Việc bổ sung hình phạt tù chung thân không giảm án đáp ứng yêu cầu thực tiễn khách quan

PV: Xin Cục trưởng cho biết sự cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự hiện hành?

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên: Việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự hiện hành dựa trên các căn cứ chính trị, pháp lý và thực tiễn sau đây:

- Về cơ sở chính trị, ngày 25/3/2025, Văn phòng Ban Chấp hành Trung ương có Công văn số 13936-CV/VPTW thông báo ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị về sửa đổi, bổ sung một số nội dung của Bộ luật Hình sự theo hướng tiếp tục thu hẹp hình phạt tử hình; rà soát lại những quy định khác trong Bộ luật Hình sự hiện nay đang bất cập để đề xuất sửa đổi, bổ sung đáp ứng yêu cầu thực tiễn, trình Quốc hội khóa XV tại Kỳ họp thứ 9 thông qua.

Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII khẳng định: "Tích cực đấu tranh, phòng, chống các loại tội phạm, nhất là đấu tranh với tội phạm kinh tế, tham nhũng, buôn lậu, gian lận thương mại, tội phạm sử dụng công nghệ cao, môi trường…" và Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là những định hướng quan trọng cho việc nghiên cứu, hoàn thiện các quy định của Bộ luật Hình sự nhằm thể chế hóa quan điểm mới của Đảng và Nhà nước ta trong tình hình mới.

Về cơ sở thực tiễn, qua tổng kết 8 năm thi hành thấy rằng, Bộ luật Hình sự đã góp phần quan trọng trong quản lý xã hội, phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm, giữ vững an ninh, trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ lợi ích của tổ chức, của Nhà nước và của công dân. Tuy nhiên, sau hơn 8 năm thi hành, tình hình đất nước đã có nhiều thay đổi lớn về mọi mặt nên quy định của Bộ luật Hình sự đã bộc lộ nhiều vướng mắc, bất cập. Do đó, để thể chế hóa quan điểm của Đảng, bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật; giải quyết, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc từ thực tiễn thi hành các quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), đáp ứng yêu cầu công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội thì việc sửa đổi Bộ luật Hình sự là yêu cầu cấp thiết, khách quan.

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên.

PV: Cục trưởng cho biết những nội dung sửa đổi căn bản của dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này?

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên: Những nội dung sửa đổi căn bản của dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này cụ thể như sau:

1. Sửa đổi các nội dung liên quan đến hình phạt tử hình, trong đó: Dự kiến bỏ hình phạt tử hình và thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án (vẫn bảo đảm cách ly người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội) tại 8/18 tội danh (44,44%) có khung hình phạt tử hình ở Bộ luật Hình sự hiện hành: (Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh; Tội vận chuyển trái phép chất ma túy; Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược; Tội gián điệp; Tội tham ô tài sản; Tội nhận hối lộ. Bên cạnh đó, sửa đổi một số quy định khác liên quan đến hình phạt tử hình như: Bổ sung quy định về việc Tòa án có thể tuyên hoãn thi hành án tử hình 2 năm đối với người bị kết án tại thời điểm tuyên bản án tử hình; bổ sung trường hợp không thi hành án tử hình đối với người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối, người nhiễm HIV đã chuyển giai đoạn AIDS, đang có nhiễm trùng cơ hội.

2. Nâng định lượng là tiền đối với các tội danh có định lượng là tiền làm căn cứ định tội, định khung hoặc có hình phạt tiền thì nâng gấp 2 mức số tiền so với quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành.

3. Mở rộng phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của hành vi chuẩn bị phạm tội đối với 6 tội: Tội mua bán người; tội mua bán người dưới 16 tuổi; tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật; tội sản xuất, buôn bán hàng giả; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm và tội sản xuất trái phép chất ma túy.

4. Mở rộng phạm vi chịu trách nhiệm của pháp nhân thương mại đối với 9 tội: Tội mua bán người; tội mua bán người dưới 16 tuổi; tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản; tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành tiền giả; tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành công cụ chuyển nhượng giả hoặc các giấy tờ có giá giả khác; tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán niêm yết chứng khoán; tội gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp; tội gian lận bảo hiểm y tế và tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại.

5. Bổ sung hình phạt tù đến 30 năm; hình phạt tù chung thân không xét giảm án là các hình phạt chính.

6. Bổ sung quy định về việc loại trừ trách nhiệm hình sự trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới để đáp ứng yêu cầu về đổi mới, sáng tạo theo tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW.

7. Nâng mức hình phạt tù, tiền đối với một số tội danh và một số hành vi để đảm bảo tính răn đe để nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, đặc biệt là các tội về môi trường, ma túy...

PV: Một trong những nội dung được dư luận quan tâm là việc Bộ Công an đề xuất bỏ hình phạt tử hình thay bằng hình phạt chung thân không xét giảm án ở một số tội danh. Cục trưởng có thể lý giải cụ thể về đề xuất này?

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên: Hiện nay, theo quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành thì một hành vi phạm tội có thể bị phạt tù 20 năm đến chung thân hoặc tử hình, phạm vi khung hình phạt như trên là quá hẹp, việc áp dụng các mức hình phạt chỉ có một trong ba lựa chọn, ranh giới giữa các mức hình phạt tù có thời hạn với tù chung thân và tử hình là không rõ ràng, trong nhiều trường hợp, việc lựa chọn và áp dụng hình phạt rất khó khăn, có thể dẫn đến tùy nghi. Đặt ra vấn đề cần phải thiết kế hệ thống hình phạt đảm bảo chặt chẽ, dễ áp dụng, tránh tùy nghi, đảm bảo các mức hình phạt liền kề nhau phải có sự tiếp nối nhất định về tính nghiêm khắc.

Để giải quyết các bất cập nêu trên, dự thảo Bộ luật đã bổ sung hình phạt tù chung thân không xét giảm án nhằm mục đích nới rộng khung hình phạt tù chung thân hoặc tử hình tại các điều luật của Bộ luật Hình sự hiện hành, việc xét xử và áp dụng hình phạt sẽ có nhiều lựa chọn hơn, mức định lượng để định khung hình phạt tử hình sẽ được đẩy lên cao hơn, qua đó giảm thiểu việc áp dụng hình phạt tử hình trên thực tế.

Việc bổ sung hình phạt tù chung thân không xét giảm án một mặt vẫn bảo đảm cách ly vĩnh viễn người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội, đáp ứng được yêu cầu phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm; mặt khác vẫn góp phần thực hiện chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam.

PV: Dư luận lo ngại việc đề xuất bỏ hình phạt tử hình đối với tội danh tham ô tài sản và nhận hối lộ, vận chuyển trái phép chất ma túy sẽ làm giảm hiệu quả công tác thu hồi tài sản cũng như không đảm bảo tính răn đe trong công tác phòng ngừa tội phạm. Ý kiến của Cục trưởng về vấn đề này như thế nào?

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên: Dự thảo Bộ luật quy định bỏ hình phạt tử hình ở 8 tội danh trong Bộ luật Hình sự hiện hành, trong đó có tội danh tham ô tài sản và nhận hối lộ, vận chuyển trái phép chất ma túy dựa trên các căn cứ sau đây. Thực tiễn thời gian qua cho thấy các tội này có tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội không cần thiết đến mức phải duy trì hình phạt tử hình; đồng thời, thực tiễn thời gian qua tòa án rất ít áp dụng đối với tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ. Bên cạnh đó, việc duy trì hình phạt tử hình đối với tội tham ô, nhận hối lộ, thời gian qua Việt Nam đã gặp nhiều khó khăn trong việc yêu cầu tương trợ tư pháp hình sự như yêu cầu dẫn độ, do một số nước chỉ thực hiện việc dẫn độ nếu Việt Nam cam kết không áp dụng hình phạt tử hình đối với một số tội, trong đó có tội phạm về tham nhũng, chức vụ.

Đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy, trên thực tiễn, đây là tội danh có tỉ lệ áp dụng biện pháp tử hình cao thứ hai trong các tội danh. So sánh tương quan với tội mua bán trái phép chất ma túy và tội sản xuất trái phép chất ma túy (các tội vẫn duy trì hình phạt tử hình) thì tội vận chuyển trái phép chất ma túy có tính chất trung gian, ít nguy hiểm hơn với hành vi mua bán, sản xuất. Phần lớn nhân thân của người vận chuyển trái phép chất ma túy là người dân tộc thiểu số, có hoàn cảnh khó khăn, trình độ thấp, phạm tội lần đầu, bị rủ rê, lôi kéo mà không phải là đối tượng chủ mưu, cầm đầu, hưởng lợi với số tiền ít. Việc áp dụng hình phạt tử hình đối với nhóm đối tượng này là quá nghiêm khắc.

Dự thảo Luật đã bổ sung hình phạt chung thân không xét giảm án để thay thế hình phạt tử hình đối với các tội danh này, như vậy, vẫn đảm bảo cách ly vĩnh viễn người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội, đáp ứng được yêu cầu phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm. Do vậy, Bộ Công an đề xuất giữ nguyên nội dung về bỏ hình phạt tử hình đối với các tội danh này. Việc tiếp tục nghiên cứu để bỏ tối đa hình phạt tử hình trong các tội được quy định tại Bộ luật Hình sự là phù hợp với quan điểm của Đảng tại Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.

Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) đã hạ mức định lượng để định khung hình phạt chủ yếu tập trung ở nhóm tội gây ô nhiễm môi trường, ma túy. Ảnh: Cơ quan Công an thu mẫu trong một vụ việc vi phạm về môi trường.

PV: Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) đã đề xuất hạ thấp các mức định lượng trực tiếp liên quan đến tội phạm để định khung hình phạt tập trung chủ yếu nhóm tội phạm nào thưa Cục trưởng?

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên: Dự thảo Bộ luật đã hạ mức định lượng để định khung hình phạt, chủ yếu tập trung ở nhóm tội gây ô nhiễm môi trường, ma túy xuất phát từ tính nguy hiểm của các loại tội phạm này. Đây là các loại tội phạm xâm phạm trực tiếp đến sự an toàn của môi trường sống, đến chất lượng nguồn lao động và chất lượng giống nòi trong tương lai. Việc nghiêm khắc hơn trong xử lý hình sự nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa, đồng thời cũng phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế về ma túy, môi trường, chống biến đổi khí hậu... mà Việt Nam là thành viên.

PV: Cục trưởng cho biết những tội danh và hành vi nào được đề xuất nâng mức phạt tại dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi)? Những căn cứ để Bộ Công an đề xuất nâng mức phạt này, thưa Cục trưởng?

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên: Về hình phạt tiền, trong dự thảo Bộ luật Hình sự, về cơ bản, mức phạt tiền trong dự thảo Bộ luật được nâng lên gấp đôi đối với các tội danh có định lượng là tiền làm căn cứ định tội, định khung tăng nặng hoặc có hình phạt tiền, mức tăng này được tham chiếu mức lương cơ sở tăng 2,04 lần, thu nhập bình quân đầu người tăng 2,02 lần của năm 2025 so với năm 2015.

Đối với tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại, hiện nay, vấn đề môi trường đang đặt ra những thách thức lớn về an ninh, an toàn và chất lượng cuộc sống của người dân, thực tiễn phòng ngừa và đấu tranh với loại tội phạm này thời gian qua thấy rằng, đa số các hành vi vi phạm đều áp dụng hình phạt tiền, tuy nhiên, mức hình phạt tiền quy định tại Bộ luật Hình sự hiện hành đang ở mức rất thấp (50.000.000 đồng), chưa tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm mà loại tội phạm này gây ra, nhiều người sẵn sàng chịu phạt để thực hiện hành vi. Do vậy, để đảm bảo hiệu quả bảo vệ môi trường, quán triệt nghiêm túc quan điểm của Đảng về việc không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế, phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn thì việc quy định nâng mức hình phạt tiền đối với tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại lên 6 lần so với quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành.

Về hình phạt tù, dự thảo Bộ luật Hình sự tăng mức hình phạt tù đối với một số tội danh như sau:

+ Tội gây ô nhiễm môi trường (theo dự thảo Bộ luật mới là tội xả chất thải nguy hại gây ô nhiễm môi trường): Tăng mức hình phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm thành từ 01 năm đến 03 năm tại khung cơ bản, tại khoản 2; tăng mức hình phạt tù từ 03 năm đến 07 năm thành từ 07 năm đến 12 năm.

+ Tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại: Tăng mức hình phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm thành từ 01 năm đến 03 năm tại khung cơ bản; tăng mức hình phạt tù từ 02 năm đến 05 năm thành từ 03 năm đến 07 năm tại khoản 2; tăng mức hình phạt tù từ 05 năm đến 10 năm thành từ 07 năm đến 15 năm tại khoản 3;

+ Tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người: Nâng mức cao nhất của hình phạt tù đối với tội này từ 12 năm thành 15 năm;

+ Tội sản xuất trái phép chất ma túy: Tăng mức hình phạt tù thấp nhất từ 02 năm thành 03 năm tại khung cơ bản;

+ Tội tàng trữ trái phép chất ma túy: Tăng mức hình phạt tù thấp nhất từ 01 năm thành 02 năm tại khung cơ bản;

+ Tội vận chuyển trái phép chất ma túy: Tăng mức hình phạt tù thấp nhất từ 02 năm thành 03 năm tại khung cơ bản;...

Việc tăng mức phạt tù đối với các tội danh về ma túy được thực hiện trên tinh thần của Kết luận số 132-KL/TW ngày 18/3/2025 của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 36-CT/TW, ngày 16/8/2019 của Bộ Chính trị về tăng cường, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống và kiểm soát ma túy.

PV: Xin Cục trưởng cho biết tiến độ xây dựng và hoàn thiện dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi) đến thời điểm này?

Thiếu tướng Phạm Công Nguyên: Hiện nay dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi) đang được trình Chính phủ cho ý kiến trước khi trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến, thông qua dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi) theo trình tự, thủ tục rút gọn tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV (tháng 5/2025).

PV: Xin cảm ơn Cục trưởng!

Nguyễn Hương