Việt Nam nên quản lý, phát triển tiền số như thế nào?

Tiền điện tử là gì, từ đâu ra?

- GS Augustine Hà Tôn Vinh cho biết: Lịch sử đồng tiền trên thế giới trải qua ba giai đoạn chính:

- Tiền kim loại (khoảng 600 TCN- nay): Xuất hiện đầu tiên tại Lydia (nay là Thổ Nhĩ Kỳ), tiền kim loại làm từ vàng, bạc, đồng được sử dụng rộng rãi trong giao thương nhờ giá trị nội tại và độ bền.

-Tiền giấy (thế kỷ VII- nay): Xuất hiện đầu tiên ở Trung Quốc dưới thời nhà Đường, phổ biến dưới thời nhà Tống. Tiền giấy dần thay thế tiền kim loại do dễ vận chuyển và sản xuất, sau đó trở thành phương tiện thanh toán chính ở hầu hết các quốc gia.

-Tiền điện tử (cuối thế kỷ XX- nay): Bắt đầu với thanh toán điện tử và thẻ tín dụng, sau đó phát triển thành tiền kỹ thuật số như Bitcoin (2009) và các loại tiền mã hóa khác. Tiền điện tử không cần ngân hàng trung ương và sử dụng công nghệ blockchain để giao dịch an toàn, nhanh chóng. Tiền tệ tiếp tục tiến hóa theo nhu cầu kinh tế và sự phát triển công nghệ.

Tổng Bí thư Tô Lâm nhất trí với đề xuất về việc cần sớm quản lý đồng tiền điện tử dưới dạng một loại tài sản ảo để tránh các tác động tiêu cực đến nền kinh tế và các vấn đề xã hội, đồng thời giúp đóng góp giá trị cho kinh tế đất nước.

- Thưa GS, tiền điện tử là gì, tiền điện tử ra đời như thế nào?

- Tiền điện tử (cryptocurrency) là một dạng tiền kỹ thuật số được bảo mật bằng công nghệ mã hóa, hoạt động trên nền tảng phi tập trung như blockchain. Không giống tiền pháp định (fiat) do chính phủ của các nước phát hành, tiền điện tử không bị kiểm soát bởi ngân hàng trung ương hay tổ chức tài chính nào.

Tiền điện tử có thể được sử dụng để thanh toán, giao dịch hoặc lưu trữ giá trị. Một số loại tiền điện tử phổ biến gồm: Bitcoin (BTC)- đồng tiền điện tử đầu tiên và phổ biến nhất. Ethereum (ETH)- nền tảng hợp đồng thông minh hàng đầu. Tether (USDT), BNB, Solana (SOL), XRP- các loại tiền điện tử khác với những tính năng riêng biệt.

Còn tiền điện tử ra đời như thế nào?

Tiền điện tử ra đời từ nhu cầu có một hệ thống tài chính phi tập trung, không cần bên trung gian như ngân hàng. Trước khi Bitcoin xuất hiện, đã có nhiều nỗ lực tạo ra tiền kỹ thuật số như DigiCash (1989), e-Gold (1996) nhưng thất bại vì thiếu tính bảo mật và chưa có công nghệ blockchain hỗ trợ.

Năm 2008, một người (hoặc nhóm người) có biệt danh Satoshi Nakamoto công bố tài liệu trắng (whitepaper) về Bitcoin. Đến năm 2009, Bitcoin chính thức ra đời, trở thành loại tiền điện tử đầu tiên vận hành thành công trên công nghệ blockchain.

Sau Bitcoin, hàng ngàn loại tiền điện tử khác được phát triển với các tính năng như hợp đồng thông minh (Ethereum), bảo mật cao (Monero, Zcash) hay tốc độ giao dịch nhanh (Solana, Ripple).

Hiện nay, tiền điện tử không chỉ là một phương tiện thanh toán mà còn trở thành một lĩnh vực đầu tư, tài sản kỹ thuật số có giá trị, và là nền tảng cho nhiều ứng dụng tài chính phi tập trung (DeFi).

Các nước ứng xử với tiền điện tử thế nào?

- Thưa GS, hiện nay trên thế giới có bao nhiêu nước công nhận tiền điện tử và cơ chế, chính sách quản lý của các nước này được vận hành ra sao?

- Tiền điện tử đã và đang được chấp nhận với mức độ khác nhau trên toàn thế giới. Theo báo cáo của Chainalysis, chỉ số chấp nhận tiền điện tử toàn cầu được tạo thành từ 5 tiêu chí khác nhau, xếp hạng tổng cộng 154 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Về chính sách quản lý tiền điện tử trên thế giới: Các quốc gia áp dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau trong việc quản lý tiền điện tử:

-Hợp pháp hóa và quản lý chặt chẽ: Nhật Bản là một trong những quốc gia đầu tiên công nhận Bitcoin là phương tiện thanh toán hợp pháp vào năm 2017. Nước này đã phê duyệt nhiều sàn giao dịch tiền điện tử và thiết lập khung pháp lý rõ ràng để bảo vệ nhà đầu tư.

-Chấp nhận có điều kiện: Các quốc gia như Mỹ và Canada cho phép sử dụng tiền điện tử nhưng áp dụng các quy định nghiêm ngặt về thuế và chống rửa tiền.

-Cấm hoặc hạn chế: Một số quốc gia như Trung Quốc đã cấm hoàn toàn giao dịch và khai thác tiền điện tử, trong khi Ấn Độ từng đề xuất lệnh cấm nhưng sau đó chuyển sang hướng quản lý.

-Đang xem xét và thử nghiệm: Nhiều quốc gia ở châu Á, như Malaysia, Thái Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc và Campuchia, đang xem xét các thay đổi chính sách liên quan đến tiền điện tử.

"Việc hợp pháp hóa giúp thúc đẩy kinh tế số và đổi mới công nghệ, nhưng cần đi kèm với cơ chế quản lý chặt chẽ", GS Augustine Hà Tôn Vinh nói.

- Có thể hiểu rằng hiện có hai loại tiền kỹ thuật số, một là loại được một người, nhóm người làm ra và đang lưu thông trên thị trường như BitCoin chẳng hạn và một loại do ngân hàng trung ương phát triển?

- Đúng vậy! Hiện tại và trong tương lai, tiền kỹ thuật số có thể được chia thành hai loại chính:

Tiền mã hóa (Cryptocurrency): Đây là loại tiền kỹ thuật số do cá nhân, nhóm hoặc tổ chức phi tập trung tạo ra và phát hành, hoạt động trên công nghệ blockchain. Ví dụ điển hình là Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH),… Những đồng tiền này thường không do chính phủ kiểm soát, giá trị của chúng biến động theo cung cầu trên thị trường.

Tiền kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương (CBDC - Central Bank Digital Currency): Đây là tiền kỹ thuật số được phát hành và kiểm soát bởi Ngân hàng Trung ương của một quốc gia. Nó có thể được coi là phiên bản điện tử của tiền pháp định (Fiat money) như USD, VND, EUR,... nhưng tồn tại dưới dạng kỹ thuật số. Một số quốc gia đã thử nghiệm hoặc triển khai CBDC như Trung Quốc với đồng Nhân dân tệ kỹ thuật số (e-CNY), hoặc châu Âu đang nghiên cứu đồng Euro kỹ thuật số.

Tóm lại, một loại tiền kỹ thuật số là phi tập trung và do thị trường tự vận hành (crypto), còn loại kia là tập trung và do nhà nước kiểm soát (CBDC).

- GS có thể phân tích kỹ hơn về hai loại tiền kỹ thuật số như vừa nói ở trên, lợi và hại?

- Như chúng ta vừa nói ở trên, hiện nay, các quốc gia trên thế giới đang tiếp cận tiền điện tử theo hai hướng chính: Tiền điện tử phi tập trung như Bitcoin, Ethereum… và Ngân hàng trung ương phát hành tiền điện tử (CBDC – Central Bank Digital Currency, như e-CNY của Trung Quốc, đồng Euro kỹ thuật số…)

Việc hợp pháp hóa giúp thúc đẩy kinh tế số và đổi mới công nghệ, nhưng cần đi kèm với cơ chế quản lý chặt chẽ. Nếu không có chính sách giám sát hợp lý, thị trường có thể bị thao túng và gây ra rủi ro tài chính lớn.

Ngân hàng trung ương phát hành tiền điện tử (CBDC- Central Bank Digital Currency): Đây là tiền điện tử do ngân hàng trung ương phát hành, có giá trị tương đương tiền pháp định (fiat). Các nước như Trung Quốc (e-CNY), châu Âu (Euro kỹ thuật số), Ấn Độ (e-Rupee), và Mỹ (đang nghiên cứu e-USD) đã hoặc đang thử nghiệm CBDC.

CBDC có thể thay thế tiền mặt và hoạt động như một công cụ thanh toán chính thức. Lợi ích của nó mang lại là rất lớn:

Thứ nhất là ổn định và an toàn: CBDC có sự bảo đảm của ngân hàng trung ương, không biến động mạnh như Bitcoin.

Hai là kiểm soát là tốt hơn: Chính phủ có thể giám sát dòng tiền để chống tham nhũng, rửa tiền và trốn thuế.

Ba là tăng hiệu suất thanh toán: Giảm phí giao dịch và thời gian xử lý so với hệ thống ngân hàng truyền thống.

Tuy nhiên nó cũng có những rủi ro và thách thức:

Một là giảm quyền riêng tư: Chính phủ có thể theo dõi mọi giao dịch, gây lo ngại về quyền tự do tài chính.

Hai là ảnh hưởng đến ngân hàng thương mại: Nếu người dân dùng CBDC thay vì gửi tiền vào ngân hàng, các ngân hàng thương mại có thể bị ảnh hưởng.

Ba là cần đầu tư lớn: Hệ thống hạ tầng công nghệ phải được xây dựng để đảm bảo tính bảo mật và hiệu suất cao.

Tóm lại CBDC giúp chính phủ kiểm soát tài chính tốt hơn và tạo ra một hệ thống thanh toán hiện đại. Tuy nhiên, nó có thể làm giảm vai trò của các ngân hàng thương mại và đặt ra bài toán về quyền riêng tư.

CBDC giúp chính phủ kiểm soát tài chính tốt hơn và tạo ra một hệ thống thanh toán hiện đại. Tuy nhiên, nó có thể làm giảm vai trò của các ngân hàng thương mại và đặt ra bài toán về quyền riêng tư.

- Thưa GS, Trung Quốc được coi là một trong những quốc gia tiên phong phát triển tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC), gọi là Nhân dân tệ kỹ thuật số (e-CNY), hay còn gọi là DCEP (Digital Currency Electronic Payment). GS có thể cho biết cụ thể hơn không?

- Năm 2014, với dân số gần 1,5 tỷ người, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC) bắt đầu nghiên cứu tiền kỹ thuật số để giảm sự phụ thuộc vào tiền mặt và kiểm soát tốt hơn hệ thống tài chính. Năm 2020: họ thử nghiệm e-CNY (Nhân dân tệ kỹ thuật số) tại các thành phố lớn như Thâm Quyến, Tô Châu, Bắc Kinh... thông qua hình thức “bao lì xì” điện tử. Năm 2022: e-CNY được sử dụng rộng rãi hơn tại Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh.

Hiện nay Trung Quốc đang tiếp tục mở rộng tích hợp với hệ thống thanh toán Alipay, WeChat Pay và các ngân hàng lớn để tăng cường ứng dụng thực tế.

Qua nghiên cứu chúng ta có thể thấy một số đặc điểm và mục tiêu của e-CNY cụ thể như sau:

(1) Do nhà nước kiểm soát: Khác với Bitcoin hay các loại tiền mã hóa phi tập trung, e-CNY do PBoC phát hành và quản lý;

(2) Hỗ trợ thanh toán nhanh chóng: e-CNY có thể giao dịch ngay cả khi không có internet, giúp thay thế một phần tiền mặt;

(3) Giảm sự phụ thuộc vào hệ thống tài chính tư nhân: WeChat Pay và Alipay đang chiếm lĩnh thị trường thanh toán, nên e-CNY giúp chính phủ giành lại quyền kiểm soát;

(4) Quốc tế hóa đồng Nhân dân tệ: Trung Quốc muốn e-CNY trở thành công cụ để giảm sự thống trị của đồng USD trong giao dịch quốc tế.

Về thuận lợi: Trung Quốc có sẵn một hệ sinh thái thanh toán điện tử mạnh, giúp e-CNY dễ dàng được chấp nhận. Ngoài ra, chính phủ có quyền lực mạnh mẽ để thúc đẩy việc sử dụng e-CNY.

Tuy nhiên cũng không thiếu những thách thức: Đó là e-CNY phải cạnh tranh với các nền tảng thanh toán phổ biến như Alipay, WeChat Pay, vốn đã quá quen thuộc với người dân. Ngoài ra, việc kiểm soát chặt chẽ có thể khiến người dùng lo ngại về quyền riêng tư.

Về tương lai, trung Quốc có thể mở rộng e-CNY vào thương mại quốc tế, đặc biệt trong Sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI). Tuy nhiên, để e-CNY thực sự cạnh tranh với USD hay Euro, Trung Quốc cần thúc đẩy sự chấp nhận của cộng đồng quốc tế.

Tóm lại, e-CNY là một bước tiến quan trọng trong chiến lược tài chính của Trung Quốc, nhưng để thành công lâu dài, nó cần vượt qua nhiều rào cản về niềm tin và tính tiện dụng.

Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp về việc thành lập “kho dự trữ tiền điện tử chiến lược” của Mỹ. Sắc lệnh này bao gồm việc dự trữ các loại tiền điện tử như Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH), Ripple (XRP), Solana (SOL) và Cardano (ADA).

- Còn tiền điện tử ở Mỹ thì sao, thưa GS, nhất là sau khi Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp về việc thành lập "kho dự trữ tiền điện tử chiến lược" của Mỹ?

- Chính phủ Mỹ đã có những bước tiến quan trọng trong việc định hình chính sách đối với tiền điện tử:

Một là các cơ quan như Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) và Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) đã ban hành quy định nhằm bảo vệ nhà đầu tư và đảm bảo tính minh bạch của thị trường.

Hai là chính phủ khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ blockchain, nền tảng của tiền điện tử, nhằm duy trì vị thế dẫn đầu trong lĩnh vực công nghệ tài chính.

Gần đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp về việc thành lập “kho dự trữ tiền điện tử chiến lược” của Mỹ. Sắc lệnh này bao gồm việc dự trữ các loại tiền điện tử như Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH), Ripple (XRP), Solana (SOL) và Cardano (ADA).

Mục tiêu của sắc lệnh, trước hết là nhằm tăng cường vị thế của Mỹ trong lĩnh vực tiền điện tử: Việc dự trữ các loại tiền điện tử chiến lược nhằm khẳng định vai trò của Mỹ trong việc định hình tương lai của tài sản kỹ thuật số. Bên cạnh đó còn nhằm thúc đẩy ngành công nghiệp blockchain: Hỗ trợ sự phát triển của các dự án blockchain, tạo điều kiện cho sự đổi mới và tăng trưởng kinh tế.

- Phản ứng của thị trường như thế nào sau khi Mỹthành lập kho dự trữ tiền điện tử chiến lược của Mỹ, thưa GS?

- Sau khi sắc lệnh được công bố, thị trường tiền điện tử đã có phản ứng tích cực. Các đồng tiền như XRP, SOL và ADA đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể về giá trị. Nhà đầu tư và các công ty trong ngành cảm thấy lạc quan về tương lai của tiền điện tử tại Mỹ, kỳ vọng vào một môi trường pháp lý rõ ràng và hỗ trợ.

Như vậy, có thể nói quyết định của Tổng thống Trump đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính sách tiền điện tử của Mỹ. Việc chính phủ tham gia trực tiếp vào thị trường tiền điện tử có thể thúc đẩy sự chấp nhận rộng rãi và tạo niềm tin cho nhà đầu tư.

Tiền điện tử tại Mỹ đã phát triển mạnh mẽ và đang bước vào giai đoạn mới với sự hỗ trợ từ chính phủ. Quyết định dự trữ tiền điện tử của Tổng thống Trump có thể mở ra cơ hội và thách thức mới, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng trong việc thực thi và quản lý.

Nhiều tiềm năng phát triển thị trường tiền số Việt Nam

- Theo báo cáo từ cổng thanh toán tiền điện tử Tripple-A thì Việt Nam xếp thứ 2 thế giới về tỷ lệ người dân sở hữu tiền kỹ thuật số, chỉ sau UAE. Trong khi đó, Hiệp hội Blockchain Việt Nam ước tính nước ta nằm trong nhóm 3 quốc gia có lợi nhuận từ tiền số cao nhất toàn cầu. Ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào?

- Việt Nam có hơn 16,6 triệu người sở hữu tiền mã hóa, đứng thứ hai ASEAN sau Thái Lan. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ này diễn ra trong bối cảnh khung pháp lý về tiền số còn chưa rõ ràng. Nhà nước hiện chưa công nhận tiền số là tài sản hợp pháp hay phương tiện thanh toán chính thức, điều này dẫn đến hàng loạt vấn đề:

Một là mất kiểm soát về thuế: Nhà nước chưa có cơ chế đánh thuế các giao dịch liên quan đến tiền số, gây thất thu lớn.

Hai là rủi ro tài chính và bảo vệ người dùng: Việc không có hành lang pháp lý rõ ràng khiến các hoạt động lừa đảo, “lùa gà” phát triển mạnh, gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà đầu tư cá nhân.

Ba là tiềm ẩn nguy cơ rửa tiền: Tiền số có tính ẩn danh cao, nếu không có cơ chế giám sát hiệu quả, có thể bị lợi dụng vào các hoạt động phi pháp như rửa tiền, tài trợ khủng bố.

Việc chưa có chính sách rõ ràng vừa tạo ra kẽ hở cho các hoạt động bất hợp pháp, vừa khiến Việt Nam bị tụt hậu so với xu hướng quản lý tiền số trên thế giới.

Việt Nam có hơn 16,6 triệu người sở hữu tiền mã hóa, đứng thứ hai ASEAN sau Thái Lan. Việt Nam cũng là quốc gia đứng đầu thế giới về việc chấp nhận tiền điện tử trong hai năm liên tiếp 2021 và 2022.

- Thưa GS, chính vì thế mà vừa qua, khi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương (ngày 24/2/2025) về mục tiêu tăng trưởng đặt ra cho năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm nhất trí với đề xuất về việc cần sớm quản lý đồng tiền điện tử dưới dạng một loại tài sản ảo để tránh các tác động tiêu cực đến nền kinh tế và các vấn đề xã hội, đồng thời giúp đóng góp giá trị cho kinh tế đất nước. Theo kinh nghiệm của thế giới thì Việt Nam nên tiếp cận theo hướng nào?

- Việc chấp nhận và quản lý tiền điện tử trên thế giới rất đa dạng, phản ánh sự khác biệt về quan điểm và chính sách của từng quốc gia.

Xu hướng chung là hướng tới việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng để tận dụng lợi ích của công nghệ blockchain và tiền điện tử, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho nền kinh tế và người tiêu dùng.

Như đã nói và phân tích, hiện nay có hai phương thức quản lý tiền điện tử: Một là công nhận và hợp pháp hóa các giao dịch tiền điện tử; hai là Ngân hàng trung ương làm ra và phát hành tiền điện tử.

Cả hai phương thức đều có lợi thế và thách thức riêng, phản ánh sự khác biệt trong cách tiếp cận của các quốc gia đối với tiền điện tử: Công nhận tiền điện tử phi tập trung, thúc đẩy đổi mới nhưng cần khung pháp lý vững chắc để tránh rủi ro tài chính. CBDC: giúp nhà nước kiểm soát tài chính tốt hơn nhưng có thể ảnh hưởng đến quyền riêng tư và hệ thống ngân hàng.

Xu hướng chung là nhiều nước chọn cách kết hợp cả hai phương thức, vừa hợp pháp hóa một số tiền điện tử, vừa phát triển CBDC để kiểm soát dòng tiền và điều hành kinh tế. Tương lai của tiền điện tử sẽ phụ thuộc vào sự cân bằng giữa tự do tài chính và quản lý Nhà nước.

So sánh hai phương thức quản lý:

- Với vai trò là chuyên gia hàng đầu về nghiên cứu tiền điện tử, GS có một lời khuyên cụ thể nào không?

- Để thực sự nắm bắt cơ hội, Việt Nam cần có những động thái cụ thể và quyết liệt hơn trong việc xây dựng chính sách cho tiền điện tử:

Một là sớm hoàn thiện khung pháp lý: Xây dựng quy định rõ ràng về quản lý, giao dịch, và sử dụng tiền số, phân loại tài sản kỹ thuật số để có cơ chế kiểm soát và đánh thuế hợp lý.

Hai là thành lập sàn giao dịch hợp pháp: Một sàn giao dịch tiền số được cấp phép, quản lý bởi Nhà nước sẽ giúp kiểm soát các giao dịch, ngăn chặn rửa tiền, và bảo vệ nhà đầu tư.

Ba là triển khai thử nghiệm tiền số quốc gia (CBDC): Một số quốc gia như Trung Quốc, châu Âu đã bắt đầu thử nghiệm tiền số do ngân hàng trung ương phát hành. Việt Nam có thể xem xét lộ trình phát triển đồng tiền số quốc gia để đảm bảo kiểm soát dòng tiền trong nền kinh tế.

Bốn là hợp tác quốc tế về quản lý tiền số: Học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã có khung pháp lý tiền số như Singapore, Mỹ, EU để có chiến lược phù hợp.

- Xin trân trọng cám ơn GS!

Lê Thọ Bình