Xác định đúng bản chất để kiểm soát thuốc lá mới

Định nghĩa và phân loại chính xác sản phẩm

Tại tọa đàm "Hoàn thiện pháp luật để kiểm soát thuốc lá mới - Từ thực tiễn đến chính sách" do Báo Đại Đoàn Kết vừa tổ chức, ông Lê Thành Hưng - Trưởng phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, việc nhận diện đúng bản chất của sản phẩm rất quan trọng để đưa ra các chính sách kiểm soát phù hợp và hiệu quả.

Ông Lê Thành Hưng - Trưởng phòng Tiêu chuẩn nông nghiệp thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam, Bộ Khoa học và Công nghệ.

Cụm từ "thuốc lá mới" không còn phản ánh đúng tính chất "mới" của những sản phẩm này. Trên thế giới, các loại thuốc lá mới đã xuất hiện cách đây hơn 30 năm, trong lúc sản phẩm này có mặt tại Việt Nam hàng chục năm nay dưới nhiều chủng loại khác nhau, phổ biến nhất là hai loại gồm TLĐT, TLNN.

Chính vì vậy, bước đầu tiên cần thực hiện là làm rõ định nghĩa và phân loại chính xác, riêng biệt giữa TLĐT và TLNN. Nhiều văn bản quốc tế cũng đã xác nhận TLNN là sản phẩm thuốc lá vì có cấu tạo nguyên liệu từ thành phần cây thuốc lá, khác quá trình sản xuất, chế biến và cách sử dụng khác với thuốc lá truyền thống - chỉ làm nóng mà không đốt cháy.

Trên thị trường hiện nay tồn tại nhiều chủng loại thuốc lá mới đa dạng, phức tạp, trong đó có cả sản phẩm lai tạo giữa 2 dòng sản phẩm TLĐT và TLNN. Việc phân biệt rõ TLNN, TLĐT và các sản phẩm lai là rất quan trọng. Điều này sẽ giúp cho công tác quản lý hiệu quả, gắn liền với thực tiễn, cũng như không gây nhầm lẫn về về mức độ nguy hại của từng loại sản phẩm lên sức khỏe người dân.

Đại diện Bộ Công thương, ông Trần Thành Trung - Phòng Công nghiệp tiêu dùng, thực phẩm, Cục Công nghiệp cũng nhấn mạnh, cần điều chỉnh các luật và văn bản quy phạm pháp luật liên quan để phân biệt tách bạch giữa các nhóm thuốc lá mới, nhằm đưa Nghị quyết 173 đi vào thực tiễn. Hiện nay, Bộ Công thương đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Y tế và Bộ Tư pháp để sớm đưa ra định nghĩa về hai loại sản phẩm này, tạo cơ sở pháp lý cho công tác quản lý đồng bộ về thể chế và minh bạch.

Trong khi đó, bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng ban Dân chủ, Giám sát và Phản biện xã hội, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cho biết: Dưới góc độ cơ quan giám sát phản biện xã hội, góc độ của xã hội, góc độ người tiêu dùng, mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng của Nghị quyết 173 là đúng đắn.

Bà Liên cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá và thận trọng xem xét tác động toàn diện đến các nhóm đối tượng liên quan, đặc biệt người tiêu dùng, khi hơn 18 triệu người hút thuốc lá tại Việt Nam đang có xu hướng chuyển sang thuốc lá mới. Nếu xác định thuốc lá mới thuộc nhóm thuốc lá, cần có định nghĩa rõ ràng để thống nhất trong quản lý, tránh tình trạng người tiêu dùng và các cơ quan thực thi nhầm lẫn khái niệm về các sản phẩm này.

Các loại thuốc lá được đối xử công bằng

Ở góc độ pháp lý, nhắc lại nội dung của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012 (Luật PCTHTL), ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư phân tích: Khái niệm "thuốc lá" được định nghĩa là "sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào" và cũng bao gồm "các dạng khác" - điều mà các nhà làm luật đã dự trù cho những thay đổi trong tương lai. Do vậy, "TLNN đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của Luật PCTHTL. Thuốc lá truyền thống và TLNN chỉ khác nhau ở công cụ hỗ trợ cho việc hút thuốc", ông Hải khẳng định.

Ông Lê Đại Hải - Phó vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp.

Bàn về tác động của Nghị quyết 173, ông Lê Đại Hải thông tin, trước 1/1/2025, nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã rót vốn trong đầu tư vào lĩnh vực sản xuất, xuất khẩu thiết bị thuốc lá mới. Ông Hải khuyến nghị, khi quốc tế đã xác định TLNN là thuốc lá thì về lâu về dài, cần phải nghiên cứu, cân nhắc về định nghĩa này, nhằm đảm bảo các loại sản phẩm thuộc định nghĩa thuốc lá đều được đối xử công bằng như nhau.

Theo ông Hải, thế giới vẫn chia làm hai thái cực cấm và quản lý đối với TLNN. Song thực tế đã cho thấy các nước phát triển không cấm mặt hàng này mà đưa vào kiểm soát có điều kiện. Ngoài ra, đa phần các doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực thuốc lá mới chủ yếu là các nhà đầu tư nước ngoài, vì vậy cũng cần cân nhắc việc tác động đến môi trường đầu tư trong tương lai.

Trước câu hỏi trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang đối mặt với nhiều biến động, bao gồm xung đột thương mại và các rào cản về thuế quan, việc áp dụng lệnh cấm đối với thuốc lá mới có thể gây ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tại Việt Nam, ông Trần Thanh Trung cho hay, theo số liệu từ đại diện Bộ Công thương, báo cáo từ Ủy ban Nhân dân các tỉnh cho thấy hiện có khoảng 20 doanh nghiệp đang tham gia vào chuỗi cung ứng linh kiện thuốc lá mới tại Việt Nam, chủ yếu hoạt động dưới hình thức hợp đồng gia công xuất khẩu với đối tác nước ngoài.

Khi Nghị quyết 173 có hiệu lực, nhu cầu cân đối giữa thực trạng pháp lý và đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các nhà đầu tư nước ngoài tham gia trước ngày 1/1/2025 cần được tiếp tục nghiên cứu và tháo gỡ. Hiện Bộ Công thương đã có đề xuất với Chính phủ về việc đảm bảo quyền lợi, lợi ích hợp pháp cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Bên cạnh đó, ông Lê Đại Hải phân tích, đối tượng chịu tác động từ lệnh cấm cũng bao gồm cả ngành du lịch. Cụ thể là nhiều du khách nước ngoài có thói quen và được phép dùng thuốc lá mới tại nước sở tại, khi đến Việt Nam bị thu hồi, tịch thu sản phẩm thì sẽ cân nhắc về khả năng quay lại. "Vấn đề chính sách cần cân nhắc đa dạng góc nhìn, từ tác động kinh tế, đồng bộ hệ thống pháp luật và hài hòa lợi ích các bên để đưa ra giải pháp tối ưu nhất", ông Hải khuyến nghị.

Năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận, TLNN chứa thuốc lá nên là sản phẩm thuốc lá. Vì vậy, TLNN đã được WHO khuyến nghị quản lý theo khung pháp lý hiện hành của nước sở tại áp dụng đối với các sản phẩm thuốc lá (như thuốc lá điếu, xì gà…) và tách bạch hoàn toàn với TLĐT.

Từ góc độ hoàn thiện thể chế, bà Liên đề xuất cần sớm rà soát, điều chỉnh đồng bộ giữa các đạo luật liên quan như Luật PCTHTL, Luật Đầu tư, Luật quản lý ngoại thương và các văn bản hướng dẫn thi hành... đồng thời lấy ý kiến đa chiều từ các bên liên quan. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một hành lang pháp lý minh bạch, đồng bộ giữa các văn bản pháp lý, và dung hòa quyền lợi giữa các bên.

Đức Bình