Xanh hóa quân đội: Giải pháp chiến lược cho an ninh khí hậu toàn cầu

Các cuộc xung đột trên khắp thế giới thời gian qua đã gây ra lượng phát thải khổng lồ – ví dụ, chiến sự ở Gaza trong 15 tháng có thể thải ra tới 31 triệu tấn CO₂, tương đương tổng phát thải của Zimbabwe năm 2023.

Các cuộc xung đột không chỉ để lại hậu quả nhân đạo mà còn tàn phá môi trường nghiêm trọng. (Nguồn: Getty Images)

Quân đội – vốn là một trong những nguồn phát thải lớn nhất – không thể đứng ngoài cuộc trong nỗ lực chuyển đổi xanh. Theo tổ chức Scientists for Global Responsibility, quân đội toàn cầu và chuỗi cung ứng của họ chiếm khoảng 5,5% tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu.

Các quốc gia đang làm gì?

Xanh hóa quân sự không chỉ là một lựa chọn đạo đức, mà còn là một yêu cầu chiến lược để đảm bảo an ninh lâu dài. Các mối đe dọa mới như thiên tai, khủng hoảng nhân đạo và biến đổi khí hậu đang đòi hỏi quân đội phải thích nghi, không chỉ về năng lực tác chiến mà còn về khả năng hỗ trợ cộng đồng và bảo vệ môi trường.

Nhiều quốc gia đã bắt đầu triển khai các biện pháp cụ thể để giảm phát thải trong lĩnh vực quốc phòng, thể hiện sự chuyển dịch từ tư duy quân sự truyền thống sang chiến lược bền vững.

Canada là một trong những nước tiên phong với chiến lược gồm 5 hành động trọng tâm: Từ việc theo dõi và công khai phát thải quân sự, đầu tư vào phương tiện quân sự điện và doanh trại năng lượng sạch, đến lồng ghép huấn luyện ứng phó khí hậu trong đào tạo quân nhân. Ngoài ra, Canada còn xây dựng hạ tầng kép phục vụ cả quân sự và cộng đồng bản địa, đồng thời thúc đẩy sử dụng không gian một cách bền vững thông qua thiết kế vệ tinh có kế hoạch kết thúc vòng đời rõ ràng.

Thủ tướng Canada Mark Carney thăm căn cứ CFB 8 Wing Trenton, thể hiện cam kết tích hợp yếu tố khí hậu vào chiến lược quốc phòng. (Nguồn: Canadian Press)

Tại Tây Ban Nha, việc dành tới 17% ngân sách quốc phòng cho cứu trợ thảm họa cho thấy quân đội đang đóng vai trò ngày càng lớn trong ứng phó với biến đổi khí hậu và hỗ trợ nhân đạo. Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) thông qua kế hoạch “ReArm Europe” nhằm tăng chi tiêu quốc phòng thêm 50% vào năm 2028. Tuy nhiên, kế hoạch này cũng dự kiến làm phát thải của NATO tăng tới 140% so với năm 2021, đặt ra yêu cầu cấp thiết về kiểm soát khí thải trong các hoạt động quân sự.

Những ví dụ này cho thấy rằng, dù còn nhiều thách thức, việc xanh hóa quân sự đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong chiến lược quốc phòng hiện đại.

Chi tiêu quân sự và khí hậu: Mối quan hệ nghịch đảo

Chi tiêu quân sự toàn cầu năm 2024 đã đạt mức kỷ lục 2.7 nghìn tỷ USD, cao hơn 9% so với năm trước. NATO, chiếm 55% tổng chi tiêu này, đang hướng tới mục tiêu tăng chi tiêu quốc phòng lên 3.5% GDP. Báo cáo của Scientists for Global Responsibility cảnh báo: "Nếu NATO duy trì mức chi tiêu quân sự cao trong 10 năm tới, lượng phát thải cộng dồn có thể tương đương với toàn bộ lượng phát thải của Brazil trong một năm."

Ngược lại, khi chi tiêu quân sự giảm, lượng phát thải có xu hướng giảm nhanh hơn do các công nghệ kém hiệu quả bị loại bỏ đầu tiên.

Khái niệm “vũ khí xanh” – tức là các hệ thống quân sự thân thiện hơn với môi trường – đang được một số chính phủ và tập đoàn quốc phòng thúc đẩy như một phần trong chiến lược giảm phát thải.

Tuy nhiên, theo TS. Stuart Parkinson, Giám đốc Scientists for Global Responsibility, đây là một hướng đi đầy mâu thuẫn: “Quân đội là sự kết hợp của các ngành khó giảm phát thải nhất như hàng không, thép, hóa chất. Việc ‘xanh hóa’ quân đội là thách thức lớn nhất trong các thách thức kỹ thuật.”

Ngoài ra, bản chất gây hủy hoại môi trường của chiến tranh – từ phá rừng, đầm lầy đến cơ sở lưu trữ dầu khí – không thể được giải quyết chỉ bằng công nghệ “xanh”.

Thủ tướng Anh Keir Starmer thăm BAE Scotstoun sau khi chính phủ công bố thỏa thuận 10 tỷ bảng với Na Uy - thương vụ xuất khẩu tàu chiến lớn nhất lịch sử Anh. (Nguồn: Creative Commons)

Chuyển đổi thực sự hay tô điểm chiến tranh?

Các tổ chức quốc tế cũng đưa ra những khuyến nghị rõ ràng. Báo cáo của International Institute for Strategic Studies (IISS) cho rằng việc tích hợp yếu tố khí hậu vào chiến lược quân sự là cần thiết, nhưng không thể thay thế cho các nỗ lực giảm thiểu xung đột. Trong khi đó, Policy Options (IRPP) kêu gọi các quốc gia minh bạch hóa dữ liệu phát thải quân sự và tích hợp tiêu chí khí hậu vào quy trình mua sắm quốc phòng.

Xanh hóa quân sự là một bước đi cần thiết, nhưng không thể là giải pháp duy nhất. Trong khi các ngành dân sự đang nỗ lực chuyển đổi xanh, việc duy trì hoặc tăng chi tiêu quân sự lại đi ngược với mục tiêu khí hậu toàn cầu. Thay vì tô điểm cho chiến tranh bằng lớp vỏ “xanh”, thế giới cần một cuộc chuyển đổi thực sự – từ xung đột sang hợp tác, từ vũ khí sang hòa bình.

Anh Quang