Vị thế và những 'nút thắt' của thị trường khí Việt Nam

Ngày 23/12, Diễn đàn Chiến lược và xu hướng phát triển thị trường khí thiên nhiên tại Việt Nam và ASEAN đã diễn ra tại Hà Nội, thu hút sự tham gia của các nhà hoạch định chính sách, cơ quan quản lý, chuyên gia, nhà khoa học và cộng đồng doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng.

Phát biểu khai mạc diễn đàn, TS. Mai Duy Thiện – Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Năng lượng sạch Việt Nam nhấn mạnh thế giới đang bước vào một giai đoạn mang tính bước ngoặt của ngành năng lượng toàn cầu.

Chuyển dịch năng lượng không còn là định hướng dài hạn mà đã trở thành một quá trình hiện hữu, tác động trực tiếp đến an ninh năng lượng, tăng trưởng kinh tế, môi trường và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Toàn cảnh Diễn đàn Chiến lược và xu hướng phát triển thị trường khí thiên nhiên tại Việt Nam và ASEAN.

Theo TS. Mai Duy Thiện, các mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn đang đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với mọi quốc gia, trong đó có Việt Nam và các nước ASEAN.

Trong bối cảnh đó, khí thiên nhiên bao gồm CNG, LNG và LPG được xem là nguồn năng lượng chuyển tiếp quan trọng, đóng vai trò "cầu nối" giữa các nguồn năng lượng truyền thống và năng lượng tái tạo.

Không chỉ giúp giảm phát thải so với than và dầu, khí thiên nhiên còn góp phần nâng cao tính linh hoạt, ổn định cho hệ thống năng lượng, đặc biệt trong phát điện, công nghiệp, giao thông vận tải và sinh hoạt dân dụng.

Đối với Việt Nam, nhu cầu năng lượng được dự báo tiếp tục tăng nhanh trong nhiều thập kỷ tới cùng với quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa và hội nhập sâu rộng. Trong khi đó, các nguồn năng lượng trong nước đang dần suy giảm; năng lượng tái tạo dù phát triển mạnh nhưng vẫn cần thời gian để hoàn thiện hạ tầng, công nghệ lưu trữ và cơ chế thị trường.

Vì vậy, phát triển thị trường khí thiên nhiên một cách đồng bộ, minh bạch và bền vững được xác định là yêu cầu mang tính chiến lược, gắn liền với mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và thực hiện cam kết phát thải ròng bằng "0".

Khí thiên nhiên trước làn sóng mở rộng quy mô

Chia sẻ tại diễn đàn, bà Nguyễn Mai Bích Tiên – Phòng Phát triển dự án tiết kiệm năng lượng, Công ty GreenYellow Việt Nam cho rằng bối cảnh thị trường khí thiên nhiên toàn cầu hiện nay đang tạo ra dư địa thuận lợi hiếm có cho Việt Nam.

Theo bà, thị trường khí đang bước vào giai đoạn tái cân bằng nguồn cung, góp phần cải thiện an ninh năng lượng và giảm áp lực giá, qua đó mở ra "thời điểm vàng" cho phát triển điện khí trong nước.

Theo bà Tiên, nhu cầu khí thiên nhiên toàn cầu hiện đạt khoảng 4.250 tỷ m³ và được dự báo tăng lên khoảng 4.700 tỷ m³ vào năm 2030, với mức tăng bình quân 1,5%/năm. Khu vực châu Á – Thái Bình Dương là động lực tăng trưởng lớn nhất, trong khi châu Âu có xu hướng giảm do đẩy mạnh chuyển dịch sang năng lượng tái tạo.

Dẫn Báo cáo World LNG Report 2025 của IGU, bà Tiên cho biết Bắc Mỹ hiện là khu vực tiêu thụ khí lớn nhất, châu Á đứng thứ hai và ghi nhận tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ.

Phân tích của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cũng chỉ ra rằng, giá LNG là yếu tố then chốt chi phối nhịp độ tăng trưởng nhu cầu khí tại châu Á. Sau giai đoạn biến động mạnh 2022–2023 thị trường khí toàn cầu được kỳ vọng sẽ ổn định hơn từ sau năm 2024 khi cung – cầu dần tái cân bằng.

Thị trường khí đang bước vào giai đoạn tái cân bằng nguồn cung, góp phần cải thiện an ninh năng lượng và giảm áp lực giá.

Đối với khu vực ASEAN, theo Trung tâm Năng lượng ASEAN (ACE), cơ cấu nguồn điện hiện vẫn phụ thuộc lớn vào nhiên liệu hóa thạch, trong đó tỷ trọng than tăng mạnh, còn khí thiên nhiên lại có xu hướng giảm.

Trong bối cảnh sản lượng dầu khí nội địa suy giảm, ASEAN được dự báo sẽ chuyển sang nhập siêu LNG rõ rệt từ nay đến năm 2030, đặt ra yêu cầu cấp thiết về đầu tư hạ tầng kho cảng, tái hóa khí và hệ thống truyền dẫn.

Tại Việt Nam, LNG được xác định là nguồn năng lượng chuyển tiếp quan trọng trong triển khai Quy hoạch điện VIII, góp phần giảm phụ thuộc vào than và hỗ trợ tích hợp năng lượng tái tạo.

Đến năm 2030, tổng công suất điện khí dự kiến đạt khoảng 9.000 – 10.000 MW với nhiều dự án lớn như Nhơn Trạch 3, Nhơn Trạch 4, Sơn Mỹ, Phước An, Hải Lăng… đang được chuẩn bị để đưa vào vận hành giai đoạn 2027 – 2030.

Bốn "nút thắt" lớn của thị trường khí Việt Nam

Đóng góp thêm ý kiến về những thuận lợi từ thị trường khí thiên nhiên toàn cầu, PGS.TS Ngô Trí Long - chuyên gia kinh tế cho rằng, các cơ hội chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được đặt trong bối cảnh dài hạn của chuyển dịch năng lượng toàn cầu. Theo ông, trong hơn một thế kỷ qua, các cuộc cách mạng năng lượng đã nhiều lần định hình lại bản đồ quyền lực kinh tế thế giới.

Hiện nay, thế giới đang bước vào một làn sóng chuyển dịch năng lượng mới, từ mô hình phụ thuộc nặng nề vào than và dầu mỏ sang hệ thống năng lượng phát thải thấp hơn, thông minh và linh hoạt hơn.

Trong bức tranh chuyển dịch đó, khí thiên nhiên đặc biệt là LNG, CNG và LPG đang nổi lên như một "nhiên liệu bản lề" vừa góp phần giảm phát thải, vừa bảo đảm độ ổn định cho hệ thống điện và hoạt động sản xuất công nghiệp.

Theo ông Long, đây là yếu tố then chốt giúp nhiều quốc gia cân bằng giữa mục tiêu tăng trưởng kinh tế và yêu cầu phát triển bền vững.

Chuyên gia kinh tế PGS.TS Ngô Trí Long phát biểu tại diễn đàn.

Tuy nhiên, ông Long cũng cho rằng, thị trường khí Việt Nam đang đối mặt với bốn "nút thắt" lớn.

Đầu tiên, hành lang pháp lý vẫn mang nặng tư duy dầu khí truyền thống, chưa theo kịp mô hình thị trường khí đa chủ thể, khiến quyền tiếp cận hạ tầng, phân bổ công suất và vai trò quản lý – kinh doanh còn chồng lấn, làm gia tăng rủi ro thể chế đối với nhà đầu tư.

Tiếp đến cơ chế giá vẫn thiên về quản lý hành chính, thiếu chỉ số giá tham chiếu, thiếu tách bạch chi phí và công cụ phòng vệ rủi ro, khiến giá khí và điện khí khó cân bằng lợi ích giữa nhà đầu tư và người tiêu dùng.

Bên cạnh đó hạ tầng và logistics còn manh mún, thiếu kết nối ở tầm quốc gia, ứng dụng công nghệ và quản trị chuỗi cung ứng chưa cao, làm gia tăng chi phí toàn hệ thống và hạn chế sức hấp dẫn của thị trường.

Cuối cùng, dòng vốn tư nhân và FDI dù quan tâm nhưng chưa mạnh dạn tham gia do thiếu khung pháp lý ổn định dài hạn, hợp đồng chuẩn mực và cơ chế thị trường điện cạnh tranh, minh bạch.

"Nếu không giải tỏa được các rào cản này, chúng ta sẽ khó thu hút dòng vốn tư nhân lớn, phải phụ thuộc nhiều hơn vào vốn nhà nước hoặc bảo lãnh Chính phủ, từ đó làm tăng áp lực lên nợ công và ngân sách", PGS.TS Ngô Trí Long nhấn mạnh.

Từ những "nút thắt" của thị trường khí, PGS.TS Ngô Trí Long đề xuất một số định hướng trọng tâm.

Cần hoàn thiện hành lang pháp lý, chuyển từ tư duy "quản lý theo ngành" sang "quản lý theo thị trường"; xây dựng cơ chế giá khí theo tín hiệu thị trường, đồng thời có công cụ bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương.

Ngoài ra , việc quy hoạch và đầu tư hạ tầng khí cần được thực hiện theo logic mạng lưới quốc gia gắn với kết nối khu vực ASEAN; tăng cường thu hút vốn tư nhân, FDI và hợp tác quốc tế trên cơ sở các bộ hợp đồng chuẩn mực, minh bạch.

Đặc biệt, thị trường khí cần được đặt trong tổng thể chiến lược chuyển dịch năng lượng và mục tiêu phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.

Trong khuôn khổ diễn đàn, các đại biểu đã tập trung trao đổi, đánh giá toàn diện thực trạng và triển vọng phát triển thị trường khí thiên nhiên nén CNG, khí thiên nhiên hóa lỏng LNG và khí dầu mỏ hóa lỏng LPG tại Việt Nam và ASEAN.

Nội dung thảo luận xoay quanh các cơ hội, thách thức về hạ tầng, công nghệ, cơ chế chính sách, tài chính và nguồn nhân lực. Đồng thời chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, đề xuất giải pháp và khuyến nghị nhằm thúc đẩy thị trường khí thiên nhiên phát triển hiệu quả, an toàn và bền vững.

Diễn đàn được kỳ vọng sẽ cung cấp thông tin cập nhật, đa chiều cho các nhà hoạch định chính sách và cộng đồng doanh nghiệp, tăng cường kết nối, hợp tác giữa các bên liên quan, qua đó đóng góp thiết thực cho mục tiêu chuyển dịch năng lượng, phát triển kinh tế xanh và giảm phát thải khí nhà kính của Việt Nam và khu vực ASEAN.

Ma Thị Kim Thoa