Xếp loại viên chức đi kèm quyền lợi, GV mong có tiêu chí đánh giá chuẩn nhất

Nghị định số 48/2023/NĐ-CP của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 90/2020/NĐ-CP ngày 13 tháng 8 năm 2020 về đánh giá, xếp loại chất lượng cán bộ, công chức, viên chức, trong đó quy định: “Tỷ lệ cán bộ, công chức, viên chức xếp loại ‘Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ’ trong tổng số cán bộ, công chức, viên chức tại cùng cơ quan, tổ chức, đơn vị và đối với từng nhóm đối tượng có nhiệm vụ tương đồng không quá tỷ lệ đảng viên được xếp loại ‘Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ' theo quy định của Đảng".

Hiện nay, việc đánh giá, xếp loại viên chức càng trở nên khó khăn hơn vì mỗi đơn vị chỉ được xét 20% số lượng xếp loại viên chức hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Vì thế, nhiều cán bộ, giáo viên, nhân viên đủ điều kiện, lập được nhiều thành tích nhưng vẫn không được xếp loại hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

Trong khi đó, nếu viên chức được xếp loại viên chức hoàn thành nhiệm vụ sẽ được xét, đề nghị danh hiệu Chiến sĩ thi đua cơ sở, được chia tiền thu nhập tăng thêm, tiền thưởng theo Nghị định 73 cao hơn nên sự cạnh tranh rất cao.

Gắn xếp loại viên chức với quyền lợi giúp giáo viên có động lực phấn đấu thi đua

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Lê Thị Thanh Huyền - Giáo viên Tiếng Anh Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Phúc Ninh (huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái) bày tỏ, công tác đánh giá, xếp loại viên chức giáo viên hiện nay là một quy trình không đơn giản, do chịu tác động từ nhiều yếu tố, trong đó vai trò của người đứng đầu đơn vị giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Đây là người trực tiếp quan sát, tổ chức thực hiện và đưa ra quyết định cuối cùng liên quan đến thi đua, khen thưởng trong từng năm học.

Theo cô Huyền, thực tiễn cho thấy, nếu quá trình đánh giá được thực hiện trên cơ sở rõ ràng, minh bạch, với tiêu chí cụ thể và cách tiếp cận nhất quán, thì kết quả thường tạo được sự đồng thuận trong tập thể. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, việc đánh giá có thể bị ảnh hưởng bởi yếu tố chủ quan. Mặc dù không phổ biến, những yếu tố này có thể dẫn đến cảm nhận thiếu công bằng trong nội bộ.

Ngoài ra, hiện nay, ở một số trường hợp, việc đánh giá còn dựa trên việc giáo viên tham gia hội giảng, dự thi giáo viên dạy giỏi hoặc thực hiện nhiệm vụ đột xuất. Điều này có thể chưa phản ánh đầy đủ quá trình làm việc lâu dài, tinh thần trách nhiệm và sự đóng góp bền bỉ của mỗi giáo viên trong suốt năm học.

“Tôi cho rằng, chuyên môn vẫn phải là yếu tố hàng đầu khi đánh giá, xếp loại viên chức giáo viên. Tuy nhiên, ngoài chuyên môn, một giáo viên còn cần tham gia nhiều hoạt động khác của nhà trường như các phong trào, hoạt động đoàn thể, sự phối hợp với đồng nghiệp, phụ huynh và thái độ đối với nghề. Bởi trên thực tế, có nhiều giáo viên rất giỏi chuyên môn nhưng lại ít tham gia hoặc thiếu trách nhiệm trong các hoạt động chung, hoặc ngược lại có người tích cực phong trào nhưng chuyên môn còn yếu. Vì vậy, việc đánh giá cần mang tính toàn diện, không nên chỉ tập trung vào một mặt nào đó mà bỏ qua các khía cạnh khác cũng rất quan trọng trong quá trình xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, tích cực.

Do đó, theo tôi cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế đánh giá theo hướng toàn diện hơn, đảm bảo hài hòa giữa kết quả công việc cụ thể và quá trình cống hiến liên tục.

Về phía giáo viên, bản thân mỗi người thầy cũng cần phải có khả năng tự nhìn nhận, đánh giá chính mình. Mỗi người phải biết mình đang ở đâu, đã làm được gì, còn hạn chế gì để từ đó phấn đấu tốt hơn. Nếu ai cũng chỉ chờ sự công nhận từ bên ngoài mà không tự soi lại mình thì rất dễ nảy sinh tư tưởng ganh đua không lành mạnh, so bì thiệt hơn, làm mất đi tinh thần đoàn kết trong tập thể.

Bên cạnh đó, để việc xếp loại viên chức, thi đua khen thưởng thật sự khách quan và tạo động lực đúng nghĩa cho giáo viên, chúng ta cần cải tiến hoặc bổ sung một số tiêu chí mang tính định lượng rõ ràng hơn. Những tiêu chí này nên xây dựng trên cơ sở lấy ý kiến rộng rãi của đội ngũ giáo viên, các cơ quan quản lý giáo dục để đảm bảo tính khả thi và phù hợp với thực tế ở từng địa phương, từng cấp học.

Việc định lượng rõ ràng sẽ giúp tránh được tình trạng đánh giá cảm tính hoặc bị chi phối bởi các yếu tố chủ quan khác. Tuy nhiên, việc định lượng cũng không nên quá cứng nhắc, mà cần kết hợp với đánh giá định tính từ những yếu tố không thể hiện bằng con số như thái độ nghề nghiệp, sự tận tâm, tinh thần hỗ trợ đồng nghiệp… Một hệ thống đánh giá hiệu quả là hệ thống có sự kết hợp hài hòa giữa định lượng và định tính, giữa số liệu và quan sát thực tiễn”, cô Huyền nêu quan điểm.

Cô Huyền cho biết, mỗi trường học, mỗi địa phương sẽ có đặc thù, điều kiện thực tế khác nhau. Vì vậy, việc xây dựng một bộ tiêu chí chung nhưng có phần điều chỉnh linh hoạt cho từng vùng miền là cần thiết. Đơn cử ở vùng sâu, vùng xa, giáo viên có thể gặp nhiều khó khăn hơn về điều kiện dạy học, học sinh yếu hơn, cơ sở vật chất thiếu thốn, thì cần có cách đánh giá phù hợp với bối cảnh đó, thay vì áp dụng rập khuôn với những nơi có điều kiện tốt hơn.

“Tôi tin nếu hệ thống đánh giá viên chức thực sự công bằng, minh bạch và mang tính khích lệ đúng đắn thì chắc chắn sẽ tạo ra động lực rất lớn cho giáo viên. Khi giáo viên cảm thấy công sức của mình được ghi nhận một cách xứng đáng, họ sẽ yên tâm cống hiến, sáng tạo và đóng góp tích cực cho sự phát triển của nhà trường và sự nghiệp giáo dục nói chung”, cô Huyền nhấn mạnh.

Cùng bàn vấn đề này, cô Hoàng Thị Thủy - Giáo viên dạy môn Mỹ thuật, Trường Tiểu học số 1 xã Sín Chéng (huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai) cho biết, việc thay đổi trong quy định xếp loại viên chức theo Nghị định 48/2023/NĐ-CP và chính sách khen thưởng theo Nghị định 73 đã tạo ra nhiều chuyển biến tích cực trong tâm lý và động lực thi đua của giáo viên. Trước đây, việc xếp loại viên chức hàng năm thường là “hoàn thành tốt nhiệm vụ” và “hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ”, tuy nhiên, sự khác biệt giữa hai mức này không rõ rệt, chủ yếu mang tính hình thức, không gắn nhiều với quyền lợi vật chất hay tinh thần. Do đó, nhiều giáo viên có tâm lý “làm nhiều hay làm ít cũng không ảnh hưởng nhiều đến xếp loại”, dẫn đến tình trạng thi đua trong trường học thiếu tính cạnh tranh thực chất.

Tuy nhiên, từ khi Nghị định 48/2023/NĐ-CP được ban hành và có hướng dẫn cụ thể về việc khống chế tỷ lệ viên chức được xếp loại “hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” chỉ còn tối đa 20%, và gắn liền với danh hiệu “Chiến sĩ thi đua cơ sở” cùng các chế độ khen thưởng theo Nghị định 73, tình hình đã thay đổi rõ rệt. Theo cô Thủy, đây là một chính sách rất khích lệ, góp phần tăng tính cạnh tranh lành mạnh giữa các giáo viên trong tổ chuyên môn cũng như trong toàn trường. Việc giới hạn tỷ lệ 20% khiến cho danh hiệu không còn mang tính đại trà mà trở thành động lực để các thầy cô nỗ lực hơn trong công tác chuyên môn cũng như các hoạt động khác của nhà trường.

Cô Hoàng Thị Thủy - Giáo viên dạy môn Mỹ thuật, Trường Tiểu học số 1 xã Sín Chéng (huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai). Ảnh: NVCC

“Năm học 2023-2024, tôi vinh dự được xếp loại ‘hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ’ và nhận được tiền thưởng hơn 5.000.000 đồng theo Nghị định 73. Số tiền tuy không quá lớn nhưng có ý nghĩa về mặt tinh thần, là sự ghi nhận xứng đáng cho những nỗ lực cống hiến trong suốt một năm.

Trên thực tế, hầu hết giáo viên đều muốn phấn đấu để đạt danh hiệu ‘Chiến sĩ thi đua cơ sở’ để làm cơ sở xét tăng lương trước thời hạn. Bên cạnh đó, việc gắn tiêu chí ‘Chiến sĩ thi đua cơ sở’ với yêu cầu phải có sáng kiến kinh nghiệm hoặc đề tài được công nhận là hoàn toàn hợp lý và cần thiết. Nó buộc giáo viên phải không ngừng sáng tạo, đúc kết kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy để nâng cao chất lượng chuyên môn.

Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn một số bất cập nhất định trong hệ thống khen thưởng. Cụ thể, trong các hình thức khen thưởng như bằng khen cấp tỉnh vẫn có sự phân biệt giữa bằng khen đột xuất và bằng khen thường xuyên. Theo quy định hiện hành, chỉ những bằng khen thường xuyên mới được tính điểm để xét danh hiệu thi đua, trong khi bằng khen đột xuất chỉ được sử dụng để xét nâng lương trước thời hạn. Điều này gây khó khăn và thiếu thống nhất trong quá trình xét thi đua. Ngoài ra, các thủ tục liên quan đến việc chứng minh thành tích, trình bày hồ sơ cũng còn khá rườm rà và có phần chồng chéo, gây áp lực không nhỏ cho giáo viên”, cô Thủy nêu quan điểm.

Cô Thủy bày tỏ, các cơ quan quản lý nên rà soát lại các quy định để đảm bảo tính khách quan, minh bạch và giảm thiểu thủ tục hành chính. Đặc biệt, cần có sự phân biệt rõ ràng và hợp lý giữa các loại bằng khen, đồng thời điều chỉnh để các thành tích mang tính đột phá cũng được ghi nhận xứng đáng trong các danh hiệu thi đua.

Cần định lượng rõ ràng để xét thi đua

Thầy Cao Hải Kiên - Giáo viên Tiếng Anh Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Tân Hương (huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái) nhận định, việc đánh giá, xếp loại viên chức cũng như thi đua, khen thưởng trong nhà trường hiện nay đã có nhiều thay đổi, mang tính cạnh tranh rõ rệt hơn so với trước. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự thay đổi đó là việc các chế độ quyền lợi của giáo viên ngày càng được gắn chặt với quy định và quyền lợi. Điều này giúp cho việc xét loại thi đua không chỉ còn mang tính hình thức mà đã trở thành một yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và quá trình phát triển nghề nghiệp của giáo viên.

Thầy Cao Hải Kiên - Giáo viên Tiếng Anh Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Tân Hương (huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái). Ảnh: NVCC

Theo thầy Kiên, trước khi có Nghị định số 48/2023/NĐ-CP của Chính phủ, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 90/2020/NĐ-CP ngày 13 tháng 8 năm 2020 về đánh giá, xếp loại chất lượng cán bộ, công chức, viên chức, trong đó quy định giáo viên được xếp loại hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tối đa là 20% tổng số cán bộ, giáo viên trong một đơn vị, thì việc xét loại hoàn thành tốt hay xuất sắc nhiệm vụ chưa thực sự gắn liền với quyền lợi cụ thể. Khi đó, tâm lý chung của giáo viên chưa thực sự chú trọng vào kết quả xét thi đua vì cũng chỉ mang tính chất ghi nhận tinh thần là chính.

Tuy nhiên, kể từ khi áp dụng Nghị định 48/2023/NĐ-CP, và đặc biệt là khi quyền lợi vật chất được gắn với danh hiệu “Chiến sĩ thi đua cơ sở” theo quy định tại Nghị định 73, không khí thi đua trong các trường học đã thay đổi rõ rệt. Giáo viên đạt danh hiệu “Chiến sĩ thi đua cơ sở” sẽ được hưởng chế độ khen thưởng và có cơ sở được xét nâng lương trước thời hạn. Đây là điều mà hầu hết giáo viên đều mong mỏi để gia tăng thu nhập. Bởi với hệ số lương hiện nay, mức chênh lệch giữa các bậc lương không quá lớn, mỗi bậc chỉ khoảng hơn 500.000 đồng, nên việc được nâng lương sớm, rút ngắn thời gian chờ đợi là điều rất quan trọng đối với nhiều giáo viên, đặc biệt là những người chưa có nhiều thâm niên.

“Về mặt tích cực, Nghị định số 48/2023/NĐ-CP ra đời giúp giáo viên tăng động lực cạnh tranh để phấn đấu, từ đó giúp trường học ngày càng nâng cao chất lượng giảng dạy. Tuy nhiên, việc khống chế tỷ lệ danh hiệu ở mức 20% cũng tạo ra nhiều áp lực căng thẳng. Trên thực tế, một đơn vị có khoảng 40 giáo viên, chỉ 8 người được xét hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ và được nhận danh hiệu ‘Chiến sĩ thi đua cơ sở’, trong khi có thể nhiều giáo viên khác cũng đủ điều kiện. Điều này có thể dẫn đến hiện tượng cạnh tranh gay gắt, thậm chí gây mất đoàn kết nội bộ.

Thậm chí, để đạt được danh hiệu ‘Chiến sĩ thi đua cơ sở’, không ít người phải nhiều người phải tìm những lỗi nhỏ của giáo viên khác để tăng cơ hội được xét loại hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Do vậy, về lâu dài, việc quy định giới hạn tỷ lệ vô hình trung khiến giáo viên dễ rơi vào tâm lý nặng nề, căng thẳng, gây ảnh hưởng đến tinh thần đoàn kết của tập thể”, thầy Kiên nêu quan điểm.

Thầy Kiên bày tỏ, ngoài danh hiệu “Chiến sĩ thi đua cơ sở”, giáo viên đạt loại “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” cũng được nhận khoản thưởng được trả vào cuối năm học. Do vậy, để tạo môi trường làm việc cạnh tranh công bằng, đoàn kết, nếu giáo viên đạt đủ các tiêu chí quy định và không vi phạm quy định nào trong năm học, thì nên được công nhận là “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” và được xét danh hiệu thi đua tương ứng, thay vì khống chế phần trăm. Khi đã có tiêu chí định lượng rõ ràng, ai đạt thì được, ai không đạt thì chấp nhận xếp loại thấp hơn, tránh tình trạng đạt đủ yêu cầu mà vẫn không được ghi nhận chỉ vì vượt quá tỷ lệ 20%. Chính việc này khiến nhiều người chán nản, mất động lực, thậm chí quay lại tâm thế thụ động như trước kia.

“Tôi cho rằng một cơ chế xét thi đua thật sự công bằng phải là cơ chế vừa khuyến khích nỗ lực, vừa hạn chế tiêu cực. Việc định lượng các tiêu chí rõ ràng, minh bạch, kết hợp với chế tài xử lý sai phạm và đánh giá công bằng, sẽ giúp giáo viên có định hướng phấn đấu cụ thể, rõ ràng. Đồng thời, loại bỏ dần cơ chế xét thi đua dựa trên cảm tính trong các trường”, thầy Kiên cho biết.

Yên Đan