Xếp từng hạt gạo thành tranh

Từ tình yêu hạt gạo

Huyện Đạ Tẻh (tỉnh Lâm Đồng) quê của Trương Kim Ngân toàn đất cát, trồng gì cũng khó nhưng chẳng hiểu sao, trồng lúa, dù năng suất không cao nhưng lại thu được hạt gạo rất ngon, thơm lừng.

Chị Kim Ngân chia sẻ: “Người Việt ai cũng yêu thương hạt gạo, bởi chúng ta nhìn thấy nó đều đặn hàng ngày, gắn với hạt gạo hàng ngàn năm, chẳng qua mọi người không nhận ra hay không biết cách thể hiện mà thôi. Với tôi, làm tranh từ gạo như một cách trân trọng sản vật này, cũng là từng bước thực hiện mơ ước giúp phần nào cho quê hương bởi gạo ở vùng Đạ Tẻh tuy ngon nhưng sản lượng rất thấp, gặt bán mới chỉ đủ bù tiền phân, nước”.

Tác phẩm "Nét ngọc hoàng triều" phác họa chân dung Nam Phương hoàng hậu được họa sĩ - nghệ nhân Trương Kim Ngân thực hiện trong 2 tháng bằng gạo ST25

Cách đây 12 năm, khi tranh gạo vừa nổi trên thị trường, Kim Ngân đã bắt đầu mày mò nghiên cứu. Vốn là người học hành bài bản (tốt nghiệp Trường Đại học Kiến trúc TPHCM), Ngân không làm theo kiểu “cho xong” mà tỉ mẩn kết từng hạt gạo, nhưng cũng vì vậy, tranh gạo của chị nếu bán theo giá thị trường thì không “bõ công” vì mỗi bức tranh phải mất đến vài tháng ròng thực hiện.

Cứ thế, các tác phẩm của Kim Ngân hoàn thành và chủ yếu chỉ xuất hiện trong các triển lãm.

Dần dần, qua các triển lãm, người xem được thưởng thức tranh và trò chuyện trực tiếp với tác giả. Kim Ngân truyền tình yêu hạt gạo của mình cho họ từ đó. Người nọ truyền tai người kia, qua đó giới thiệu các loại túi xách, đồng hồ trang trí bằng tranh gạo, tranh chân dung… do chị thực hiện. Họ càng hiểu thì càng trân trọng và dần sẵn lòng mua những bức tranh mà từng hạt gạo được chế biến và đính kết thủ công.

Chị Kim Ngân bộc bạch: “Ban đầu, tôi cũng không nghĩ là mình sẽ sống được với nghề này, tôi chỉ làm vì đam mê, lấy công việc thiết kế đồ họa để “nuôi” tình yêu tranh gạo. Vì vậy, cái khó nhất với nghề này là là giữ được cảm xúc đam mê lâu dài, không vì chán nản mà bỏ cuộc”.

Có lẽ, cũng chính từ sự cầu kỳ, tỉ mỉ, tiêu chuẩn khắt khe đối với mỗi sản phẩm mà giờ đây, tranh gạo độc bản của Trương Kim Ngân đã có được tệp khách hàng riêng, ổn định.

Đẳng cấp nhờ đôi bàn tay

Hiện đa số tranh gạo trên thị trường được sản xuất theo 2 cách đơn giản. Cách 1, gạo được dán lên lớp nền và đưa vào máy in, in màu lên lớp gạo trắng để tạo thành tranh.

Cách 2, các tông màu gạo được nhuộm hoặc rang trước và rải vào nhiều mảng hình được bôi keo. Làm cách này sẽ sản xuất tranh nhanh hơn với số lượng nhiều, dễ dàng thực hiện tranh khổ lớn, giá thành rất rẻ (tầm 1-2 triệu đồng/tranh khổ lớn). Tuy nhiên, nhược điểm của cách làm này là tranh hầu như mang tính... công nghiệp, rập khuôn và đơn điệu giống nhau.

Trong khi đó, tranh gạo của Trương Kim Ngân với cách thức tự mày mò đã hoàn toàn đi theo một quy trình khác. Gạo chỉ rang 1 lần từ 5-6 nắm, đảo đều tay cho không bị nổ. Nếu cho quá nhiều gạo vào 1 mẻ hay dùng nồi to, lửa lớn cho nhanh, gạo sẽ bị dính, không đều màu.

Mỗi quãng thời gian rang khác nhau sẽ cho ra các mẻ gạo có sắc độ khác nhau. Như rang tầm 30 phút, gạo sẽ có sắc độ trắng ngà nhất định. Kéo dài thời gian hơn sẽ cho ra các biên độ màu trắng kem, vàng nhạt, vàng mỡ gà, vàng đậm… Mẻ màu đen (đậm nhất) phải cần đến 3 tiếng đồng hồ rang đều tay.

Kim Ngân chia sẻ, trung bình 1 bức tranh khổ vừa cần từ 18-24 mẻ gạo rang khác nhau để có các màu sắc phong phú như mong muốn. Đây chính là bước dễ khiến người làm tranh nản lòng nhất. Sau đó phải kể đến khâu chọn lọc, nhặt bỏ những hạt vỡ, không đều màu.

Người có kinh nghiệm rang, hạt gạo sẽ bóng bẩy, rực sáng, lên tranh được “sang” hơn. Chỉ cần cẩu thả hay muốn nhanh một chút, gạo sẽ ám đen, lỗ chỗ, xỉn màu… Bởi vậy, nghề làm tranh gạo rang có nhiều chuyện để kể hơn loại gạo nhiều màu được nhuộm “thần tốc” như đã nói.

Tranh nền được vẽ tay trên gỗ, phủ lớp keo sữa, sau đó Ngân dùng tăm đính lên từng hạt. Kể cả phần nền dù cùng màu cũng có đường nét đi gạo riêng, không thể rải nhanh mảng lớn. Người đính gạo phải tỉ mỉ, cân chỉnh độ nghiêng của hạt gạo để đảm bảo đoạn chuyển màu sao cho nhìn càng thật như ảnh chụp càng tốt. Gạo đính xong sẽ được phủ bảo vệ bằng lớp keo 502 và epoxy.

Để có được cách pha keo epoxy bảo quản này, Kim Ngân cho biết, chị đã “phá” khoảng 20 bức tranh trong 3 tháng ròng rã, bởi khi pha sai, keo sẽ bị vàng sau vài tiếng, vài ngày sau coi như tranh ấy phải bỏ. Bù lại, khi cho đúng liều lượng, chất liệu này rất bền, có thể bảo quản tranh khoảng 20 năm.

Dù vất vả, bỏ công sức hơn rất nhiều nhưng với Ngân, đó là cái cốt yếu tạo nên ý nghĩa của từng tác phẩm tranh gạo.

“Trong bối cảnh mà công nghệ có thể can thiệp vào mọi ngành nghề, mọi người càng hướng về giá trị thủ công truyền thống, yêu quý công sức tỉ mỉ hàng tháng trời của những người thợ thủ công. Rất nhiều người khi biết được những giọt mồ hôi, những nỗ lực của tôi để thực hiện các bức tranh gạo đã vô cùng quý trọng tác phẩm, đó cũng là hạnh phúc của người nghệ sĩ”, Trương Kim Ngân chia sẻ.

TÂM HIỀN