Chính thức trình Quốc hội Luật AI: Mở đường đột phá, quản lý rủi ro

Phiên làm việc sáng 21.11 của Kỳ họp thứ 10, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, đã chứng kiến sự kiện lịch sử khi Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) lần đầu tiên được Chính phủ trình Quốc hội. Đây là bước đi chiến lược, khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong việc thiết lập hành lang pháp lý toàn diện cho một trong những lĩnh vực công nghệ mũi nhọn nhất thế kỷ 21.

Sáng 21.11 là sự kiện lịch sử khi lần đầu tiên Chính phủ trình Quốc hội Dự thảo Luật AI, đưa Việt Nam tiến tới trở thành số ít quốc gia có đạo luật riêng về AI - Ảnh: Quochoi.vn

Thể chế hóa khát vọng AI quốc gia

Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng đã trình bày Tờ trình Dự án Luật AI. Dự án bao gồm 08 Chương với 36 điều, được xây dựng với mục tiêu kép: quản lý rủi ro và thúc đẩy phát triển.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, Luật AI được thiết kế theo hướng luật khung, linh hoạt và thích ứng với sự phát triển không ngừng của công nghệ. Luật nhằm thể chế hóa các chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đồng thời bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

AI phục vụ con người, qủan lý theo mức độ rủi ro

Dự án luật đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là trí tuệ nhân tạo phục vụ con người, không thay thế con người. Con người phải giám sát AI ở những quyết định trọng yếu; AI phải đảm bảo minh bạch, trách nhiệm và an toàn.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: Dự án luật đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là trí tuệ nhân tạo phục vụ con người, không thay thế con người. - Ảnh: Quochoi.vn

Luật cũng quy định hệ thống, toàn diện các biện pháp nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam. Về phạm vi, luật áp dụng cho cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài có hoạt động phát triển, cung cấp, triển khai, sử dụng hệ thống AI tại Việt Nam hoặc có hệ thống AI tạo ra kết quả được sử dụng tại Việt Nam.

Về mặt kế thừa, nội dung Luật AI sẽ kế thừa và bãi bỏ các quy định về AI tại Luật Công nghiệp công nghệ số (số 71/2025/QH15) và bổ sung các "khoảng trống" pháp lý.

Dự thảo Luật thiết lập cơ chế quản lý hệ thống AI theo mức độ rủi ro, khuyến khích phát triển AI trong nước và tự chủ, lấy AI làm động lực tăng trưởng bền vững. Chính phủ đề xuất 04 mức độ rủi ro trong phát triển AI, bao gồm: không chấp nhận được (mức độ cao nhất), rủi ro cao, rủi ro trung bình và rủi ro thấp.

Chuyển "cân bằng" thành "hài hòa"

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (KH,CN&MT) Nguyễn Thanh Hải đã trình bày báo cáo, đồng tình với sự cần thiết của Luật nhưng đưa ra nhiều kiến nghị chi tiết.

Ủy ban KH,CN&MT nhận định quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập. Do đó, Ủy ban đề nghị nghiên cứu chuyển cụm từ “cân bằng” giữa quản lý và thúc đẩy thành “hài hòa” để thể hiện đúng quan điểm quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng thúc đẩy phát triển bền vững. Ủy ban cũng nhận thấy việc xây dựng Luật theo hướng Luật khung là phù hợp thực tiễn.

Về phân loại và quản lý hệ thống AI theo rủi ro, Ủy ban cơ bản nhất trí với việc phân loại thành 04 mức. Tuy nhiên, Ủy ban lưu ý dự thảo Luật chưa xác định rõ tiêu chí định lượng hoặc định tính để xác định và phân loại rủi ro, cũng như chưa có quy định về công cụ và phương pháp đánh giá.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải trình bày báo cáo thẩm tra - Ảnh: Quochoi.vn

Đặc biệt, Ủy ban đề nghị rà soát, cắt giảm các quy định mang tính tiền kiểm như yêu cầu hồ sơ kỹ thuật, nhật ký hoạt động trước khi đưa sản phẩm vào lưu hành, vì điều này sẽ làm tăng chi phí tuân thủ, chậm quá trình đổi mới và giảm tính cạnh tranh. Ủy ban kiến nghị chuyển mạnh sang cơ chế hậu kiểm.

Ủy ban KH,CN&MT nhấn mạnh trách nhiệm pháp lý của bản thân AI còn nhiều quan điểm khác nhau, dễ gây tranh chấp khi có vụ việc phát sinh. Do vậy, cần bổ sung nguyên tắc để phân biệt rõ trách nhiệm giữa các chủ thể, bao gồm cả nhà cung cấp nước ngoài khi cung cấp dịch vụ AI xuyên biên giới, và phân biệt giữa các trường hợp cố ý, không cố ý, hay lỗi do giới hạn kỹ thuật.

Đối với cơ sở dữ liệu quốc gia, Ủy ban đề nghị bổ sung nguyên tắc cốt lõi là dữ liệu phải "đúng - đủ - sạch - sống" và thống nhất dùng chung. Cần có cơ chế kết nối liên thông, chia sẻ dữ liệu và quy định nguyên tắc bắt buộc về đảm bảo an ninh mạng, bảo mật dữ liệu và phòng vệ đối với hạ tầng AI quốc gia.

Ứng phó tác động xã hội và văn hóa

Ủy ban đề nghị bổ sung quy định về nguyên tắc đối với việc đánh giá tác động xã hội của AI kèm theo biện pháp để ứng phó với sự thay đổi xã hội do AI mang lại, đặc biệt là ảnh hưởng đến cơ hội việc làm và các giá trị văn hóa, đạo đức.

Đặc biệt, cần bổ sung một mục riêng về việc sử dụng AI trong đào tạo, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo (vấn đề quyền tác giả, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát - sandbox). Về đạo đức, Ủy ban đề nghị bổ sung "Trách nhiệm giải trình về tác động đạo đức và xã hội" và trách nhiệm đạo đức của khu vực tư nhân.

Để kiểm soát hành vi vi phạm, Ủy ban đề nghị bổ sung quy định về các hành vi bị cấm, bao gồm cả hành vi của người sử dụng và tổ chức lợi dụng AI để: Gây rối, kích động chính trị, xâm phạm an ninh quốc gia, thao túng các cuộc bầu cử; Tạo dựng những nội dung giả mạo (deepfake) phục vụ lừa đảo, xúc phạm danh dự, gây chia rẽ.

Về nghĩa vụ minh bạch và gắn nhãn, Ủy ban cơ bản tán thành nhưng đề nghị bổ sung quy định về nguyên tắc đối với hình thức gắn nhãn, tiêu chuẩn kỹ thuật và các trường hợp được miễn trừ gắn nhãn (ví dụ: các sản phẩm, thiết bị phần cứng sử dụng AI).

Việc thẩm tra Luật AI cho thấy quá trình xây dựng chính sách pháp luật đã diễn ra hết sức thận trọng, nhằm đảm bảo một hành lang pháp lý vừa đột phá, vừa an toàn cho sự phát triển của Trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam.

Nam Phong