Xây dựng hệ thống quản lý môi trường liên thông toàn diện

Nuôi trồng thủy sản là lĩnh vực có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Ảnh minh họa.

Ngày 21/4/2025, Đoàn Giám sát tối cao của Quốc hội đã có buổi làm việc với Bộ Nông nghiệp và Môi trường về công tác bảo vệ môi trường ngành nông lâm ngư nghiệp.

Buổi làm việc nằm trong khuôn khổ Chương trình giám sát chuyên đề của Quốc hội năm 2025 về tình hình thực hiện chính sách, pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, trong đó hệ thống quan trắc môi trường được xác định là nền tảng dữ liệu phục vụ cho công tác theo dõi, đánh giá và xây dựng chính sách bảo vệ môi trường.

THÚC ĐẨY HỆ THỐNG QUAN TRẮC MÔI TRƯỜNG RỘNG KHẮP

Tại buổi làm việc, Đoàn giám sát đã tham quan hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại được trang bị các thiết bị tiên tiến, khu vực trung tâm tích hợp và xử lý dữ liệu quan trắc môi trường, nơi tiếp nhận thông tin từ hàng nghìn trạm quan trắc trên toàn quốc. Đoàn cũng đã nghe Bộ Nông nghiệp và Môi trường trình bày báo cáo tổng quan về hệ thống quan trắc môi trường quốc gia, định hướng hiện đại hóa, số hóa toàn diện hệ thống trong thời gian tới.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhiều khu công nghiệp nói chung, trong đó có chế biến thủy sản, chế biến nông sản, giết mổ gia súc gia cầm… gây nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao từ lượng nước thải và chất thải chưa được xử lý triệt để.

Trong sản xuất nông nghiệp, có những lĩnh vực nguy cơ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, điển hình là chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Đối với lĩnh vực chăn nuôi, ước tính mỗi năm bình quân có 65-75 triệu tấn phân và hơn 304 triệu m³ nước thải chăn nuôi được thải ra từ các loại vật nuôi chính. Chỉ một số ít nước thải được xử lý, tái sử dụng, còn lại phần lớn là được thải ra môi trường, gây lãng phí và ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng đến an toàn thực phẩm, phát sinh dịch bệnh và sức khỏe cộng đồng. Vì vậy, từ cuối năm 2024, tất cả các trang trại, gia trại chăn nuôi bắt buộc phải di dời ra khỏi các khu dân cư và rời khỏi những nơi không được quy hoạch cho chăn nuôi.

Đối với lĩnh vực thủy sản những năm qua, cùng với sự phát triển của nghề nuôi trồng thủy sản, công tác quan trắc cảnh báo môi trường vùng nuôi thủy sản để phục vụ sản xuất cũng đã được chú trọng và đạt được những kết quả khả quan.

Tuy nhiên, công tác quan trắc cảnh báo môi trường hiện nay vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của nghề nuôi trồng thủy sản do còn nhiều bất cập cần nhanh chóng giải quyết. Vì vậy, cuối năm 2024, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Thông tư 12/2024/TT-BNNPTNT sửa đổi Thông tư 04/2016/TT-BNNPTNT quy định về phòng, chống dịch bệnh động vật thủy sản.

Theo đó, thông số quan trắc môi trường nuôi thủy sản đã được sửa đổi thành các nhóm: Nhóm I (thông số môi trường thông thường); Nhóm II (thông số hữu cơ và dinh dưỡng); Nhóm III (thông số vi sinh); Nhóm III (thông số vi sinh); Nhóm IV (thực vật phù du); Nhóm V (thuốc bảo vệ thực vật); Nhóm VI (kim loại nặng); Nhóm khác (các chất hữu cơ gây ô nhiễm).

Cụ thể, đối với nhóm I, cần quan trắc PH, nhiệt độ, độ mặn/độ dẫn điện, độ kiềm, độ trong, TSS (chất rắn lơ lửng). Các chất hữu cơ cần quan trắc trong Nhóm II là DO, BOD5, COD, TOC, N-NH4, N-NO3, N-NO2, P-PO4, SO42-, S2-/H2S. Đối với thông số vi sinh được đề cập trong III, gồm: Coliform, E.coli, Vibrio spp., Aeromonas spp. và các tác nhân khác gây bệnh ở động vật thủy sản nuôi. Nhóm IV cần quan trắc: Tảo, tảo độc hại, chlorophyll a. Nhóm V nêu lên các chất phải quan trắc: Nhóm Clo hữu cơ, nhóm lân hữu cơ, nhóm carbamate, nhóm cúc tổng hợp, nhóm neonicotinoid, nhóm avermectin, thuốc trừ cỏ và tổng độ phóng xạ a, b.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy: "Hệ thống quan trắc môi trường quốc gia đang được đầu tư theo đúng quy hoạch".

Thông tin tại cuộc họp, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cho biết hệ thống quan trắc môi trường quốc gia đang được đầu tư theo đúng quy hoạch đã được phê duyệt. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã bố trí nguồn vốn đầu tư công, đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa nhằm huy động thêm nguồn lực từ doanh nghiệp. Tuy nhiên, không ít địa phương còn khó khăn trong tiếp cận thiết bị hiện đại để quan trắc môi trường.

Về chia sẻ dữ liệu quan trắc môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định đây là yếu tố then chốt phục vụ thanh tra, kiểm tra và quản lý môi trường. “Các thông số môi trường cũng đang trở thành chỉ tiêu cạnh tranh trong thu hút đầu tư, đặc biệt với các doanh nghiệp công nghệ cao. Việc xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải theo hướng tiếp cận quốc tế đang được đẩy mạnh. Các quy chuẩn kỹ thuật quan trắc môi trường đối với nuôi trồng thủy sản và nước thải chăn nuôi cũng đã được xây dựng và ban hành, với các tiêu chuẩn rất khắt khe. Bên cạnh đó, các mô hình tuần hoàn nước thải trong sản xuất nông lâm ngư nghiệp cũng được khuyến khích nhân rộng”, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy khẳng định.

NHIỀU CÁCH TIẾP CẬN MỚI TRONG QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG

Tham gia xây dựng các ý kiến cụ thể, Đại biểu Quốc hội Tạ Văn Hạ nêu các vấn đề như việc xử lý nguồn nước, sau khi đã xử lý thì có thể quay lại tái sử dụng được không? Công tác tiền kiểm, hậu kiểm như thế nào; việc chia sẻ và công bố thông tin của các doanh nghiệp ra sao và những vấn đề này có phát sinh thêm thủ tục hành chính không? Ông Hạ cũng đặt vấn đề trong quy hoạch về quan trắc, có cần ban hành một chiến lược về ngành quan trắc trong giai đoạn tới không?

Đại biểu Nguyễn Văn Huân cho rằng việc công bố thông tin hiện nay, người dân vẫn chưa được biết đầy đủ. Cần có truyền thông để người dân nắm bắt thông tin.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan – Trưởng đoàn Giám sát đánh giá cao những trao đổi sâu sắc, toàn diện về các vấn đề liên quan đến bảo vệ môi trường, một trong những thách thức toàn cầu, đồng thời cũng là ưu tiên chiến lược của Việt Nam trong tiến trình phát triển bền vững.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan: "Người dân cùng tham gia giám sát và hành động".

Phó Chủ tịch Quốc hội thống nhất cao với các đại biểu rằng việc hoàn thiện khung pháp lý là cấp thiết, nhằm đảm bảo tính đồng bộ, toàn diện trong quản lý môi trường. Đây không chỉ là cập nhật các quy định mới, mà còn cần chuyển hóa tư duy quản lý từ thụ động sang chủ động, từ phản ứng sang phòng ngừa, đó chính là tinh thần xuyên suốt.

Trước thực trạng các vấn đề về môi trường hiện nay, Phó Chủ tịch Quốc hội đưa ra ba cách tiếp cận mới trong quản lý môi trường, đó là: Từ đo lường để báo cáo sang đo lường để dự đoán và chủ động phản ứng, sử dụng trí tuệ nhân tạo; Từ dữ liệu chuyên gia sang dữ liệu cho cộng đồng, để người dân cùng tham gia giám sát và hành động; Từ phản ứng khi có sự cố sang phòng ngừa dựa trên trí tuệ nhân tạo.

Về các giải pháp trong thời gian tới, Phó Chủ tịch Quốc hội cho rằng cần phải chủ động trong việc liên thông dữ liệu liên ngành. Môi trường không thể tách rời nông nghiệp, y tế, hay giao thông. Việc kết nối dữ liệu giữa các lĩnh vực là nền tảng để hình thành một hệ thống quản lý môi trường toàn diện, linh hoạt và có năng lực thích ứng cao.

Khẳng định vai trò của cộng đồng và người dân trong bảo vệ môi trường, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan cho rằng không một chính sách nào có thể thành công nếu thiếu sự đồng hành của nhân dân. Vì vậy, cần đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức, cũng như tạo điều kiện để người dân tham gia sâu hơn vào giám sát và phản biện chính sách về bảo vệ môi trường.

Chu Khôi