Vụ đâm xe ở Mỹ làm sống dậy mối lo về khủng bố IS trên toàn cầu

Lực lượng chức năng điều tra tại hiện trường vụ lao xe vào đám đông tại thành phố New Orleans, bang Louisiana, Mỹ ngày 1/1/2025. Ảnh: AP/TTXVN

Theo kênh CNN ngày 2/1, nhiều năm đã trôi qua kể từ khi IS kiểm soát phần lớn Syria và miền Bắc Iraq. Khi đó, nhóm này đã tạo ra các chi nhánh trên khắp châu Phi và châu Á, tổ chức một loạt các vụ tấn công khủng bố gây chết người tại các thành phố ở châu Âu.

Trong những năm gần đây, IS vẫn hoạt động tại hơn chục quốc gia, đã xúi giục cũng như hỗ trợ các cá nhân và nhóm nhỏ tại châu Âu, Nga trong những năm gần đây.

IS không hề suy yếu, dù hiện tại chỉ là một mạng lưới liên kết lỏng lẻo thay vì một “vương quốc Hồi giáo” tự xưng kiểm soát các thành phố lớn.

Vụ tấn công đáng chú ý nhất do IS thừa nhận thực hiện trong năm 2024 là cuộc tấn công kinh hoàng vào một trung tâm mua sắm ở Moskva vào tháng 3, khiến ít nhất 150 người thiệt mạng và trên 500 người bị thương.

Trung tâm thương mại và nghệ thuật Crocus City Hall ở ngoại ô Moskva, Nga cháy rụi sau vụ tấn công khủng bố ngày 26/3/2024. Ảnh: AFP/TTXVN

Sự kiện này và những diễn biến ở Syria đã khiến IS thu hút chú ý trở lại. Các quan chức Mỹ lo ngại rằng bất ổn sau khi chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad sụp đổ có thể tạo điều kiện cho IS mở rộng từ các căn cứ xa xôi trong sa mạc. Đã gần sáu năm sau khi “vương quốc Hồi giáo” này bị sụp đổ. Sự kiện ở Syria cũng khiến dư luận lo ngại IS sẽ lấy lại vị trí tại cả Iraq.

Ngoài ra, các cơ quan an ninh phương Tây luôn lo ngại rằng các cá nhân được IS truyền cảm hứng sẽ thực hiện các vụ tấn công quy mô nhỏ như đâm dao, xả súng và lái xe lao vào đám đông. Những kế hoạch này thường rất khó phát hiện.

Các vụ tấn công bằng xe nhân danh IS trong những năm gần đây, như ở Nice, Barcelona, Berlin và New York, đã khiến trên 100 người thiệt mạng.

Sau vụ tấn công ngày 1/1 tại New Orleans, bà Alethea Duncan, trợ lý đặc vụ Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI), cho biết đã tìm thấy một lá cờ của IS trên móc kéo của xe nghi phạm. FBI đang tìm kiếm người có thể đã phối hợp với nghi phạm để lên kế hoạch hoặc thực hiện vụ tấn công. Nghi phạm là Shamsud-Din Jabbar, một người đàn ông 42 tuổi ở Texas và là cựu binh.

Bà Duncan nói: “Chúng tôi tin rằng Jabbar không phải là người duy nhất hành động. Chúng tôi đang tích cực truy tìm mọi manh mối, bao gồm cả những người quen biết với nghi phạm”.

Tối 1/1, Tổng thống Mỹ Joe Biden nói rằng FBI đã thông báo cho ông là Jabbar đã đăng video lên mạng xã hội chỉ vài giờ trước khi vụ tấn công xảy ra, cho thấy người này được truyền cảm hứng từ IS. Nghi phạm đã bị bắn chết trong một cuộc đấu súng với cảnh sát.

Mối đe dọa từ “sói đơn độc”

Cảnh sát gác tại hiện trường vụ đâm dao ở Solingen, Đức, ngày 24/8/2024. Ảnh: Getty Images/TTXVN

IS và al-Qaeda đã nhiều lần kêu gọi những người ủng hộ tự mình thực hiện các vụ tấn công. Các kẻ đánh bom tại giải marathon Boston năm 2013 đã sử dụng một “công thức” đăng trên một ấn phẩm trực tuyến của al-Qaeda để chế tạo thiết bị.

Theo bà Rita Katz, Giám đốc điều hành SITE Intelligence (một tổ chức phi chính phủ theo dõi các nhóm khủng bố), các sự kiện tại Trung Đông đã thúc đẩy các cá nhân đã cực đoan hóa sẵn thực hiện hành vi bạo lực.

Bà lưu ý rằng từ khi Israel bắt đầu tấn công Gaza vào tháng 10/2023, số lượng các kế hoạch “sói đơn độc” nhân danh IS đã tăng đáng kể. Trong đó có vụ vụ đâm hàng loạt tại một lễ hội ở Solingen, Đức; một âm mưu nhằm vào các buổi biểu diễn của ca sĩ Taylor Swift ở Vienna; vụ đâm một người đàn ông Do Thái Chính thống ở Zurich. Trong vụ đó, một người mới 15 tuổi, công dân Thụy Sĩ gốc Tunisia, đã thề trung thành với IS trong một video, nói rằng mình đáp lại lời kêu gọi của Nhà nước Hồi giáo để tấn công người Do Thái và người Cơ Đốc giáo.

IS đã tìm cách lợi dụng tình hình tại Gaza chỉ vài ngày sau vụ tấn công của Hamas vào ngày 7/10/2023.

Vào tháng 1/2024, phát ngôn viên của IS Abu Hudhayfah al-Ansari đã kêu gọi người Hồi giáo săn lùng con mồi của mình là người Do Thái, Cơ Đốc giáo và các đồng minh trên đường phố và trong các ngõ hẻm ở Mỹ, châu Âu, trên toàn thế giới.

Như những năm trước, IS thúc giục những người ủng hộ tấn công các mục tiêu dễ dàng trước, rồi tấn công các mục tiêu khó khăn sau, tấn công các mục tiêu dân sự trước rồi tấn công các mục tiêu quân sự sau.

10 năm trước, Giám đốc tình báo Australia lúc bấy giờ, ông David Irvine, đã phát biểu: “Cơn ác mộng tái diễn của tôi… là xu hướng sói đơn độc, thường xuyên bị cực đoan hóa qua internet mà chúng tôi không phát hiện được”.

Về mặt này, gần như không có gì thay đổi.

Hình ảnh toàn cầu

Bà Rita Katz nói vào thời điểm vụ tấn công ở Moskva vào tháng 3/2024: “IS có sự hỗ trợ toàn cầu phần lớn dựa vào hình ảnh của tổ chức này như một tổ chức có khả năng và vụ thảm sát tàn bạo này ở Nga chỉ càng làm tăng thêm hình ảnh đó”.

Hiện trường vụ lao xe vào đám đông tại thành phố New Orleans, bang Louisiana, Mỹ ngày 1/1/2025. Ảnh: AP/TTXVN

Các nhà điều tra vẫn đang tìm hiểu xem nghi phạm ở New Orleans bị cực đoan hóa như thế nào. Hiện nay, vẫn còn rất nhiều nội dung ủng hộ IS có thể tìm thấy trên mạng.

Chi nhánh mạnh nhất của IS là IS Khorasan (IS-K), có tham vọng toàn cầu và hiện diện trực tuyến tinh vi bằng nhiều ngôn ngữ, bao gồm cả tiếng Anh.

Việc các công dân Tajikistan bị buộc tội sau vụ tấn công ở Moskva cho thấy IS-K đứng sau vụ tấn công này. Các quan chức Mỹ cũng cho biết có bằng chứng cho thấy IS-K đã thực hiện vụ tấn công.

IS-K có căn cứ tại Afghanistan và đã gia tăng sức mạnh kể từ khi Mỹ rút khỏi đất nước này vào năm 2021, đồng thời chi nhánh này lợi dụng các nhóm dân cư cực đoan hóa ở Trung Á.

Chỉ huy Bộ chỉ huy Trung tâm Mỹ, Tướng Erik Kurilla, đã đánh giá vào đầu năm 2024 rằng IS-K vẫn có khả năng cũng như ý chí tấn công các lợi ích của Mỹ và phương Tây ở nước ngoài trong vòng sáu tháng, mà hầu như không có dấu hiệu cảnh báo.

Vụ tấn công đáng chú ý nhất của IS-K là vụ đánh bom liều chết tại sân bay Kabul vào năm 2021 khiến gần 200 người thiệt mạng, trong đó có 13 lính Mỹ bảo vệ sân bay. Nhưng kể từ đó, nhóm này đã mở rộng phạm vi hoạt động.

Bà Amira Jadoon, người đã viết một cuốn sách về nhóm này, cho biết trong ba năm qua, IS-K đã trở nên tham vọng, hung hãn hơn khi nỗ lực gây chú ý, nhấn mạnh tầm quan trọng ở Nam và Trung Á.

IS-K cũng đã cố gắng nhắm đến Tây Âu và Mỹ, cũng như Nga. Vào tháng 7/2023, bảy người đàn ông đã bị bắt tại Đức vì nghi ngờ lên kế hoạch thực hiện các vụ tấn công lớn và có liên lạc với các nhân vật của IS-K. Tất cả các nghi phạm đều đến từ Trung Á.

Vào tháng 3/2024, hai công dân Afghanistan đã bị bắt ở Đức vì bị cáo buộc âm mưu tấn công quốc hội Thụy Điển để trả đũa cho các vụ đốt Kinh Qur'an tại quốc gia này.

Ông Edmund Fitton-Brown, cựu điều phối viên các biện pháp trừng phạt và đánh giá mối đe dọa của Liên hợp quốc liên quan đến IS và al-Qaeda, đã bình luận vào năm 2024: “IS-K đã kết nối với cộng đồng người di cư Trung Á, chủ yếu ở Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và một phần ở Đức”.

Ông Fitton-Brown nói IS cũng đã tận dụng “cơn thịnh nộ âm ỉ” từ những cá nhân cực đoan hóa khi thấy số lượng người chết lớn ở Gaza, cùng với việc một số tay súng Hồi giáo đã được trả tự do từ các nhà tù châu Âu sau khi thụ án.

Ông bình luận: “Những cá nhân này coi IS-K là một lực lượng truyền cảm hứng và ngày càng phát triển... Điều này có thể khiến các cá nhân đó muốn đến các khu vực xung đột để gia nhập hàng ngũ của IS hoặc thực hiện các cuộc tấn công tại các quốc gia của họ thay mặt cho nhóm”.

Khoảng trống ở Syria

Mỹ lo ngại rằng nếu một khoảng trống an ninh xuất hiện ở Syria, IS sẽ tập hợp lại và mở rộng hoạt động tại đó. Vào ngày ông Bashar al-Assad bỏ trốn khỏi đất nước, Bộ chỉ huy Trung tâm Mỹ đã tấn công hơn 75 mục tiêu của IS tại Syria. Tướng Kurilla nói: “Chắc chắc rằng chúng tôi sẽ không để IS tái cấu trúc và lợi dụng tình hình hiện tại ở Syria”.

Các nhà phân tích của Trung tâm Soufan ước tính rằng các vụ tấn công của IS tại Syria đã tăng gấp ba lần trong năm 2024 so với năm trước, lên tới khoảng 700 vụ. Các vụ cũng đã trở nên tinh vi hơn, gia tăng về độ tàn bạo và phân tán về mặt địa lý.

Một mối nguy là khi các lực lượng người Kurd đang phải chống các nhóm vũ trang được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn ở miền Bắc Syria, nên họ có thể không còn bảo vệ được các khu vực giam giữ hàng ngàn tay súng IS.

Tướng Kurilla gần đây đã cảnh báo rằng IS có kế hoạch giải thoát trên 8.000 tay súng IS đang bị giam giữ tại các cơ sở ở Syria.

Nếu các tay súng IS có thể thoát ra và bắt đầu thực hiện các vụ tấn công khủng bố tại Thổ Nhĩ Kỳ hay thậm chí đến Tây Âu, hình ảnh của nhóm này trong mắt những “sói đơn độc” có cùng chí hướng sẽ chỉ càng được củng cố.

Thùy Dương/Báo Tin tức