'Việt Nam là quê hương tinh thần của tôi'

Tác phẩm không chỉ là một tập sách ảnh, mà còn là một cuộc đối thoại giữa hình ảnh và ngôn từ, giữa ký ức cá nhân và ký ức cộng đồng. Nhân dịp này, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện cùng nghệ sĩ Dominique về mối lương duyên đặc biệt của bà với Việt Nam.

bà, cơ duyên nào đã đưa bà đến Việt Nam và gắn bó suốt hơn ba thập kỷ qua?

- Tôi đến Hà Nội lần đầu vào năm 1992. Khi ấy, tôi không hề có dự định làm nghệ thuật, cũng không nghĩ đến một dự án lâu dài nào. Chỉ đơn giản là một buổi sáng, tôi đặt chân xuống phố và có một cảm giác rất rõ ràng: “Nơi này đang chờ tôi”. Hà Nội hiện lên trong mắt tôi bụi bặm nhưng sống động, ngổn ngang nhưng chan chứa sức sống. Tôi nhớ mình đã đi qua phố cổ, qua cầu Long Biên, qua những khu chợ lao động… và bất giác nhận ra, mình đang lắng nghe Việt Nam không phải bằng tai, mà bằng mắt và bằng trái tim.

Từ cảm giác ban đầu ấy, mỗi lần trở lại, tôi thấy mình không đi như một du khách mà như một người trở về. Việt Nam cho tôi sự thân thuộc, một cảm giác khó lý giải bằng lý trí, chỉ có thể gọi là sự gắn bó sâu xa.

Sau nhiều lần trở lại, bà nhìn thấy một Việt Nam như thế nào qua ống kính của mình?

- Tôi chứng kiến một đất nước đang hồi sinh mạnh mẽ sau chiến tranh, đổi thay từng ngày nhưng vẫn giữ những giá trị nguyên sơ. Ở đây, cái đẹp không phô trương mà ẩn trong từng chi tiết nhỏ bé: nụ cười của người lao động, nhịp sống bình dị ở chợ, bóng nắng xuyên qua dãy phố cổ…

Tôi không tìm cách “dàn dựng” hay làm cho hình ảnh Việt Nam trở nên lộng lẫy. Máy ảnh của tôi không phải để tạo ra một Việt Nam hào nhoáng, mà để lưu giữ một Việt Nam thật nhất - gần gũi, giản dị, nhưng giàu sức sống. Tôi muốn khi người Việt nhìn lại, họ thấy trong đó có chính họ; và khi người nước ngoài xem, họ nhận ra một đất nước thân thiện, nhân văn, không chỉ có chiến tranh hay vết thương quá khứ, mà còn có vẻ đẹp lặng lẽ và bền bỉ.

Cuốn “Việt Nam - Hành trình ký ức” khác biệt thế nào so với những tập sách ảnh thông thường?

- Nếu gọi đây chỉ là “sách ảnh” thì chưa đủ. Tôi coi nó là một hành trình cảm xúc. Ảnh và chữ ở đây không đứng riêng rẽ, mà song hành và soi chiếu lẫn nhau. Tôi rất may mắn khi có sự đồng hành của TS. Hoàng Thị Hồng Hà. Ngôn ngữ của chị ấy đã thổi hồn vào những bức ảnh, để sự im lặng của hình ảnh ngân vang bằng lời, còn ngôn từ lại tìm thấy sự sống động trong từng khung hình. Tôi nghĩ chính sự cộng hưởng ấy khiến tác phẩm trở thành một bản giao hưởng ký ức. Mỗi độc giả sẽ không chỉ nhìn ảnh hay đọc chữ, mà còn được dẫn dắt vào một không gian ký ức chung, nơi có thể tìm thấy một phần đồng vọng trong đó.

"Việt Nam - Hành trình ký ức” là một tuyển tập ảnh song ngữ Việt - Pháp gồm những tác phẩm đã được bà Dominique triển lãm tại Pháp từ những năm 1990 - 2000.

Bà đã lựa chọn hình ảnh Bác Hồ và Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay từ trang đầu sách. Lý do của bà là gì?

- Đối với tôi, đó không chỉ là một biểu tượng chính trị - lịch sử, mà còn là một trải nghiệm cá nhân sâu lắng. Lần đầu tiên đứng trước Lăng Bác, tôi bỗng mất đi cảm giác mình là một “khách”. Tôi không đứng đó với sự tò mò của một du khách, mà với sự tôn kính, xúc động, như thể mình thuộc về nơi này. Khi mở đầu sách bằng hình ảnh ấy, tôi muốn độc giả hiểu rằng: hành trình ký ức này không phải hành trình từ xa nhìn vào, mà là từ bên trong - từ sự đồng cảm, sẻ chia.

Tôi được biết bà dành tình cảm đặc biệt cho cầu Long Biên. Với bà, cây cầu này có ý nghĩa thế nào?

- Cầu Long Biên là một phần ký ức đặc biệt của tôi ở Hà Nội. Có thể nhiều người nghĩ tình cảm ấy đến từ việc cầu do người Pháp xây dựng. Nhưng không, lý do lớn hơn nhiều. Với tôi, cầu Long Biên không phải chỉ là một công trình kiến trúc đã nhuốm màu bom đạn và thời gian, mà là nơi tôi cảm nhận Hà Nội thật nhất: mộc mạc, giản dị và đầy sức sống.

Mỗi lần đứng trên cầu, nhìn dòng sông Hồng trôi lững lờ, tôi tìm thấy sự yên tĩnh trong tâm hồn mình. Đó là một mảnh đất cho ký ức, một sợi dây vô hình nối tôi với Việt Nam - mong manh nhưng bền chặt.

Ngoài sách, bà đã thực hiện hơn 20 triển lãm về Việt Nam tại Pháp, Nga và chính Việt Nam. Bà mong muốn điều gì qua những hoạt động ấy?

- Tôi mong muốn lan tỏa một Việt Nam chân thực ra thế giới. Nhiều người nước ngoài biết đến Việt Nam qua chiến tranh, qua phim ảnh, nhưng chưa hiểu hết một đất nước với đời sống bình dị, sâu sắc. Những bức ảnh của tôi không nhằm “định nghĩa” Việt Nam, mà chỉ muốn mở ra một cánh cửa để người khác tự cảm nhận, tự bước vào.

Trên cương vị Chủ tịch Hội Parfums du Viet Nam tại Pháp, tôi còn muốn kết nối nghệ sĩ, nhà nghiên cứu, nghệ nhân từ nhiều cộng đồng, để văn hóa Việt Nam vượt ra khỏi biên giới địa lý và chạm tới trái tim bạn bè năm châu.

Nhà thơ Bằng Việt từng nói rằng ông cảm nhận được sự “đồng điệu đặc biệt” trong nghệ thuật của bà. Bà có đồng cảm với nhận xét ấy?

- Tôi rất xúc động khi nghe ông nói vậy. Đối với tôi, điều quý giá nhất không phải là người xem khen ảnh đẹp, mà là khi họ thấy trong đó có chính mình. Nếu một nhà thơ Việt Nam - người sống, thở và viết bằng tâm hồn Việt - có thể nhận thấy sự đồng cảm ấy, thì đó là một niềm hạnh phúc lớn.

Nghệ thuật chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó trở thành cầu nối giữa những con người, vượt lên ranh giới ngôn ngữ và văn hóa. Tôi tin rằng, chính tình yêu không biên giới này đã khiến tác phẩm của tôi có thể đồng vọng với trái tim người Việt.

Nếu được nói một lời ngắn gọn về Việt Nam - nơi đã trở thành nguồn cảm hứng lớn trong sự nghiệp nghệ thuật của bà - bà sẽ nói gì?

- Tôi sẽ nói rằng: Việt Nam là quê hương tinh thần của tôi.

Xin trân trọng cảm ơn bà!

Đức Anh - Ngô Khiêm (thực hiện)