'Vàng trắng' trên đất Cao Bằng giúp người dân giảm nghèo

Nhắc đến sắn Cao Bằng, nhiều người vẫn còn nhớ về những năm tháng khó khăn khi cây trồng này chưa được đầu tư đúng. Sản xuất manh mún, kỹ thuật canh tác lạc hậu, thị trường tiêu thụ bấp bênh... Tất cả những yếu tố đó khiến cây sắn không thể phát huy hết tiềm năng, thậm chí có thời điểm giá sắn xuống thấp kỷ lục, đưa người nông dân vào cảnh "trắng tay".

Đưa "cây nhà nghèo" vượt quá khứ gian nan

Ông Nông Văn Minh, một người trồng sắn lâu năm ở huyện Hà Quảng, nhớ lại, trước đây gia đình ông và bà con trong xã chủ yếu trồng sắn theo kinh nghiệm, không ai hướng dẫn kỹ thuật. Đến mùa thu hoạch, thương lái ép giá, do đó nhiều gia đình thấy không kinh tế nên bỏ ruộng, đi tìm kế kiếm sống ở những nơi khác.

Nhận thấy những điều bất ổn trong sản xuất sắn, lãnh đạo tỉnh đã có những hỗ trợ để người dân một số địa phương sản xuất và tiêu thụ sắn. Trong đó, HTX đóng vai trò kết nối người nông dân, nhà khoa học, doanh nghiệp và thị trường.

Sắn được mệnh danh "vàng trắng" ở Cao Bằng nhờ những thành quả mà cây sắn mang lại cho người dân nơi đây.

Để cây sắn phát triển bền vững, điều quan trọng nhất là người dân phải thay đổi tư duy sản xuất. Các HTX phải làm nòng cốt, là mắt xích quan trọng để hỗ trợ người dân áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, thích ứng với biến đổi khí hậu và tìm kiếm thị trường ổn định.

Bên cạnh đó, sự hỗ trợ của ngành chức năng giúp tạo điều kiện thuận lợi cho các HTX trồng và thu mua, chế biến sắn ở Cao Bằng tiếp cận với các nguồn vốn vay ưu đãi từ các tổ chức tín dụng, ngân hàng, Quỹ hỗ trợ phát triển HTX.

Ngoài ra, thông qua các hội chợ, triển lãm, diễn đàn kết nối cũng cầu giới thiệu, quảng bá sản phẩm nông sản của Cao Bằng kết hợp cùng các ngành liên quan giúp nhiều HTX, trong đó có một số HTX có sản phẩm từ sắn tiếp cận được đông đảo người tiêu dùng.

"Cuộc cách mạng" từ những HTX

Sự hỗ trợ đắc lực của cơ quan hữu quan đã giúp đỡ người dân, HTX trồng sắn ở Cao Bằng ngày càng phát triển. Một trong những mô hình tiêu biểu là HTX Nông nghiệp Hữu cơ Thạch An (huyện Thạch An). Ngoài trồng dược liệu, thạch đen, cây gia vị... HTX còn tập trung vào sản phẩm sắn sản xuất theo hướng hữu cơ nhằm tạo ra những sản phẩm đảm bảo chất lượng. HTX đã xây dựng quy trình sản xuất khép kín từ chọn giống, chăm sóc, thu hoạch, chế biến. Sản phẩm bột sắn của HTX được tiêu thụ chủ yếu tại các thị trường lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh...

Hoạt động của HTX đã giúp nhiều hộ dân trên địa bàn huyện Thạch An nâng cao thu nhập từ cây sắn. Sản phẩm sắn hữu cơ của HTX được người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng và độ an toàn.

Còn HTX Nông, lâm nghiệp Phục Hòa (huyện Phục Hòa) tuy những năm gần đây được Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng hỗ trợ phát triển trồng ngô sinh khối, nhưng theo ban giám đốc HTX, cây sắn vẫn được người dân trồng nhằm cung cấp cho các nhà máy chế biến để nâng cao thu nhập.

Áp dụng khoa học kỹ thuật, liên kết bao tiêu kết hợp chế độ giúp nâng cao giá trị kinh tế cho củ sắn ở Cao Bằng.

Theo tính toán của người dân, sắn có giá trị cao khi củ già vì hàm lượng bột và cân nặng, trung bình đạt 5kg của tươi/gốc. Khi vào thời điểm giá cao, trung bình năng suất sắn đạt hơn 30 tấn/ha, bán sắn và giống sắn sẽ có nguồn thu khoảng vài chục triệu đồng/ha. Chưa kể cây sắn vẫn có thể trồng xen canh cùng những loại cây khác giúp người dân có thêm thu nhập.

Để tăng giá trị kinh tế cho cây trồng, một số HTX đã phối hợp với ngành nông nghiệp hướng dẫn người dân tăng cường áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào các khâu trồng, chăm sóc, thu hoạch sắn nên năng suất và hàm lượng tinh bột trong sắn đã tăng.

Nếu như trước đây, người dân trồng sắn chủ yếu là bán tươi nên giá thành không cao, nhưng khi có những đơn vị đứng ra thu mua, đầu tư máy móc phục vụ chế biến thì giá thành đã cao hơn trước nhiều, từ đó góp phần nâng cao giá trị cho cây sắn tại địa phương.

Theo ông Lại Đức Thứ, Giám đốc HTX nông nghiệp Ba Sạch Hưng Đạo (TP Cao Bằng), nếu biết kết hợp sản xuất với chế biến và liên kết để phát triển vùng nguyên liệu một cách bền vững thì không chỉ sắn mà những loại nông sản khác cũng có giá trị kinh tế cao, hỗ trợ người dân nâng cao thu nhập, giảm nghèo.

Nâng cao giá trị kinh tế

Hiện nay, sắn trở thành cây có giá trị kinh tế, giúp người dân có thu nhập ổn định. Đặc biệt, trên địa bàn tỉnh Cao Bằng hiện đã có nhà máy, đơn vị chế biến bột sắn. Những nhà máy này cũng đã liên kết với các HTX, người dân để thu mua củ sắn tươi. Điều này giúp hình thành chuỗi giá trị cho cây sắn.

Mặc dù, trong những năm gần đây, diện tích trồng sắn ở Cao Bằng có sự biến động nhất định, do ảnh hưởng của nhiều yếu tố như biến đổi khí hậu, giá cả thị trường, chính sách chuyển đổi cơ cấu cây trồng... Tuy nhiên, diện tích cây sắn vẫn dao động từ 10.000 - 12.000 ha. Các huyện có diện tích trồng sắn lớn nhất ở Cao Bằng bao gồm: Hà Quảng, Trà Lĩnh, Trùng Khánh, Nguyên Bình, Thạch An...

Đặc biệt, nhờ sự hỗ trợ của ngành nông nghiệp, các HTX và người dân những năm gần đây đã tập trung vào trồng các giống sắn như KM94, KM140, HL-S10, HN5... Đây là những giống sắn có năng suất cao, hàm lượng bột lớn, phù hợp với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng của địa phương.

Theo đánh giá chung, diện tích trồng sắn có biến động ở một số địa phương do người dân chuyển sang trồng các loại cây trồng khác có giá trị kinh tế cao hơn. Tuy nhiên, ở những vùng có điều kiện canh tác khó khăn, cây sắn vẫn là lựa chọn của nhiều hộ dân.

Đặc biệt, giá trị kinh tế mà loại cây này mang lại cho Cao Bằng ngày càng được nâng cao. Số liệu thống kê của địa phương đã được chứng minh, tổng giá trị sản phẩm sản xuất từ cây sắn ở Cao Bằng đạt hàng trăm tỷ đồng/năm. Trong đó, giá trị từ bán sắn tươi chiếm khoảng 30-40%, giá trị từ chế biến sắn là khoảng 60-70%.

Trồng và chế biến sắn giúp thu nhập bình quân của người dân ở các vùng trồng sắn trọng điểm đạt từ 30-50 triệu đồng/người/năm.

Còn theo tính toán của các HTX, một hộ gia đình trồng 1 ha sắn, với năng suất trung bình 25 tấn/ha (năng suất sắn ở Cao Bằng dao động từ 20-35 tấn/ha), giá bán sắn tươi 2 triệu đồng/tấn, thu nhập từ bán sắn tươi là 50 triệu. Nếu hộ gia đình liên kết với HTX, doanh nghiệp để chế biến bột sắn, với giá bán tinh bột sắn 10 triệu đồng/tấn, thu nhập từ chế biến bột sắn có thể đạt 100-120 triệu đồng.

Như vậy, tưởng chừng loại cây lương thực truyền thống này chỉ được người dân trồng để “bù vào khẩu phần ăn” hay là cây lương thực của những gia đình nghèo. Nhưng đến nay, sắn vẫn là một trong những cây trồng có giá trị kinh tế cao. Đặc biệt là khi người dân, HTX biết áp dụng khoa học kỹ thuật, liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị thì giá trị kinh tế còn được nhân lên gấp nhiều lần. Phát triển trồng và chế biến sắn là một trong những nguồn lực đưa tỷ lệ hộ nghèo tỉnh Cao Bằng từ 24,71% năm 2023 xuống còn 20,04% năm 2024.

Quang Am