Vì sao không phải tất cả các loài chim đều biết bay?

Trên thực tế, có khoảng 60 loài, chiếm chưa đến 1% tổng số loài chim trên thế giới, đã mất đi khả năng này, bao gồm đà điểu, chim cánh cụt và chim kiwi.

Chim cánh cụt không thể bay trên không, nhưng chúng vẫn giữ được các cơ bay và sử dụng chúng để bơi. (Nguồn: Getty Images)

Những loài chim này có tổ tiên từng biết bay, nhưng theo thời gian, chúng tiến hóa để thích nghi với cuộc sống trên cạn hoặc dưới nước, từ đó dần dần từ bỏ việc bay. Nhưng tại sao điều đó lại xảy ra?

Bay là một lợi thế, nhưng không phải lúc nào cũng cần thiết

Khả năng bay mang lại nhiều lợi ích cho chim, giúp chúng trốn thoát khỏi kẻ săn mồi, di cư tìm kiếm thức ăn và môi trường sống thuận lợi. Tuy nhiên, bay cũng tiêu tốn rất nhiều năng lượng. Theo các nghiên cứu, chim phải tiêu hao hơn 75% năng lượng mỗi ngày so với các loài động vật có vú có cùng kích thước.

Theo Tiến sĩ Natalie Wright, tại Kenyon College (Mỹ): "Nếu không cần phải bay, chim có thể sống sót và sinh sản tốt hơn bằng cách chuyển nguồn năng lượng đó sang những mục đích khác".

Đặc biệt, những loài chim sống trên các hòn đảo, nơi có rất ít hoặc thậm chí không có kẻ săn mồi, nguồn thức ăn dồi dào và không cần di cư xa, thường có xu hướng tiến hóa theo hướng mất khả năng bay. Wright cho rằng: "Khi không còn áp lực phải bay, chi phí duy trì khả năng này đôi khi cao hơn lợi ích mà nó mang lại".

Những thay đổi thể chất khi chim mất đi khả năng bay

Khi từ bỏ việc bay, cơ thể chim cũng dần thay đổi để thích nghi với lối sống mới. Các cơ ngực, bộ phận quan trọng giúp chim đập cánh, trở nên nhỏ lại theo thời gian. Xương ức, nơi gắn kết các cơ bay, cũng teo đi đáng kể. Trong khi đó, xương cánh trở nên ngắn hơn và yếu hơn, còn đôi chân lại dài ra, chắc khỏe hơn để hỗ trợ việc di chuyển trên mặt đất.

Kiwi là loài chim không biết bay, chúng đã mất đi các sợi lông tơ. (Nguồn: Getty Images)

Một số loài chim không biết bay lại phát triển khả năng bơi vượt trội. Điển hình là chim cánh cụt, dù vẫn giữ được cơ bay và cấu trúc xương sống, nhưng thay vì bay trên không, chúng sử dụng đôi cánh để "bay" dưới nước. Loài chim biển tuyệt chủng Pinguinus impennis (chim anca lớn) cũng có cách bơi tương tự.

Giáo sư danh dự Peter Ryan, tại Đại học Cape Town (Nam Phi), cho biết ở những loài chim không biết bay trong thời gian dài, những chiếc lông dài và cứng vốn cần thiết cho việc bay cũng dần biến mất. Ví dụ, lông của chim kiwi và gà nước đảo Inaccessible trở nên mềm mại, gần giống lông thú hơn là lông chim.

Con người – Yếu tố khiến nhiều loài chim không biết bay tuyệt chủng

Mặc dù ngày nay chim không biết bay chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ, nhưng trước đây chúng từng rất phổ biến và đa dạng. Theo Giáo sư Tim Blackburn tại University College London (Anh), sự xuất hiện của con người và các loài động vật do con người mang theo như chuột, chó đã đẩy nhiều loài chim này đến bờ vực tuyệt chủng.

"Khi đã đánh đổi khả năng bay, chúng không còn thời gian để lấy lại kỹ năng quan trọng này khi đối mặt với những mối đe dọa mới từ con người và động vật ăn thịt", Blackburn cho biết. Điều này lý giải vì sao những loài chim biểu tượng như chim dodo (Mauritius) hay chim moa (New Zealand) lại biến mất trong thời gian ngắn, sau khi con người đặt chân đến nơi chúng sinh sống.

Một nghiên cứu năm 2020 trên tạp chí Science Advances phát hiện rằng, nếu không có sự tuyệt chủng do con người gây ra, số lượng các loài chim không biết bay trên Trái Đất ngày nay có thể cao gấp 4 lần so với thực tế.

Theo nhà nghiên cứu Ferran Sayol thuộc Trung tâm Nghiên cứu Sinh thái và Ứng dụng Lâm nghiệp (Creaf) tại Đại học Barcelona (Tây Ban Nha), hiện tượng mất khả năng bay đã xảy ra ít nhất 150 lần trong lịch sử tiến hóa của các loài chim. Ông nhận định: "Nhiều loài chim từng phát triển mạnh mẽ trên các đảo không có động vật săn mồi, nhưng chúng nhanh chóng biến mất khi con người xuất hiện, khiến việc không biết bay có vẻ hiếm hơn so với thực tế".

Xuân Minh