Vì sao động đất khó có thể báo trước?

Động đất là hiện tượng rung động đột ngột của vỏ Trái đất, mạnh hay yếu tùy từng trận do sự dịch chuyển các mảng thạch quyển hoặc các đứt gãy ở dưới mặt đất và truyền qua các khoảng cách lớn.

Một chấn động đơn độc thường kéo dài không quá vài giây, cho tới nay những trận động đất nghiêm trọng nhất cũng chỉ dài tối đa 3 phút.

Giáo sư James Jackson thuộc Đại học Cambridge (Anh), người đã dành cả cuộc đời khoa học để nghiên cứu động đất, cho biết: "Có thể biết các lục địa của Trái đất đang biến dạng như thế nào, ở quy mô từ các đường đứt gãy đơn lẻ đến các khu vực lục địa rộng lớn. Việc sử dụng các kỹ thuật trên không gian kết hợp với các cuộc điều tra địa chất, có thể xác định nơi động đất sẽ xảy ra, quy mô lớn như thế nào và rung lắc sẽ kéo dài bao lâu, song không thể dự đoán khi nào chúng xảy ra".

Nhân viên cứu hộ tìm kiếm những người sống sót trong một tòa nhà đổ nát ở Adana (Thổ Nhĩ Kỳ) năm 2013 - Ảnh: Internet

Mặc dù khoa học và công nghệ đã có nhiều bước tiến lớn nhưng về cơ bản vẫn không thể dự đoán chính xác động đất sẽ xảy ra khi nào và ở đâu.

"Dự đoán động đất luôn là một điều gì đó khá khó khăn. Nếu có thể cho mọi người biết chính xác thời điểm động đất sẽ xảy ra, chúng ta có thể thực hiện các bước để giảm thiểu tác động của nó. Nhưng Trái đất là một hệ thống rất phức tạp", Wendy Bohon, một nhà địa chất động đất làm việc với tư cách là chiến lược gia truyền thông tại Trung tâm bay vũ trụ Goddard của NASA ở Maryland (Mỹ) cho biết.

Thách thức lớn nhất chính là bản chất của động đất khiến chúng trở thành những sự kiện không thể đoán trước. Khi một trận động đất xảy ra, nó diễn ra rất nhanh.

"Động đất không giống như một chuyến tàu chậm chạp rồi cuối cùng tăng tốc. Đó là một sự kiện đột ngột và mạnh lên cũng rất nhanh", Ben van der Pluijm, Giáo sư địa chất tại Đại học Michigan (Mỹ) cho biết.

Động đất cũng có xu hướng xảy ra mà không có hoặc có rất ít cảnh báo. Mặc dù các nhà khoa học đã điều tra các sự kiện tiền thân của động đất, từ những thay đổi về âm thanh dưới mặt đất đến khả năng gia tăng hoạt động địa chấn của một khu vực hoặc thay đổi trong hành vi của động vật, song họ vẫn chưa thể xác định chính xác bất kỳ tín hiệu nhất quán nào cho thấy sắp sửa có rung lắc. Không có một loại hình rõ ràng nào thì không thể dự báo chính xác được, nó khác so với dự báo thời tiết.

Ngoài ra, sự va chạm của các mảng kiến tạo khiến cho năng lượng tích tụ chính là quá trình tiền đề của các trận động đất lại có xu hướng diễn ra trong thời gian rất dài. Các nhà khoa học nhận định rằng một trận động đất có khả năng xảy ra ở một khu vực vào một thời điểm nào đó trong 200 năm tới, dựa vào thang thời gian địa chất. Nhưng trên thang thời gian của con người, trong một đời người thì gần như không thể. Ông Van der Pluijm cho rằng: "Chúng tôi biết rõ một nơi có khả năng xảy ra động đất và cả quy mô rất lớn của chúng, nhưng điều đó không giúp gì cho việc thu hẹp xuống phạm vi thời gian của con người."

USGS còn thẳng thắn cho rằng "cả USGS hay bất kỳ nhà khoa học nào đều chưa từng dự đoán một trận động đất lớn. Chúng tôi không biết bằng cách nào và trong tương lai gần cũng không có cách nào biết được".

Theo một nghiên cứu của Cơ quan Khí tượng Nhật Bản, có 70% nguy cơ xảy ra một trận động đất lớn trong vòng 30 năm. Cục Khảo sát địa chất Mỹ (USGS) cũng cho rằng tần suất xảy ra một thảm họa như vậy là khoảng 200 năm một lần. Nhưng USGS ước tính, xác suất xảy ra một sự kiện cấp 7 trong 30 năm tới là 67%.

Vẫn có nhiều cách để chuẩn bị ứng phó. USGS cho biết đã phát triển một hệ thống cảnh báo sớm có tên là ShakeAlert (Cảnh báo rung lắc) để phát hiện khi một trận động đất nghiêm trọng xảy ra ở California, Oregon và Washington (Mỹ), sau đó các cảnh báo sẽ được truyền tải trên đài phát thanh, truyền hình và thiết bị di động.

Ông Van der Pluijm cho biết trong hầu hết các trường hợp cũng chỉ có thể cảnh báo trước thời gian tính bằng giây, nhưng điều này cũng vô cùng quan trọng. "20 giây nghe có vẻ rất ngắn, nhưng cũng đủ để bạn tìm một chỗ dưới gầm bàn để nấp. Đó không phải là một dự báo nhưng ShakeAlert là một bước tiến lớn vì nó có thể giảm thiểu tác động không thể tránh khỏi", Van der Pluijm nói thêm.

Nhà địa chất động đất Bohon cho rằng một trong những cách quan trọng nhất để chuẩn bị đối phó với động đất là nhận thức được những rủi ro. Đối với các nhà hoạch định chính sách, điều này có nghĩa là đảm bảo cơ sở hạ tầng quan trọng được bảo vệ ở những nơi dễ xảy ra động đất. "Việc cần làm là đảm bảo rằng chúng ta hiểu được điều gì có thể xảy ra và xây dựng công trình đủ vững để chống chịu. Chúng ta phải đảm bảo rằng mọi người biết cần phải làm gì, các thành phố đủ kiên cường khi đối mặt với những mối nguy hiểm đó để chúng ta không chỉ sống sót sau khi xảy ra động đất mà còn vượt qua hậu quả của nó", ông Bohon chia sẻ.

Các chuyên gia cũng đưa ra một vài dấu hiệu nhận biết về trận động đất có thể sắp diễn ra là động vật (chó, mèo, cá, sóc, chuột...) có những biểu hiện khác thường; mực nước dưới sông, hồ rút bớt bất thường hoặc ngập tràn mà không có trận mưa lớn nào.

Khi quan sát hướng gió, nếu nhận thấy sự "điềm tĩnh" bất thường trong bầu khí quyển, đó sẽ là dấu hiệu của việc biến đổi khí hậu lạ, rất có thể một trận động đất sắp diễn ra trong khu vực; khi nhìn lên bầu trời, thấy xuất hiện những luồng sáng kỳ lạ, có nhiều hình dạng khác nhau (ánh sáng động đất), những luồng sáng này thường xuất hiện trước, trong các trận động đất.

Khi phát hiện đang trong khu vực xảy ra động đất, rung chấn, nên làm những việc sau: bò sát sàn nhà và sử dụng ngay các vật cứng che đầu, núp dưới gầm bàn, tủ gỗ cho đến khi rung chấn kết thúc.

Trong trường hợp chưa tìm được vị trí thích hợp, cần di chuyển nhanh đến vị trí an toàn gần nhất (góc nhà, tường phía trong xa cửa sổ), ngồi thu mình lại, dùng tay che đầu và mặt; đứng ở nơi thoáng cho đến khi rung chấn kết thúc; ở yên vị trí an toàn trong nhà cho đến khi rung chấn dừng hẳn; giúp đỡ người bị thương, người bị mắc kẹt, gọi cứu thương hoặc chính quyền trợ giúp, hỗ trợ cấp cứu.

Trong trường hợp có thể, nên tắt các thiết bị cung cấp gas, điện; quan sát kiểm tra có cháy xảy ra không, chủ động dập tắt đám cháy nhỏ trong khả năng; cảnh giác với các đường dây điện rơi, các ống dẫn ga, tránh xa các vùng bị hư hại và nhà cao tầng.

Trường hợp đang di chuyển bằng phương tiện trên đường, cần dừng xe, tránh xa các tòa nhà, cây, dưới gầm cầu và các đường cáp điện; nếu ở trong ô tô, cần bật và dò tìm đài radio địa phương để nghe cập nhật tình hình.

Trường hợp bị kẹt dưới đống đổ nát, cần cố gắng giữ bình tĩnh, che miệng bằng khăn tay hoặc một mảnh vải. Gõ vào một đường ống hoặc mảnh tường nếu có thể, sử dụng chức năng định vị hoặc bật điện thoại để lực lượng cứu hộ có thể xác định vị trí bạn trong khu mắc kẹt.

Nếu động đất xảy ra mà ở gần biển hãy chạy thật nhanh đến nơi an toàn để đề phòng sóng thần. Sau khi động đất xảy ra, phải kiểm tra kỹ ngôi nhà trước đi vào.

Trong quá trình xảy ra động đất, không được di chuyển khi đã ở vị trí an toàn; không sử dụng thang máy; không tập trung hoặc chạy vào gần các tòa nhà; không đứng dưới cột điện, đường dây điện.

Đan Thùy