Vì sao ông Trump nhắm tới cả Greenland và Kênh đào Panama

Để hình dung tương lai mà một Trái Đất khô nóng hơn sẽ mang lại và những thách thức địa chính trị đi cùng với đó, New York Times nhận định chẳng cần nhìn đâu xa, mà hãy nhìn vào hai khu vực trên thế giới mà Tổng thống đắc cử Donald Trump muốn Mỹ kiểm soát: Greenland và Kênh đào Panama.

Trong những ngày gần đây, ông Trump đã nhấn mạnh rằng cả hai nơi đều rất quan trọng đối với an ninh quốc gia Mỹ. Ông kêu gọi giành lại quyền kiểm soát Kênh đào Panama từ Panama và mua lại Greenland từ Đan Mạch. Cả hai khu vực đều là lãnh thổ có chủ quyền của các quốc gia khác nhau.

Bên cạnh đó, hai khu vực này còn có một điểm chung. Cả hai đều bị ảnh hưởng đáng kể bởi biến đổi khí hậu, từ đó đặt ra những thách thức lớn đối với hoạt động vận chuyển và thương mại toàn cầu.

Cơ hội lớn đang mở ra ở Bắc Cực

Do nhiệt độ ấm lên, khoảng 28,500 km2 băng và sông băng của Greenland đã tan chảy trong ba thập kỷ qua, một diện tích tương đương với bang Massachusetts. Điều đó có ý nghĩa to lớn đối với toàn thế giới. Nếu băng tan hoàn toàn, Greenland có thể khiến mực nước biển dâng cao tới 7 m, theo NASA.

Băng tan ở Greenland có thể mở ra nhiều khu vực để khoan dầu khí và các địa điểm khai thác khoáng sản quan trọng. Điều này đã thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế và làm dấy lên mối lo ngại về tác hại đối với môi trường.

Không những vậy, theo báo cáo gần đây của Hội đồng Bắc Cực, lưu lượng tàu thuyền ở Bắc Cực đã tăng 37% trong thập kỷ qua, khi băng biển giảm. Việc băng tan chảy nhiều hơn có thể mở ra nhiều tuyến đường thương mại hơn nữa.

Giáo sư Amanda Lynch tại Đại học Brown, người đã nghiên cứu về biến đổi khí hậu ở Bắc Cực trong gần 30 năm, nhận định các tuyến đường thương mại mới do băng tan tạo ra cũng có thể làm tăng nguy cơ xảy ra thảm họa môi trường. Bà cho biết tàu thuyền từ một số quốc gia không được thiết kế để chịu được điều kiện của Bắc Cực.

Rìa của tảng băng được chụp ở phía nam Ilulissat, Greenland, ngày 17/9/2021. Ảnh: Reuters.

“Một vụ tràn dầu hoặc một số tai nạn gây rò rỉ hóa chất độc hại khác trên tuyến đường đó là điều không thể tránh khỏi và có thể đã xảy ra mà chúng ta không biết”, bà nói.

Trung Quốc đã thể hiện sự quan tâm đáng kể đến một tuyến đường mới qua Bắc Cực. Vào tháng 11/2024, Trung Quốc và Nga đã đồng ý hợp tác để phát triển các tuyến vận chuyển qua Bắc Cực.

“Các tuyến đường giao thông ở Bắc Cực đang thay đổi do biến đổi khí hậu”, Jose W. Fernandez, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Mỹ phụ trách tăng trưởng kinh tế, năng lượng và môi trường, cho biết trong một cuộc phỏng vấn.

“Đó là vấn đề mà chúng tôi ngày càng chú ý hơn và bất kỳ chính quyền mới nào cũng sẽ phải giải quyết trong tương lai”, ông nói.

Ông Trump gọi biến đổi khí hậu là trò lừa bịp. Song vào hôm 29/12/2024, Robert C. O’Brien, cựu cố vấn an ninh quốc gia của ông Trump, cho biết biến đổi khí hậu là một yếu tố khiến ông Trump quan tâm đến việc mua lại Greenland.

“Greenland là con đường cao tốc từ Bắc Cực đến tận Bắc Mỹ và Mỹ. Về mặt chiến lược, nó rất quan trọng đối với Bắc Cực, nơi sẽ là điểm nóng quan trọng trong tương lai vì khi khí hậu ấm lên, Bắc Cực sẽ là con đường có thể cắt giảm việc sử dụng Kênh đào Panama”, ông nói với Fox News.

Thách thức với tham vọng của ông Trump

Còn Kênh đào Panama thì sao? Tuyến đường thủy quan trọng này gồm nhiều “cổng ngăn” và hồ chứa giúp kết nối Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Kênh đào này giúp tàu thuyền không phải đi thêm khoảng 11,265 km để vòng qua Cape Horn (mũi Sừng) ở cực Nam của Nam Mỹ.

Năm 2023, một đợt hạn hán kéo dài đã gây ra sự gián đoạn trên diện rộng tại Kênh đào Panama. Mực nước tại hồ Gatún, nguồn dự trữ thủy văn chính của kênh đào, đã giảm xuống mức thấp kỷ lục và chính quyền đã giảm lượng tàu thuyền qua kênh để đảm bảo nguồn nước ngọt của hồ.

Hàng loạt tàu thuyền phải chờ đợi nhiều tuần để đi qua kênh đào, đe dọa gây ra hiệu ứng domino trên khắp các chuỗi cung ứng.

Một tàu container đi qua Kênh đào Panama vào tháng 7/2024. Ảnh: New York Times.

Các nhà khoa học quy cho El Ninõ, hiện tượng thời tiết có thể kéo dài nhiều năm, là nguyên nhân trực tiếp. Tuy nhiên, họ phát hiện ra rằng biến đổi khí hậu cũng có thể kéo dài thời tiết khô hạn và làm tăng nhiệt độ trong khu vực. Cơ quan quản lý kênh đào đã đề xuất một dự án trị giá 1,6 tỷ USD để xây đập trên sông Indio gần đó để đảm bảo nguồn nước ngọt.

Kevin Trenberth, cựu lãnh đạo mảng phân tích khí hậu tại Trung tâm Nghiên cứu Khí quyển Quốc gia Mỹ, cho biết biến đổi khí hậu đang tấn công kênh đào từ nhiều góc độ. Hệ thống cổng ngăn của kênh đào cũng đang phải đối mặt với các mối đe dọa ngày càng tăng từ mực nước biển dâng cao. Điều đó có thể gây ra lũ lụt và xói mòn bờ kênh.

Chris Field, Giám đốc Viện Môi trường Woods tại Đại học Stanford, cho biết sự quan tâm của ông Trump đối với cả Kênh đào Panama và Greenland là "một sự thừa nhận gián tiếp" rằng biến đổi khí hậu là có thật và đang tạo ra những thách thức toàn cầu mới.

Tuy nhiên, những tham vọng của ông Trump phải đối mặt với một số rào cản lớn. Tổng thống Panama José Rául Mulino đã loại trừ khả năng thảo luận về quyền kiểm soát kênh đào với ông Trump.

Trong khi đó, Thủ tướng Greenland Mute Egede đã khẳng định quyền kiểm soát hòn đảo Greenland, một lãnh thổ tự trị của Đan Mạch, "không phải để bán và sẽ không bao giờ được bán".

Vân Đinh