Vực dậy bền vững cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Một nền kinh tế không thể thiếu lực lượng DNNVV, nhất là Việt Nam lực lượng này rất lớn, góp phần không nhỏ tạo tăng trưởng GDP.

Quá nhiều sức ép

Có lẽ bắt đầu từ đại dịch Covid-19 đã tạo ra cú sốc lớn cho DNNVV. Sau đại dịch môi trường kinh doanh tiếp tục thay đổi, buộc DN nói chung phải chuyển đổi số, áp dụng thương mại điện tử, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa để duy trì cạnh tranh. Trong khi đó, DNNVV lại thường thiếu nguồn lực đổi mới, chậm thích nghi đã dần bị loại khỏi thị trường.

Đỉnh điểm là năm 2024, mặc dù tăng trưởng kinh tế rất ấn tượng, nhưng sự thanh lọc DN tiếp tục diễn ra, số DN rút lui khỏi thị trường vượt xa số thành lập mới. Điều này cho thấy sự yếu kém trong khả năng thích ứng của DNNVV, cũng như các chính sách cải thiện môi trường kinh doanh chưa hỗ trợ cho DNNVV.

Giờ đây, vòng xoáy thuế quan khởi nguồn từ sự thay đổi trong chính sách thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump, với việc áp thuế mạnh mẽ đối với hàng hóa nhập khẩu từ các nước mà Mỹ có thâm hụt thương mại lớn như Trung Quốc, châu Âu…, đã thúc đẩy các tập đoàn lớn đến với Việt Nam hoặc tăng đơn hàng sản xuất tại Việt Nam nhằm né thuế khi xuất khẩu qua Mỹ.

Và lẽ đương nhiên các DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) với tiềm lực tài chính mạnh, hệ thống quản lý bài bản và khả năng giảm giá để giành thị phần, đã và đang tạo áp lực lớn lên các DNNVV.

Trước đây, FDI được xem là cơ hội cho DNNVV của Việt Nam, bởi họ chủ yếu định hướng xuất khẩu, còn DNNVV giữ vai trò phụ trợ cho sản xuất của DN nội lớn hoặc FDI. Nhưng hiện nay tiêu chuẩn đặt hàng của các DN FDI, DN lớn cũng được nâng lên khi bổ sung các tiêu chí về môi trường, xã hội (ESG), và các DNNVV thường không đủ tiềm lực hoặc thiếu nhận thức về việc trang bị các tiêu chuẩn này, nên không tiếp cận được đơn hàng của các FDI và DN lớn.

Hay như trước đây các DNNVV có lợi thế từ thị trường nội địa, thì nay phải đối mặt với sự cạnh tranh trực tiếp với DN FDI ngay tại thị trường nội địa, khi ngày càng nhiều FDI tham gia thị trường bán lẻ, thương mại điện tử, sản xuất và logistics, và lẽ đương nhiên giá cả, chất lượng dịch vụ, quy mô hơn hẳn DNNVV.

Bởi lẽ các FDI và DN lớn với tiềm lực tài chính mạnh, họ dễ dàng tiếp cận công nghệ AI, tự động hóa và thương mại điện tử để tối ưu hóa chi phí và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Mặt khác, hành vi tiêu dùng đang thay đổi nhanh chóng. Người mua hàng đang dần chuyển sang các nền tảng trực tuyến, khiến nhiều DN bán lẻ truyền thống mất khách. Các nền tảng thương mại điện tử đang cạnh tranh khốc liệt với cửa hàng truyền thống, nhờ khả năng cung cấp giá rẻ hơn và giao hàng nhanh hơn.

Chi phí hoạt động cũng là một áp lực lớn khiến nhiều DNNVV không thể tiếp tục hoạt động. Giá nguyên vật liệu, chi phí vận chuyển và tiền lương tăng cao trong khi DNNVV không có vị thế đàm phán, thương lượng giá với nhà cung cấp, khách hàng so với các tập đoàn lớn, khiến họ bị đẩy ra khỏi thị trường.

Bên cạnh đó, chính sách tăng cường kiểm soát thị trường nhằm giảm gian lận và bảo vệ người tiêu dùng, đã gia tăng áp lực lên các DNNVV không đủ khả năng thích ứng phải rời khỏi thị trường.

Cần những chính sách hỗ trợ thiết thực

Trong bối cảnh số lượng DNNVV rút lui ngày càng cao, rất cần những chính sách hỗ trợ thiết thực. Trước hết, cần tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh theo hướng cắt giảm các quy định không cần thiết trong những lĩnh vực có điều kiện kinh doanh khắt khe.

Việc hỗ trợ tài chính và giảm gánh nặng thuế phí trong bối cảnh này rất quan trọng, bao gồm giảm thuế thu nhập DN, gia hạn thời gian nộp thuế và bảo hiểm xã hội, cung cấp gói tín dụng ưu đãi với lãi suất thấp và hỗ trợ DN tiếp cận các quỹ đầu tư để thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, về phía DNNVV phải định hướng chuyển đổi số sẽ giúp tối ưu vận hành, giảm chi phí và tiếp cận khách hàng hiệu quả hơn. Việc áp dụng phần mềm quản lý, thương mại điện tử, AI và dữ liệu không chỉ nâng cao hiệu suất mà còn mở rộng cơ hội kinh doanh.

Bên cạnh đó, linh hoạt mô hình kinh doanh và đa dạng hóa sản phẩm, là cách để DN thích ứng với sự thay đổi của thị trường. Kết hợp bán hàng trực tiếp và trực tuyến, mở rộng danh mục sản phẩm hoặc cung cấp dịch vụ giá trị gia tăng giúp gia tăng khả năng cạnh tranh.

DNNVV cần sử dụng chiến thuật chia sẻ, kết nối, thuê ngoài để linh hoạt chi phí cố định, tận dụng nguồn vốn ưu đãi và các chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Đồng thời, chú trọng đến xây dựng thương hiệu, sử dụng mạng xã hội, chăm sóc khách hàng tận tâm và khai thác marketing số là những cách hiệu quả để giữ chân khách hàng và mở rộng thị trường.

Do vậy rất cần các chương trình hỗ trợ DNNVV chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc triển khai các chương trình phổ cập về thương mại điện tử, AI, dữ liệu lớn và tự động hóa là rất cần thiết. Đồng thời cung cấp các gói hỗ trợ tài chính cho DNNVV đầu tư vào công nghệ, tối ưu hóa hoạt động và mở rộng thị trường.

Ngoài ra, hỗ trợ DNNVV tham gia hội chợ thương mại, tận dụng hiệp định thương mại tự do và phát triển chính sách bảo lãnh tín dụng xuất khẩu cho DNNVV vươn ra thị trường quốc tế.

Thế mạnh của DN FDI là có điều kiện thâm nhập thị trường quốc tế dễ dàng, Chính phủ cần thúc đẩy sự kết nối giữa DNNVV với DN FDI để tạo điều kiện cho họ tham gia vào chuỗi cung ứng. Việc này giúp DNNVV trong nước tiếp cận công nghệ, quy trình sản xuất hiện đại và tiêu chuẩn quốc tế.

Chính phủ có thể hỗ trợ bằng cách xây dựng các nền tảng kết nối cung - cầu, tạo điều kiện để DNNVV trong nước tham gia vào chuỗi cung ứng linh kiện, nguyên vật liệu và dịch vụ phụ trợ cho các tập đoàn FDI. Cần có chính sách ưu đãi cho DN FDI sử dụng nguồn cung trong nước, nhằm giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và thúc đẩy sản xuất nội địa.

Tương tự, cần khuyến khích sự hợp tác giữa DNNVV và các DN lớn trong nước thông qua các chương trình hợp tác sản xuất, đào tạo và hỗ trợ chuyển giao công nghệ. DNNVV có thể trở thành nhà cung cấp nguyên vật liệu, dịch vụ hậu cần hoặc sản phẩm trung gian cho các DN lớn. Để thúc đẩy quá trình này, cần xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo và các quỹ hỗ trợ hợp tác giữa DN lớn và DNNVV.

Việc hỗ trợ DNNVV tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu thông qua hợp tác với DN FDI và DN lớn, sẽ giúp tăng cường năng lực sản xuất và mở rộng thị trường xuất khẩu.

TS. HUỲNH THANH ĐIỀN,Trường Đại học Nguyễn Tất Thành