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào đấu tranh của Nhân dân bùng lên mạnh mẽ từ đầu năm 1930 trên khắp cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Phong trào đấu tranh đặc biệt mạnh mẽ từ Ngày Quốc tế lao động 01/5/1930, lần đầu tiên công nông và dân chúng tỏ rõ dấu hiệu đoàn kết với vô sản thế giới và biểu dương lực lượng của mình. Từ thành phố đến nông thôn, trên cả ba miền đất nước đã xuất hiện nhiều truyền đơn, cờ Đảng, mít tinh, bãi công, biểu tình, tuần hành thị uy. Cao trào cách mạng do Đảng chủ trương và phát động đã diễn ra trên 25 tỉnh thành trong cả nước, trong đó Nghệ - Tĩnh là nơi phong trào phát triển mạnh mẽ nhất.

Phong trào đấu tranh của nhân dân Nghệ Tĩnh được mở đầu bằng cuộc đấu tranh của công - nông Vinh - Bến Thủy vào ngày 01/5/1930. Nhân dân các huyện Nghi Xuân, Hương Khê, Thanh Chương, Đô Lương hưởng ứng, tổ chức treo cờ, mít tinh, diễu hành, đấu tranh kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động 1/5/1930.

Từ đấu tranh chính trị, quần chúng đã biểu tình với những vũ khí thô sơ. Mở đầu thời kỳ đấu tranh vũ trang là cuộc biểu tình của khoảng 3.000 nông dân Nam Đàn ngày 30/8/1930 buộc tri huyện phải ký nhận vào bản yêu sách của nhân dân. Ngày 1/9/1930, tại Thanh Chương đã nổ ra cuộc biểu tình với quy mô rộng của trên 2 vạn nông dân trong 5 tổng. Trong hai ngày 7 và 8/9/1930, hàng ngàn nông dân các huyện Can Lộc, Thạch Hà, Cẩm Xuyên phối hợp biểu tình, kéo về tỉnh lỵ Hà Tĩnh… vùng lên đấu tranh mạnh mẽ.

Từ giữa tháng 9/1930, phong trào đấu tranh của quần chúng chuyển biến vượt ra ngoài dự kiến của các cấp bộ Đảng. Quần chúng đã vũ trang tự vệ, biểu tình thị uy có vũ trang, tiến công vào cơ quan chính quyền của địch ở địa phương. Đặc biệt, cuộc đấu tranh của hơn 8.000 nông dân Hưng Nguyên nổ ra ngày 12/9/1930 để hưởng ứng cuộc đấu tranh của nông dân các huyện và cuộc bãi công của công nhân Vinh - Bến Thủy, phản đối chính sách khủng bố của bọn thực dân và phong kiến tay sai. Thực dân Pháp cho máy bay tới ném bom, làm 217 người chết, 125 người bị thương, càng làm cho phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân vùng lên như bão táp. Những cuộc biểu tình có vũ khí thô sơ có sự hỗ trợ của Đội Tự vệ đỏ, nông dân nhiều huyện ở Nghệ Tĩnh dồn dập tấn công huyện đường. Trước cao trào cách mạng của quần chúng, chính quyền cai trị bị rối loạn, ở nhiều xã bị tan rã. Các tổ chức cơ sở đảng ở địa phương đã kịp thời lãnh đạo quần chúng thực hiện quyền làm chủ, tự đứng ra quản lý đời sống của mình, thực hiện nhiệm vụ của chính quyền nhân dân theo hình thức Xô viết.

Chính quyền của dân, do dân và vì dân

Ngay từ khi ra đời, chính quyền Xô viết đã thực hiện các quyền lợi cho người dân lao động. Về chính trị: Xô viết không thừa nhận bộ máy chính quyền của thực dân, phong kiến, thực hiện các quyền tự do, dân chủ cho nhân dân như tự do hội họp, tự do đi học, nam nữ bình quyền. Tổ chức giáo dục chính trị cho nhân dân và động viên mọi người phát huy nhiệt tình cách mạng và vai trò làm chủ của của mình vào việc xây dựng, quản lý xã hội mới; tổ chức hòa giải những xích mích trong nội bộ nhân dân; trấn áp bọn phản động làm tay sai cho thực dân Pháp, giao nhiệm vụ giữ gìn trật tự trị an và bảo vệ cách mạng cho các đội tự vệ đỏ...

Về kinh tế, không nạp sưu thuế cho Pháp và buộc các tổng lý phải trả lại cho nhân dân số tiền thuế đã thu, buộc các chủ ruộng, các nhà giàu phải giảm tô, hoãn nợ và bỏ các khoản địa tô phụ cho nông dân, quy định lại mức tiền công cho những người làm thuê chia lại ruộng công... một số nơi còn sử dụng ruộng đất công tổ chức cho nhân dân sản xuất tập thể theo hình thức hợp tác xã nông nghiệp. Về văn hóa - xã hội: Bài trừ các hủ tục lạc hậu, cấm hút thuốc phiện, uống rượu, đánh bạc, vận động phụ nữ cải cách trang phục cho gọn và bỏ các tục lệ cưới hỏi phiền hà, tốn kém.

Những chính sách và biện pháp đó được các xã bộ nông thực hiện đã tạo ra một khí sắc mới trong nông thôn. Nhân dân ngày đêm sống trong không khí tưng bừng, lành mạnh, đầy tình thân ái. Lần đầu tiên được quyền làm chủ xã hội với lòng tin sâu sắc đối với Đảng, với cách mạng, mọi người đều đem hết nhiệt tình của mình góp phần vào công việc xây dựng và bảo vệ chính quyền mới. Những tiếng gọi "cộng sản", “xã hội” bao hàm ý nghĩa thiêng liêng, vừa là lý tưởng, vừa là khẩu hiệu hành động của quần chúng. Họ sẵn sàng hy sinh tính mạng và tài sản để chống lại chính sách khủng bố của thực dân Pháp, bảo vệ Xô viết.

Chính quyền Xô viết là đỉnh cao của cao trào cách mạng, là cuộc đấu tranh giai cấp “long trời, lở đất” của nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng. Mặc dù ra đời và tồn tại trong khoảng thời gian ngắn, nhưng Xô viết đã tỏ rõ tính ưu việt và bản chất tiến bộ của một chính quyền cách mạng của dân, do dân và vì dân; là thành quả của khát vọng tự do, hạnh phúc của nhân dân, đồng thời đem lại cho đông đảo quần chúng công - nông lòng tin ở sức mạnh của mình.

Đài tưởng niệm các liệt sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh hy sinh ngày 7/11/1930 thuộc xã Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.

Âm vang Xô viết Nghệ Tĩnh ở Cao Bằng

Trước khi cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh nổ ra, Cao Bằng đã là một vùng đất giàu truyền thống yêu nước và cách mạng. Nơi đây có vị trí chiến lược quan trọng, là cửa ngõ giao thương giữa Việt Nam và Trung Quốc, đồng thời là địa bàn hoạt động của nhiều tổ chức yêu nước và cách mạng. Từ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, Cao Bằng đã chịu ảnh hưởng của các phong trào yêu nước do các sĩ phu khởi xướng. Những năm 1920, nhiều tổ chức cách mạng đã bắt đầu hoạt động ở Cao Bằng, tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin và đường lối cách mạng giải phóng dân tộc. Nhân dân Cao Bằng, chủ yếu là đồng bào các dân tộc thiểu số đã nhiều lần vùng lên đấu tranh chống lại ách áp bức, bóc lột của thực dân Pháp và phong kiến địa chủ.

Trong bối cảnh đó, Xô viết Nghệ Tĩnh nổ ra như một ngọn gió thổi bùng lên ngọn lửa cách mạng vốn đã âm ỉ cháy trong lòng người dân Cao Bằng. Thông qua các kênh thông tin khác nhau, như báo chí, truyền đơn, các nhà cách mạng, tư tưởng của Xô viết Nghệ Tĩnh đã được truyền bá đến Cao Bằng, giúp nhân dân hiểu rõ hơn về mục tiêu, lý tưởng của cách mạng. Mặc dù Cao Bằng không có nhiều khu công nghiệp lớn như Nghệ An, Hà Tĩnh, nhưng Xô viết Nghệ Tĩnh đã có tác động tích cực đến phong trào đấu tranh của công nhân khai thác mỏ, công nhân xây dựng đường sá ở địa phương. Xô viết Nghệ Tĩnh đã cổ vũ nông dân Cao Bằng đứng lên đấu tranh đòi quyền lợi, chống lại ách áp bức, bóc lột của địa chủ, cường hào.

Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh đã giúp nhân dân Cao Bằng nâng cao ý thức chính trị, hiểu rõ hơn về bản chất của chế độ thực dân phong kiến và con đường cách mạng giải phóng dân tộc. Giúp tăng cường sự đoàn kết giữa các dân tộc ở Cao Bằng, giữa công nhân và nông dân, giữa các tầng lớp nhân dân yêu nước. Tạo điều kiện cho việc rèn luyện, trưởng thành của đội ngũ cán bộ cách mạng ở Cao Bằng, những người sau này đóng vai trò quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Góp phần quan trọng vào việc chuẩn bị về tư tưởng, chính trị, tổ chức và lực lượng cho cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Cao Bằng.

Mặc dù Xô viết Nghệ Tĩnh chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, nhưng những âm vang của nó đối với Cao Bằng nói riêng và cả nước nói chung vẫn còn vang vọng đến ngày nay. Phong trào đã để lại những bài học kinh nghiệm quý báu, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc sau này.

Năm 2025, trong không khí thiêng liêng, tự hào nhân kỷ 95 năm Xô viết Nghệ Tĩnh (12/9/1930 - 12/9/2025), ngày 11/9/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1959/QĐ-TTg xếp hạng Di tích lịch sử Những địa điểm ghi dấu Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931) tại Nghệ An là Di tích Quốc gia đặc biệt.Quần thể di tích bao gồm 9 điểm di tích thành phần đã được xếp hạng cấp quốc gia, gắn liền với các mốc son lịch sử hào hùng của phong trào, như: Ngã ba Bến Thủy, nơi diễn ra cuộc đấu tranh của công nông ngày 1/5/1930; Đình Võ Liệt, từng là trụ sở của chính quyền Xô viết; Nơi giặc Pháp tàn sát cuộc đấu tranh ngày 12/9/1930 tại huyện Hưng Nguyên cũ; Mộ các liệt sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh hy sinh ngày 7/11/1930 tại huyện Diễn Châu cũ; Nơi xử bắn 72 chiến sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh tại huyện Diễn Châu cũ và Đình Lương Sơn, nơi thành lập chính quyền Xô viết Nghệ Tĩnh… Những dấu ấn khẳng định hào khí Xô viết Nghệ Tĩnh vẫn rực sáng, trở thành ngọn đuốc soi đường cho sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa quê hương, đất nước.

P.V (T/h)