Việt Nam đối mặt tình trạng mức sinh giảm thấp nhất từ trước đến nay

Mức sinh trên toàn quốc có xu hướng giảm, 2/6 vùng dưới mức sinh thay thế

Phát biểu tại Hội thảo, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số cho biết, trong thời gian qua, công tác dân số Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ, đặc biệt là việc khống chế thành công tốc độ gia tăng nhanh dân số, đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết, mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm dưới mức sinh thay thế, tổng tỷ suất sinh năm 2023 là 1,96 con/phụ nữ, mức giảm thấp nhất từ trước tới nay. Ảnh: Quang Hùng.

Việt Nam chính thức đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 khi tổng tỷ suất sinh (TFR) = 2,09 con/phụ nữ và đã rất thành công trong việc duy trì mức sinh xung quanh mức sinh thay thế trong suốt thời gian qua.

Kết quả này góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu dân số theo hướng tích cực, Việt Nam bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007 tạo cơ hội cho nền kinh tế bứt phá, phát triển nhanh. Chất lượng dân số được cải thiện về nhiều mặt. Dân số được phân bố hợp lý hơn, gắn với quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh.

Tuy nhiên, theo Cục trưởng Lê Thanh Dũng, bên cạnh những lợi thế, cơ hội mà thành tựu giảm sinh trong thời gian qua mang lại, Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức mới nảy sinh: việc duy trì mức sinh thay thế vững chắc trên phạm vi toàn quốc chưa thực sự bền vững, mức sinh chênh lệch đáng kể giữa các vùng, đối tượng, xuất hiện xu hướng mức sinh thấp.

Mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm dưới mức sinh thay thế, tổng tỷ suất sinh năm 2023 là 1,96 con/phụ nữ, mức giảm thấp nhất từ trước tới nay và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo.

Xu hướng mức sinh thấp và xuống rất thấp tập trung ở một số đô thị, nơi có điều kiện kinh tế - xã hội phát triển; theo vùng kinh tế - xã hội, hiện có 2/6 vùng là Đông Nam bộ, Đồng bằng sông Cửu Long có mức sinh thấp dưới mức sinh thay thế.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2023, có 27/63 tỉnh, thành phố có mức sinh dưới 2,1 con/phụ nữ, quy mô dân số là 53,873,500 người, chiếm 53,7% dân số cả nước, cho thấy xu hướng tăng các tỉnh có mức sinh thấp và quy mô dân số chiếm tỷ trọng lớn hơn, hầu hết là những tỉnh nằm ở vùng kinh tế trọng điểm khu vực phía Nam, đô thị hóa cao, tăng trưởng kinh tế nhanh.

"Trong điều kiện kinh tế tiếp tục tăng trưởng, đô thị hóa ngày càng nhanh, sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, xu hướng mức sinh xuống thấp sẽ càng được củng cố, lan rộng. Nếu mức sinh giảm thấp và kéo dài sẽ tác động trực tiếp, sâu sắc tới quy mô dân số, cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, già hóa dân số nhanh và suy giảm quy mô dân số… tác động lớn đến sự phát triển bền vững của đất nước", Cục trưởng Lê Thanh Dũng nhấn mạnh.

Nhiều thách thức trong việc khuyến sinh

Tại Hội thảo, ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện UNFPA cho biết, hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam đang chứng kiến xu hướng mức sinh giảm. Theo một báo cáo gần đây của UNFPA, 2/3 dân số thế giới hiện đang sống ở các quốc gia có tỷ suất sinh dưới mức thay thế. Đây không phải là hiện tượng tạm thời mà là thực tế mới đối với ngày càng nhiều quốc gia.

Theo các chuyên gia, mức sinh xuống thấp không phải là hiện tượng tạm thời mà là thực tế mới đối với ngày càng nhiều quốc gia trên thế giới. Ảnh: Quang Hùng.

Kể từ những năm 1970, một số quốc gia đã áp dụng các chính sách khuyến sinh để tăng hoặc duy trì mức sinh thay thế, ví dụ như sử dụng các biện pháp khuyến khích tài chính. Tuy nhiên, chúng ta đều biết rằng việc sử dụng các biện pháp ép buộc trong sinh sản không hiệu quả trong việc thay đổi mức sinh – điều này đã được chứng minh.

Theo Trưởng Đại diện UNFPA, những thay đổi về mức sinh chịu ảnh hưởng lớn từ sự lựa chọn sinh sản và điều này lại bị chi phối bởi các yếu tố kinh tế - xã hội như vai trò giới, chi phí sinh hoạt, cơ hội việc làm, chi phí chăm sóc trẻ em, cũng như gánh nặng công việc không được trả lương mà chủ yếu đè nặng lên đôi vai người phụ nữ.

"Giải quyết các vấn đề dân số cần vượt ra ngoài con số; có nghĩa chúng ta cần cân nhắc ưu tiên đầu tư hiệu quả vào con người và nền kinh tế, cũng như xây dựng một xã hội bao trùm hơn. Điều này đồng nghĩa với việc ưu tiên bình đẳng giới, bảo vệ quyền lợi, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe, mở rộng cơ hội giáo dục và cải thiện các chính sách hỗ trợ gia đình để đảm bảo mỗi cá nhân có thể thực hiện quyền sinh sản của mình mà không gặp phải rào cản kinh tế - xã hội", ông Matt Jackson nói.

Quyết liệt tìm giải pháp duy trì mức sinh thay thế trên cả nước

Đề cập đến những giải pháp nhằm duy trì mức sinh thay thế trên cả nước, Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng cho biết, Đảng, Nhà nước Việt Nam luôn quan tâm đến công tác dân số và có sự điều chỉnh chính sách để phù hợp với bối cảnh và tình hình thực tế.

Theo ông Dũng, Hội thảo tham vấn chính sách duy trì mức sinh thay thế do Cục Dân số chủ trì phối hợp với Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc được tổ chức trong bối cảnh Bộ Y tế đang nghiên cứu đề xuất khung chính sách tổng thể về dân số.

Toàn cảnh Hội thảo tham vấn chính sách duy trì mức sinh thay thế. Ảnh: Quang Hùng.

Hội thảo là dịp để các chuyên gia, các nhà quản lý cấp Trung ương, địa phương tham vấn và thảo luận khung chính sách tổng thể về dân số; các nội dung sức khỏe sinh sản theo ICPD và những gợi ý chính sách cho Việt Nam; tham khảo quan điểm về giới trong xây dựng chính sách duy trì mức sinh thay thế từ đó đưa ra định hướng chung trong xây dựng chính sách nhằm duy trì mức sinh thay thế tại Việt Nam.

Tại Hội thảo, các đại biểu tập trung thảo luận các nội dung Khung chính sách tổng thể về dân số, bảo đảm tỷ suất sinh thay thế phù hợp với vùng, miền, đối tượng dân cư và số lượng, chất lượng dân số, trong đó tập trung vào khung chính sách để duy trì mức sinh thay thế tại Việt Nam, tham vấn các chuyên gia, các nhà khoa học trong nước và quốc tế để có những đề xuất phù hợp, khả thi trong thời gian tới.

Theo bà Trần Thị Thúy Anh, Chuyên gia quản lý chương trình thuộc UN Women tại Việt Nam, để thực hiện khuyến sinh tại những vùng mức sinh thấp, giúp duy trì mức sinh thay thế trên cả nước, Việt Nam cần mở rộng các dịch vụ chăm sóc trẻ em (nhà trẻ, mẫu giáo công và tư) có chất lượng và chi phí phù hợp để hỗ trợ các bậc cha mẹ đi làm, giúp họ dễ dàng cân bằng giữa công việc và cuộc sống gia đình.

Bên cạnh đó, tăng cường hỗ trợ tài chính cho các gia đình thông qua cung cấp gói trợ cấp sinh đẻ/trẻ em/gia đình và nghỉ thai sản có lương cho cả cha và mẹ phép có lương, đảm bảo cả cha và mẹ đều có thể nghỉ để chăm sóc con cái của họ.

Thúc đẩy sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống cho nam giới. Thực hiện các chính sách khuyến khích thời gian làm việc ngắn hơn và sắp xếp công việc linh hoạt cho nam giới, cho phép họ tham gia nhiều hơn vào việc chăm sóc trẻ em và trách nhiệm gia đình.

Thúc đẩy các chuẩn mực giới bình đẳng thông qua việc triển khai các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng và các chương trình giáo dục nhằm thúc đẩy việc chia sẻ trách nhiệm gia đình và thách thức vai trò giới truyền thống, tạo ra một môi trường hỗ trợ hơn cho các gia đình.

Ngoài ra, cần có chính sách hỗ trợ phụ nữ có trình độ học vấn và có việc làm. Điều chỉnh các chính sách việc làm, tuyển dụng, thăng tiến và bình đẳng giới để giải quyết các vấn đề cụ thể của phụ nữ có trình độ học vấn, có việc làm, giúp họ cân bằng nguyện vọng nghề nghiệp với kế hoạch hóa gia đình...

Nguyễn Mai