Xây dựng hành lang pháp lý riêng cho đô thị số TPHCM

Chồng chéo, thiếu tính thực tiễn

Với hơn 13,6 triệu dân, diện tích 6.733km2 và GRDP khoảng 123 tỷ USD, TPHCM đã vượt xa giới hạn của một đơn vị hành chính cấp tỉnh. Thế nhưng, bộ máy điều hành vẫn vận hành theo mô hình quản lý tỉnh - xã khiến không ít chính sách trở nên chồng chéo và thiếu tính thực tiễn. Ở cấp xã, cán bộ phải đảm nhiệm cùng lúc nhiều đầu việc, báo cáo cho nhiều cơ quan khác nhau. Ở cấp sở, ngành, nhiều dự án trọng điểm phải chờ hướng dẫn từ bộ chủ quản.

KCN Việt Nam - Singapore 1 (VSIP 1) tại phường Bình Hòa (TPHCM) là một trong những KCN đầu tiên và thành công nhất tại Việt Nam. Ảnh: TÂM TRANG

Tại các xã, phường thuộc địa bàn TPHCM, một số cán bộ cấp xã dường như đang “mắc kẹt” trong guồng công việc. Một cán bộ phường Tây Nam chia sẻ, khối lượng hồ sơ hành chính rất lớn, bản thân cán bộ này vừa tiếp dân vừa số hóa hồ sơ, vừa đảm nhận các lĩnh vực khác nhau do sáp nhập. “Làm hết việc chứ không hết giờ”, câu nói trên cho thấy áp lực hiện nay của bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp.

Bên cạnh khối lượng lớn thủ tục hành chính cấp xã, thì đáng ngại nhất vẫn là các hồ sơ từ các sở, ban, ngành chuyển về. Sau sáp nhập, cán bộ phải tiếp nhận khối lượng công việc lớn. Một số cán bộ của Phòng Văn hóa - xã hội, Phòng Kinh tế - hạ tầng - đô thị không đủ kiến thức, kinh nghiệm để xử lý các hồ sơ liên quan đến mảng, ngành mà họ chưa từng phụ trách trước đó.

Hành lang pháp lý - đòi hỏi của thực tiễn

Đại biểu Quốc hội Phạm Trọng Nhân (Phó Chủ tịch Liên đoàn Lao động TPHCM) cho rằng, chính quyền địa phương 2 cấp là hướng đi đúng, nhưng chưa thể phát huy hiệu quả nếu thiếu một khung thể chế mới. Theo ông, thể chế hiện hành được thiết kế cho các tỉnh nông nghiệp, nơi cấu trúc dân cư, hạ tầng và mức độ phức tạp của các vấn đề đô thị hoàn toàn khác với đô thị lớn.

Ông Phạm Trọng Nhân dẫn chứng, trong quy hoạch vùng hay quản lý dữ liệu dân cư, TPHCM vẫn phải qua nhiều tầng phê duyệt của các bộ, ngành, khiến tiến độ các dự án hạ tầng chiến lược bị chậm đáng kể. “Một “siêu đô thị” không thể vận hành bằng cơ chế của một tỉnh nông nghiệp. Nếu không có hành lang pháp lý đặc thù, TPHCM sẽ tiếp tục vận hành trong “chiếc áo thể chế” quá chật, không thể hình thành tam giác kinh tế năng động giữa các khu vực”, ông Phạm Trọng Nhân nhấn mạnh.

Từ góc nhìn kinh tế, nhiều dự án đầu tư công và tư nhân vẫn đang gặp khó do vướng quy định pháp lý khá chồng chéo. Không ít quy trình vẫn vận hành theo cơ chế xin - cho, buộc địa phương phải liên tục xin cơ chế đặc thù tạm thời. Điều này khiến TPHCM dù là đầu tàu kinh tế của cả nước vẫn bị kéo chậm lại bởi những nút thắt quy định.

Luật Đô thị đặc biệt không phải là đặc quyền

Theo đại biểu Quốc hội Nguyễn Hoàng Bảo Trân (Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM), Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM là một bước tiến quan trọng, nhưng vẫn chỉ là cơ chế thí điểm có giới hạn. TPHCM cần một khuôn khổ pháp lý ổn định, lâu dài, đủ sức bao quát những vấn đề mới phát sinh trong quá trình chuyển đổi số và phát triển đô thị thông minh.

Bà Nguyễn Hoàng Bảo Trân nêu ví dụ, trong lĩnh vực quy hoạch, việc điều chỉnh cục bộ hay chuyển mục đích sử dụng đất ở một khu vực (dù nhỏ) cũng phải xin phép cấp bộ, khiến nhiều dự án phát triển đô thị bị chậm hàng năm trời. Ở lĩnh vực hạ tầng số, mỗi sở, ngành đều có hệ thống dữ liệu riêng, không thể chia sẻ do chưa có quy định thống nhất về quyền truy cập, bảo mật và trách nhiệm khai thác dữ liệu công.

Vì vậy, nếu không có khuôn khổ pháp lý ổn định, TPHCM sẽ mãi trong vòng lặp của cơ chế tạm thời, hết thí điểm rồi lại xin phép, hết xin phép lại chờ hướng dẫn. Điều đó khiến đô thị số không thể vận hành trọn vẹn. Luật Đô thị đặc biệt cần làm rõ quyền tự chủ của thành phố trong quy hoạch, ngân sách và chuyển đổi số, đồng thời bảo đảm sự kiểm soát minh bạch từ Trung ương.

Quá trình xây dựng luật cần được triển khai một cách khoa học và đồng bộ, rà soát những quy định chồng chéo, thiết kế cơ chế chuyển tiếp khả thi để luật có thể áp dụng ngay sau khi ban hành, đồng thời thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ nhằm kịp thời điều chỉnh khi bối cảnh thay đổi.

TÂM TRANG - TRÚC GIANG