Vén màn bí mật phục dựng nghi lễ tế trời - đất của triều Hồ tại Đàn tế Nam Giao

Từ tháng 10/2025 đến tháng 7/2026, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ (xã Tây Đô, tỉnh Thanh Hóa) và Viện Khảo cổ học sẽ phối hợp khai quật trên diện tích 9.909m², gồm 94 hố tại hai khu vực nền 4 và nền 5 ở những vị trí được đánh giá là trọng yếu trong tổng thể kiến trúc Đàn tế Nam Giao.

Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ cho biết, đợt khai quật này được xem là quy mô lớn nhất từ trước đến nay tại khu vực Đàn tế Nam Giao, một hạng mục quan trọng trong quần thể Di sản Thế giới Thành nhà Hồ.

Đường vào khu Đàn tế Nam Giao.

Theo quy định, trong quá trình khai quật, các đơn vị được phép phải đảm bảo bảo vệ nguyên trạng địa tầng, di vật, cổ vật và hiện trường, đồng thời lập kế hoạch, tiến độ phù hợp với mục tiêu, giải pháp đã được phê duyệt.

Các di vật, cổ vật phát hiện sẽ được bảo vệ tại chỗ, chỉnh lý khoa học và báo cáo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để xem xét phương án bảo tồn. Trường hợp cần lưu giữ lâu dài sẽ được tạm nhập vào bảo tàng công lập tại địa phương.

Cũng theo Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ, Đàn tế Nam Giao - Tây Đô là 1 trong 3 bộ phận thuộc khu vực đề cử Thành Nhà Hồ đã được UNESCO công nhận (Đàn tế Nam Giao thuộc vùng lõi di sản gồm Thành Nội, La Thành và Đàn tế Nam Giao - Tây Đô).

Toàn cảnh Đàn tế Nam Giao.

Theo khuyến nghị của ICOMOS, UBND tỉnh Thanh Hóa đã cam kết thực hiện khai quật, khảo cổ học chiến lược, toàn diện tại các khu vực đề cử đã được UNESCO công nhận, trong đó có Đàn tế Nam Giao Tây Đô.

Việc khai quật khảo cổ Đàn tế Nam Giao - Tây Đô (phần còn lại) thuộc Di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ vừa để minh chứng tính toàn vẹn, tính xác thực và giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản thế giới Thành Nhà Hồ, vừa để thực hiện cam kết và trách nhiệm của UBND tỉnh Thanh Hóa với UNESCO.

Dấu tích kiến trúc Đàn Nam Giao - Tây Đô sau các đợt khai quật.

Đàn tế Nam Giao - Tây Đô, qua 4 lần khai quật đã dần lộ diện một mặt bằng kiến trúc tương đối hoàn chỉnh của một đàn tế Nam Giao triều Hồ giai đoạn cuối thế kỷ 14, đầu thế kỷ 15, cho thấy sự độc đáo của loại hình kiến trúc cổ này.

Việc khai quật khảo cổ Đàn tế Nam Giao - Tây Đô (phần còn lại) thuộc Di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ sẽ cung cấp cơ sở khoa học quan trọng, toàn diện, cho phép chúng ta tiếp cận và tìm hiểu một mặt bằng kiến trúc tổng thể, hoàn chỉnh của một đàn tế Nam Giao cổ ở Việt Nam, qua đó cung cấp và làm rõ những tri thức khoa học mới tiếp cận từ khảo cổ học tại Đàn tế Nam Giao Tây Đô thuộc Di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ.

Trong những lần khai quật khảo cổ trước phát hiện nhiều hiện vật bằng đất nung rất tinh xảo, có niên đại từ cuối thế kỷ 14, đầu thế kỷ 15.

Nghi lễ tế Nam Giao là quan trọng nhất vì đó là nghi lễ tế Trời, tế Thượng Đế (thần chủ cao cấp nhất) theo quan niệm của Nho giáo phương Đông. Đó cũng là loại quốc lễ quan trọng nhất do Hoàng đế đích thân làm chủ tế.

Việc tế Trời trước hết nhằm khẳng định tính chính thống của vương triều Hồ trong việc quản nước, đồng thời khẳng định tinh thần tự tôn dân tộc mạnh mẽ của vương triều Hồ.

Tuy nhiên, việc nghiên cứu không gian nghi lễ ở kinh đô đang còn rất hạn chế. Việc nghiên cứu Đàn Nam Giao Tây Đô góp phần đẩy mạnh hơn việc nghiên cứu lịch sử đàn tế Nam Giao ở Việt Nam, qua đó góp phần đẩy mạnh việc nghiên cứu không gian nghi lễ của các vương triều quân chủ phong kiến Việt Nam.

Bên trong Đàn tế Nam Giao.

TS. Nguyễn Bá Linh, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành nhà Hồ cho biết: "Kết quả khai quật khảo cổ Đàn tế Nam Giao góp phần nghiên cứu tổng thể đàn tế Nam Giao và bảo tồn phục dựng di sản, sẽ làm tăng thêm các giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản, tăng cường tiềm năng du lịch, tăng cường sức hấp dẫn của Di sản đối với các du khách trong và ngoài nước, thông qua đó góp phần quảng bá mạnh mẽ hình ảnh của Di sản, của các giá trị văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế, tăng cường giáo dục văn hóa truyền thống, góp phần bồi dưỡng niềm tự hào của các thế hệ người Việt Nam về lịch sử văn hóa, văn minh Việt Nam", ông Linh nhấn mạnh.

Ngọc Hưng