Việt Nam lựa chọn phát triển khoa học công nghệ là khó khăn nhưng quyết đoán

Việt Nam đi lên từ một nước nông nghiệp, cơ sở hạ tầng khoa học công nghệ còn yếu. Thiếu nhân lực chất lượng cao khi đội ngũ nghiên cứu và phát triển (R&D) còn hạn chế cả về số lượng và chất lượng. Ngân sách dành cho khoa học công nghệ chưa tương xứng với yêu cầu phát triển. Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo chưa hoàn chỉnh vì thiếu liên kết giữa nhà nước, doanh nghiệp và viện/trường.

Việt Nam lựa chọn phát triển khoa học công nghệ là khó khăn nhưng quyết đoán

Cuộc cách mạng không chỉ về công nghệ

Cạnh tranh toàn cầu gay gắt. Các quốc gia phát triển đang tiến rất nhanh trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, tự động hóa,... Trong bối cảnh đó, Đảng và Chính phủ đã ban hành một loạt chính sách được coi như “cú huých” chưa từng có đối với sự phát triển đất nước như Nghị quyết 57, Nghị quyết 68…

Việc lựa chọn phát triển khoa học công nghệ ở Việt Nam là một bước đi đầy thách thức nhưng cũng thể hiện sự quyết tâm cao độ trong việc bắt kịp xu hướng phát triển toàn cầu.

Chia sẻ tại Diễn đàn Cấp cao Chuyển đổi số Việt Nam - châu Á 2025 mới đây, ông Nguyễn Văn Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ Công nghệ thông tin Việt Nam (VINASA) cho biết, chưa bao giờ trong lịch sử phát triển, khoa học công nghệ và chuyển đổi số lại được đặt vào vị trí trung tâm như hiện nay trong chiến lược phát triển quốc gia.

“Việt Nam đã bước vào một giai đoạn mới, nơi khoa học công nghệ trở thành động lực then chốt của tăng trưởng. Đó là một lựa chọn đầy khó khăn nhưng cũng rất quyết đoán”, Chủ tịch VINASA nhấn mạnh.

Theo ông Nguyễn Văn Khoa, cuộc cách mạng hôm nay không chỉ là về công nghệ, mà còn là cuộc cách mạng về con người - với lực lượng nòng cốt là những kỹ sư trẻ sẵn sàng bứt phá, góp phần vào hành trình phát triển đất nước.

Theo ước tính, Việt Nam cần ít nhất 2,5 triệu người để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng. Làm sao để kỹ năng lập trình, khả năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo của người Việt đứng đầu thế giới? Làm sao để Việt Nam - một quốc gia thu nhập trung bình thấp, có thể vươn lên, chiếm lĩnh “khoảng trống” của thị trường toàn cầu?

Việt Nam đang thu hút nhiều dòng vốn FDI lớn, nhưng cần tự đặt câu hỏi: Liệu chúng ta đã đủ năng lực và cơ chế để giữ chân nhân tài, trả mức lương xứng đáng cho lực lượng kỹ sư công nghệ? Đây là yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia.

Việt Nam hiện có khoảng 50.000 doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ, tuy nhiên, phần lớn vẫn là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Trong bối cảnh thế giới đang thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực công nghệ thông tin, theo dự báo, trong 10 năm tới toàn cầu cần thêm khoảng nửa triệu kỹ sư công nghệ thông tin, thì đây chính là cơ hội vàng để Việt Nam phát huy lợi thế dân số trẻ, đam mê công nghệ, sẵn sàng trở thành trung tâm cung cấp nhân lực công nghệ chất lượng cao cho thế giới.

“Bùng nổ” thị trường chuyển đổi số

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN), tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng nền tảng số tăng từ 30% (năm 2021) lên gần 70% (năm 2024), chính phủ số đang phát triển mạnh với hơn 95% dịch vụ công cấp độ 4. Kinh tế số chiếm khoảng 16,5% GDP năm 2024, hướng tới mục tiêu 20% GDP vào năm 2025.

Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia và Đề án 06 về phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử đã tạo ra một cuộc cách mạng trong hoạt động của cơ quan nhà nước… Trong khi đó, thị trường chuyển đổi số doanh nghiệp dự kiến sẽ bùng nổ trong thời gian tới với những chính sách ưu đãi đột phá về thúc đẩy chuyển đổi số, chuyển đổi công nghệ từ chính phủ. Tốc độ tăng trưởng kinh tế số của Việt Nam, dự kiến đạt trên 20%/năm - chủ yếu được thúc đẩy bởi sự chuyển mình của khối doanh nghiệp.

Chia sẻ tại cuộc tọa đàm giữa Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính với các tập đoàn, doanh nghiệp lớn của Hoa Kỳ, diễn ra mới đây, ông Eric Johnson, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp Hoa Kỳ (AmCham) tại Hà Nội đánh giá, Việt Nam đã có những bước đi rất chủ động và nỗ lực cao của Chính phủ trong việc tinh gọn bộ máy và đơn giản hóa các thủ tục hành chính.

“Chúng tôi đánh giá cao định hướng rất thức thời của Việt Nam trong việc ban hành các chính sách đầu tư khoa học công nghệ, chuyển đổi số, bán dẫn, giáo dục, tài chính… hay việc cắt giảm 30% thủ tục hành chính không cần thiết, giảm chi phí chính thức ít nhất 30%”, đại diện AmCham nhận định.

Các chuyên gia cũng đánh giá cao sự quyết đoán trong chính sách của Việt Nam khi có những cam kết từ cấp cao nhất. Cụ thể, Chính phủ đặt mục tiêu đến 2030, khoa học công nghệ đóng góp 30-40% vào tăng trưởng GDP. Tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng sạch... với các đề án như Make in Vietnam, Chuyển đổi số quốc gia.

Ban hành Chương trình hành động đổi mới sáng tạo đến năm 2030

Mới đây, Bộ KH&CN đã ban hành Chương trình hành động lĩnh vực đổi mới sáng tạo năm 2025 và định hướng đến năm 2030 nhằm cụ thể hóa các chủ trương, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp được nêu tại Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, Nghị quyết số 71/NQ-CP của Chính phủ và Nghị quyết số 81/2023/QH15 của Quốc hội.

Chương trình được xác định là bước đi chiến lược nhằm thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động đổi mới sáng tạo trên cả nước, xây dựng nền tảng vững chắc cho phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, góp phần thực hiện mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam trở thành nước công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao.

Theo đó, đến năm 2030 đổi mới sáng tạo sẽ đóng vai trò then chốt trong phát triển văn hóa, xã hội, con người Việt Nam, đưa Việt Nam vào nhóm 40 quốc gia dẫn đầu thế giới về Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII). Trình độ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ đạt mức tiên tiến trong nhiều lĩnh vực, đứng trong nhóm dẫn đầu các quốc gia có thu nhập trung bình cao. Đáng chú ý, văn hóa đổi mới sáng tạo sẽ được lan tỏa rộng khắp trong đời sống xã hội, hình thành động lực phát triển bền vững từ doanh nghiệp đến cộng đồng.

Cùng với đó năng suất lao động, chất lượng nguồn nhân lực tăng lên: Đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng kinh tế ở mức trên 55%; tỷ trọng đóng góp của đổi mới sáng tạo vào tỷ lệ tăng trưởng GDP ở mức trên 33%; tỷ lệ doanh nghiệp có hoạt động đổi mới sáng tạo đạt trên 40% trong tổng số doanh nghiệp. Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo hoàn thiện và phát triển. Số lượng đơn đăng ký sáng chế, văn bằng bảo hộ sáng chế tăng trung bình 16-18%/năm, tỷ lệ sáng chế khai thác thương mại đạt 8-10%.

Yêu cầu đặt ra đối với Chương trình hành động là đảm bảo tính toàn diện, đồng bộ, quyết liệt và hiệu quả với nội dung bao quát đầy đủ 5 trụ cột chính của đổi mới sáng tạo ở Việt Nam: Đổi mới công nghệ, nâng cao hiệu suất, sáng tạo công nghệ, khởi nghiệp sáng tạo và văn hóa đổi mới sáng tạo.

Để thực hiện được các mục tiêu trên, Bộ KH&CN đưa ra các nhóm nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm, như: Nâng cao nhận thức và phát triển văn hóa đổi mới sáng tạo; Hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo; Tăng cường đầu tư, hoàn thiện hạ tầng cho đổi mới sáng tạo; Phát triển nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển đổi mới sáng tạo; Thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, đổi mới sáng tạo cho người dân và doanh nghiệp.

Chương trình hành động không chỉ mang ý nghĩa định hướng, mà còn là cam kết hành động của Bộ KH&CN trong việc đưa đổi mới sáng tạo trở thành động lực then chốt cho phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn tới.

Vân Anh/VOV.VN