Vụ phá hoại ngai vàng triều Nguyễn: Đừng để 'mất bò mới lo làm chuồng'

Không phải lần đầu

Trước vụ việc bảo vật quốc gia ngai vàng triều Nguyễn bị phá hoại, năm 2019, bức tranh sơn mài bảo vật quốc gia “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của họa sĩ Nguyễn Gia Trí, trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM bị hư hỏng, không thể khắc phục hoàn toàn. Theo kết luận của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, tác phẩm hư hại 15% về mặt vật chất, 30% về tinh thần. Bảo tàng sau đó đã lập dự án khôi phục tác phẩm nhưng khó trở về nguyên trạng.

Nguyên nhân dẫn đến bức tranh sơn mài bảo vật quốc gia “Vườn xuân Trung Nam Bắc” bị hư hỏng, không thể khắc phục hoàn toàn, là do nhân viên bảo tàng dùng nước rửa chén, bột chu và giấy ráp để vệ sinh bề mặt bức tranh.

Bức tranh sơn mài “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của họa sĩ Nguyễn Gia Trí, hiện trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.

Đại Hồng Chung chùa Thiên Mụ, một pháp khí quan trọng được chúa Nguyễn Phúc Chu (1691-1725) cho đúc vào năm 1710 để cúng dường đức Phật. Năm 2013, chiếc Đại Hồng Chung được công nhận là bảo vật quốc gia. Tuy nhiên, trên chiếc chuông cổ bị vẽ viết đầy những lời cầu an, thỉnh nguyện, ký hiệu yêu đương, hoặc đơn giản chỉ là mong muốn để lại dấu ấn của du khách. Theo đơn vị quản lý xác nhận, những dấu ấn này là “không thể xóa hết”.

Cùng chung số phận với Đại Hồng Chung tại chùa Thiên Mụ, tấm bia đá cẩm thạch xám cao 2,5m được chạm rồng, nơi khắc bài thơ “Ngự kiến thiên mụ tự” của chúa Nguyễn Phúc Chu, là một trong 27 hiện vật vừa được công nhận là bảo vật quốc gia tháng 1/2020 cũng chằng chịt vết tích được vẽ, viết làm hư hỏng.

Đại Hồng Chung tại chùa Thiên Mụ chằng chịt vết tích được vẽ, viết lên làm hư hỏng

Bia Sùng Thiện Diên Linh thời Lý, hiện đang được lưu giữ tại chùa Long Đọi Sơn huyện Duy Tiên, Hà Nam được dựng năm 1121. Bia cao 2,88m, rộng 1,40m, chạm khắc tinh xảo cùng áng “thiên cổ diễm văn” nổi tiếng do Nguyễn Công Bật, Thượng thư Bộ hình dưới triều Lý Nhân Tông (1072- 1128) soạn, bị người được giao “làm sạch” tấm bia cổ này để phục vụ cho lễ công bố tấm bia là bảo vật quốc gia dùng đá mài, giấy ráp, bàn chải sắt, phoi bào sắt... kỳ cọ mặt bia. Hậu quả là bề mặt bia đá và nội dung văn tự bị phá hỏng.

Chưa kể đến những vụ việc rủi ro không mong muốn như vụ cháy tại di tích quốc gia chùa Phổ Quang (còn gọi là chùa Xuân Lũng), tỉnh Phú Thọ làm hỏng bảo vật quốc gia Bệ đá hoa sen, hay vụ đào trộm cổ vật tại lăng vua Lê Túc Tông Thanh Hóa…

Nhìn lại những vụ việc xâm hại nghiêm trọng bảo vật quốc gia trong những năm vừa qua, có thể thấy, vụ việc xâm hại ngai vàng triều Nguyễn tại Điện Thái Hòa đâu phải là hi hữu. Đặc biệt là vụ việc lại diễn ra tại Huế, nơi có nhiều bảo vật quốc gia nhất cả nước với 35 hiện vật/bộ hiện vật được công nhận, trong đó có những bảo vật quốc gia được trưng bầy ngoài trời hoàn toàn như cửu đỉnh, cửu vị thần công…

Khoảng 12h trưa 24/5, đối tượng Hồ Văn Phương Tâm, nguyên quán phường Hương Long, thành phố Huế đã vượt qua hàng rào gỗ bảo vệ, leo lên ngai vàng, la hét và gây hư hại phần tựa tay bên trái của Ngai vàng triều Nguyễn.

Cần có biện pháp bảo vệ đặc biệt với bảo vật quốc gia

Không giống như hầu hết những bức tranh được trưng bầy trong bảo tàng tàng Louvre, Pháp. Bức tranh Mona Lisa của danh họa Leonardo da Vinci được trưng bày trong không gian kín đặc biệt, được bảo vệ bởi kính chống đạn đặc biệt với công nghệ không phản chiếu, chiếu sáng bằng đèn LED để tăng màu sắc và giảm thiểu bức xạ tia cực tím, cùng hệ thống điều tiết bảo đảm về độ ẩm, ánh sáng để tránh tác động từ môi trường.

Bên cạnh đó, khu vực cho khách tham quan được ngăn cách bởi hàng rào bảo vệ và có camera giám sát xung quanh 24/24h cùng nhân viên an ninh thường xuyên giám sát trong khu vực trưng bày.

Bảo vật quốc gia Cửu Đỉnh được trưng bày trong không gian mở cho du khách tham quan.

Trên thế giới, việc bảo vệ các hiện vật trưng bày cho du khách tham quan đều được phân chia cấp độ theo giá trị của hiện vật. Thông thường, bảo vật quốc gia trưng bày trong bảo tàng sẽ được đặt trang trọng trong các lồng kính với nhiều lớp hàng rào bảo vệ, gồm cả con người, camera, hệ thống cảm biến hồng ngoại và chuông cảnh báo. Với hệ thống bảo vệ như vậy, cộng thêm lượng khách tham quan thường xuyên tới lui, cùng với ý thức của cơ quan quản lý, chẳng mấy ai có ý định xâm hại hoặc tiếp cận các bảo vật này.

Đối với nhiều bảo vật đặc biệt quan trọng, là độc bản, để phục vụ du khách tham quan, cơ quan quản lý sẽ trưng bày bản sao của bảo vật để đảm bảo việc bảo quản và tránh các tác động từ tự nhiên và con người tới bảo vật.

Nhưng với các loại bảo vật có kích thước lớn, trưng bày trong không gian mở như Điện Thái Hòa, Cửu Đỉnh, Cửu Vị Thần Công, Đại Hồng Chung (Huế)… thì rõ ràng việc đặt bảo vật vào trong lồng kính là điều dễ gây mất mỹ quan. Bởi bảo vật như vậy cần ở trong đúng không gian hài hòa, thể hiện được giá trị văn hóa, lịch sử mà bảo vật thuộc về. Ở những nơi này hiện nay, du khách chỉ có thể đứng từ xa, qua rào gỗ, hoặc qua các ô cửa để tham quan, chụp ảnh. Nhân viên khu di tích thường ít xuất hiện, hoặc đứng ở một góc để quan sát để đảm bảo an toàn, vừa không làm ảnh hưởng đến trải nghiệm của khách.

Nhiều chuyên gia bảo tàng đồng ý rằng, đối với những bảo vật quốc gia được trưng bày trong không gian mở, việc bảo vệ như hiện nay là chưa đảm bảo, nên chăng có có biện pháp bảo vệ đặc biệt, hoặc chỉ nên trưng bầy bản copy cho du khách tham quan, đồng thời phải có nhân viên an ninh kiểm soát toàn thời gian trong không gian trưng bầy bảo vật để cảnh báo, nhắc nhở du khách và đảm bảo an toàn cho bảo vật.

Việc trưng bày bảo vật quốc gia trong không gian mở phục vụ du khách mà không có hình thức bảo vệ đặc biệt sẽ rất khó đảm bảo an toàn.

Cả nước hiện có gần 300 bảo vật, nhóm hiện vật được công nhận bảo vật quốc gia (trong đó, đa số bảo vật được lưu giữ, bảo quản, trưng bày tại các bảo tàng và di tích; chỉ chưa đến 20 bảo vật thuộc các bộ sưu tập tư nhân). Nhưng đang tồn tại một nghịch lý trong công tác bảo vệ, bảo quản và phát huy giá trị bảo vật quốc gia, đó là mâu thuẫn giữa quy trình nghiêm ngặt, công phu khi xem xét công nhận danh hiệu bảo vật quốc gia và sự lạnh nhạt, thờ ơ trong bảo vệ, tôn vinh, lan tỏa giá trị danh hiệu sau khi được công nhận, như: cột đá chùa Dạm, bộ tượng 10 linh thú đá chùa Phật Tích (Bắc Ninh), Cửu Đỉnh hay Cửu Vị Thần Công (Huế)… cũng đang trưng bày trong không gian mở và hoàn toàn không có biện pháp bảo vệ riêng cho những bảo vật quốc gia này.

Được biết, UBND TP.Huế đã có văn bản gửi Bộ VHTTDL đề xuất lập hội đồng quốc gia để đánh giá mức độ thiệt hại và xây dựng phương án phục hồi Ngai vàng triều Nguyễn. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp khắc phục hậu quả. Thiết nghĩ, cơ quan chức năng cần có biện pháp, quy định cụ thể và chế tài xử lý răn đe hiệu quả để bảo vệ di sản, bảo vật quốc gia, tránh để tình trạng “mất bò mới lo làm chuồng”.

Thư Vũ/VOV.VN