Xã người Mông làm kinh tế từ hạt nâu đất đỏ

Từ “người đi đầu” của bản Mông

Mùa hè tháng 6, khi chúng tôi đặt chân đến Tỏa Tình giữa cái nắng rát, cây cà phê vẫn xanh rì trải khắp triền đồi. Những rẫy cà phê đang vào vụ đậu quả, từng chùm hoa trắng còn vương lại giữa tán lá. Trên mỏm đồi cao có thể nhìn xuống toàn bộ huyện Tuần Giáo, anh Vừ A Minh - Bí thư Chi bộ bản Chế Á đang lặng lẽ chăm sóc cho luống dưa non mới lên. Ngay cạnh đó, đồi cà phê xen lẫn với cây lê, cây mắc ca phủ một màu xanh ngút ngát.

Anh Vừ A Minh là một trong những người đầu tiên tham gia vào mô hình trồng cà phê về xã Tỏa Tình từ năm 2011. Khi ấy, cà phê còn là cái tên xa lạ trên đất Mông. “Học đại học xong, mình quyết định trở về làm kinh tế ở bản. Gia đình mình đã bỏ ruộng lúa cách đây ba năm, giờ toàn bộ diện tích đều chuyển sang trồng cây cà phê, lê, mắc ca, mận và dưa mèo”, anh Minh chia sẻ.

Ngoài cà phê, gia đình anh Vừ A Minh đang trồng thêm lê, mận, mắc ca và dưa mèo.

Sau hơn một thập kỷ bền bỉ, hiện gia đình anh đã sở hữu gần 7ha đất trồng trọt, với cà phê là cây chủ lực. Trên các sườn đồi, cà phê được trồng xen 375 cây mắc ca, cùng lê, mận, dưa mèo, vừa đa dạng sản phẩm, vừa bảo vệ đất, giữ ẩm.

“Cà phê giúp mình sống được trên đất đồi. Nhưng muốn sống tốt thì phải tính toán. Phải chọn giống tốt, bón phân hữu cơ, trồng xen canh để giữ đất. Làm nông bây giờ cũng phải biết nhìn xa”, anh nói thêm.

Không còn đồi trống ở Tỏa Tình

Theo ông Trần Mạnh Thắng - Bí thư Đảng ủy xã Tỏa Tình, hiện toàn xã có 729ha cà phê, trong đó 430ha đang cho thu hoạch. Diện tích trồng cà phê tại xã chiếm 50% tổng diện tích trồng cà phê của huyện Tuần Giáo, biến Tỏa Tình thành vùng trồng cà phê lớn nhất toàn huyện.

Chỉ tính riêng năm 2024, bà con trong xã đã thu về 2.406 tấn quả cà phê tươi, tăng 60% so với năm 2023. Sang 6 tháng đầu năm 2025, dù chưa vào chính vụ, nhưng diện tích cà phê sinh trưởng tốt, dự báo sản lượng sẽ tiếp tục ổn định và khả quan.

Nhờ trồng cà phê, trong vòng 3 năm gần đây, tỷ lệ hộ nghèo tại xã Tòa Tỉnh giảm hơn 30%.

“Giá cà phê năm 2024 cao kỷ lục, dao động từ 9.000-10.000 đồng/kg, có thời điểm vượt 12.000 đồng. Nhiều hộ thu từ 200–300 triệu đồng, có hộ đạt tới 800 triệu đồng. Đời sống bà con thay đổi rõ rệt”, ông Thắng cho biết.

Cũng nhờ cây cà phê, tỷ lệ hộ nghèo tại Tỏa Tình giảm mạnh từ 46% năm trước xuống còn 33% hiện nay và giảm hơn 30% chỉ trong ba năm qua. Đây là một trong những xã người Mông có tốc độ giảm nghèo nhanh nhất huyện. “Giờ đi quanh xã, có thể thấy không không còn mảnh đồi hay khu đất nào trống cả. Nhà nào cũng trồng cà phê, cả bản, cả xã lên màu xanh. Đồi cằn trước kia giờ hóa đồi kinh tế”, ông Thắng chia sẻ.

Ở bản Hua Sa A, anh Ly Khai Lìn dẫn chúng tôi đi giữa vườn cà phê đang vào kỳ quả non. Những luống đất được xới kỹ, từng hốc cây vun cao, phân hữu cơ đã lên màu. “Làm cà phê không chỉ là cuốc đất, trồng cây. Phải học cách chăm đúng kỹ thuật, bón phân hoai mục, tạo tán, phòng sâu bệnh… mới có quả đẹp, giá tốt”, anh Lìn nói.

Không chỉ có cà phê, mô hình trồng xen mắc ca, lê, dưa mèo cũng đang được người dân nhiều bản áp dụng. Bà con được hỗ trợ tập huấn kỹ thuật, cấp giống, vật tư nông nghiệp,... từng bước thay đổi cách nghĩ, cách làm.

Người dân tận dụng tối đa diện tích đất trên khắp địa bàn xã để trồng cà phê.

Bài toán đầu ra: Vẫn là nỗi trăn trở

Tuy nhiên, đầu ra sản phẩm vẫn là nỗi lo lớn. Hiện bà con chủ yếu bán quả tươi cho thương lái, chưa có chuỗi tiêu thụ ổn định hay mô hình liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ theo chuỗi giá trị.

Ông Thắng cho biết: “Thực tế đã có nhiều doanh nghiệp tìm đến xã để đặt vấn đề bao tiêu toàn bộ sản phẩm, thậm chí đề xuất xây dựng vùng lõi sản xuất hữu cơ xuất khẩu. Họ muốn làm vườn mẫu, mở nhà máy sơ chế tại địa phương”. Được biết, huyện Tuần Giáo đang có kế hoạch xây dựng nhà máy chế biến cà phê tại xã Quài Cang, kỳ vọng sẽ trở thành trung tâm đầu ra bền vững cho cả vùng nguyên liệu Tỏa Tình.

“Hiện tại, bà con đang trồng giống Arabica. Vùng lạnh, độ cao lớn khiến thời gian ra hoa, đậu quả kéo dài, giúp hạt cà phê có chất lượng vượt trội. Nhưng vì hoa nở rải rác, người dân phải hái chọn từng quả chín thay vì tuốt cả cành. Công phu hơn, nhưng cũng giữ được chất lượng”, ông Thắng phân tích thêm.

Cà phê không chỉ làm thay đổi cảnh quan Tỏa Tình, mà quan trọng hơn nó thay đổi tư duy làm kinh tế của người Mông. Giờ đây, bà con không chỉ biết trồng mà còn biết chọn giống, chăm đúng kỹ thuật, tính toán đầu ra, hướng đến nông nghiệp hàng hóa.

Hải Đường