Văn sĩ Hàn Quốc Han Kang đoạt giải Nobel Văn chương 2024

Nhà văn Han Kang. Ảnh: Bloomberg.

Chiều 10/10 (theo giờ Việt Nam), Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố giải Nobel Văn chương 2024 được trao cho Han Kang - nhà văn người Hàn Quốc.

Han Kang được độc giả Việt Nam biết đến qua các tác phẩm Người ăn chay, Trắng, Bản chất của người. Với chiến thắng năm 2024, Han Kang sẽ nhận được 11 triệu crown Thụy Điển (khoảng 1 triệu USD). Lễ trao giải được tổ chức vào ngày 10/12 tại thủ đô Oslo, Na Uy.

Sự kiện này đánh dấu lần đầu tiên Hàn Quốc có tác giả đoạt giải Nobel Văn chương và cũng là lần đầu tiên giải thưởng gọi tên một nữ nhà văn châu Á.

Bình luận về giải thưởng, phóng viên The Guardian viết: "Thật hào hứng vì chiến thắng của Han Kang giờ đây sẽ đưa nhiều độc giả đến với văn học Hàn Quốc hơn nữa. Liệu chăng văn học Hàn có thể trở thành hiện tượng như Kpop?".

Trong các trao đổi trước khi công bố Nobel Văn chương năm nay, ý kiến chung là Han Kang còn quá trẻ - bà mới 53 tuổi. Tuy nhiên, Han Kang không phải là tác giả trẻ nhất được trao giải Nobel: Rudyard Kipling là người trẻ nhất giành giải Nobel văn học, ông nhận giải thưởng này vào năm 1907 ở tuổi 41.

Trên mạng xã hội X, Han Kang chỉ viết một từ "Thanks! Thanks! Thanks!".

Han Kang sinh năm 1970 tại thành phố Gwangju, Hàn Quốc trước khi cùng gia đình chuyển đến thủ đô Seoul khi mới 9 tuổi. Cô có nền tảng văn học từ bé: cha cô là tiểu thuyết gia nổi tiếng Han Seung-won. Bên cạnh viết lách, cô cũng dành trọn tâm huyết cho nghệ thuật và âm nhạc, điều này phản ánh trong toàn bộ văn nghiệp của cô.

Sự nghiệp văn chương của Han Kang bắt đầu vào năm 1993 với một số bài thơ xuất bản trên tạp chí Văn học và xã hội. Tác phẩm văn xuôi đầu tay của cô là tập truyện ngắn Love of Yeosu (tạm dịch: Tình yêu Yeosu ) ra mắt vào năm 1995. Ngay sau đó là một số tác phẩm văn xuôi khác, bao gồm cả tiểu thuyết và truyện ngắn. Đáng chú ý trong số đó là tiểu thuyết Your Cold Hands (tạm dịch: Tay người thì lạnh) - ghi đậm dấu ấn về sở thích nghệ thuật của Han Kang.

Cuốn sách tái hiện một bản thảo do một nhà điêu khắc mất tích để lại, người này ám ảnh với việc đúc khuôn thạch cao cơ thể phụ nữ. Tác phẩm đi sâu vào chuyên môn giải phẫu cơ thể người và sự giao thoa giữa nhân cách và trải nghiệm ở nơi xảy ra xung đột trong công việc của nhà điêu khắc, giữa những gì cơ thể hiển lộ và che giấu.

"Cuộc sống như tấm màn che phủ vực thẳm, và ta sống trên đó như những diễn viên nhào lộn đeo mặt nạ", câu khẳng định sâu sắc khép lại cuốn sách.

Ba cuốn sách đã phát hành tiếng Việt của Han Kang. Ảnh: Phan Chung.

Han Kang có bước đột phá trên văn đàn thế giới với tiểu thuyết Người ăn chay. Bố cục thành ba phần, cuốn sách miêu tả những hậu quả bạo lực xảy đến với nhân vật chính Yeong-hye khi cô từ chối tuân theo các chuẩn mực về khẩu phần thức ăn. Quyết định bỏ ăn thịt của cô vấp phải nhiều phản ứng khác nhau. Cả người chồng và và người cha độc đoán của cô đều phản đối, còn anh rể cô - một nghệ sĩ video - ngày một ám ảnh với cơ thể thụ động của cô, lạm dụng nó cả về tình dục lẫn thẩm mỹ.

Cuối cùng, khi cô được đưa vào một phòng khám tâm thần, chị gái cô cố gắng giải cứu cô và đưa cô trở lại cuộc sống "bình thường". Nhưng Yeong-hye ngày càng chìm sâu hơn vào tình trạng giống chứng loạn thần.

Trong tiểu thuyết Bản chất của người (2016), Han Kang dựa trên bối cảnh chính trị là một sự kiện lịch sử diễn ra tại thành phố Gwangju, nơi cô sinh ra và lớn lên, cũng là nơi hàng trăm sinh viên và thường dân không vũ trang đã bị sát hại trong một vụ thảm sát năm 1980. Bằng nỗ lực lên tiếng cho các nạn nhân của lịch sử, cuốn sách đối chất sự kiện này bằng lối hiện thực hóa tàn bạo và qua đó, tiếp cận thể tài văn học nhân chứng (witness literature).

Phong cách của Han Kang, vừa nhìn xa trông rộng lại vừa ngắn gọn súc tích, song lại chệch khỏi kỳ vọng của độc giả về thể loại đó. Một thủ pháp đặc biệt của cô là cho phép linh hồn người chết tách khỏi cơ thể của họ, do đó cho phép họ chứng kiến sự hủy diệt của chính mình. Trong một số khoảnh khắc, khi nhìn thấy những xác chết không thể nhận dạng được và không thể chôn cất, tác phẩm gợi lại mô típ cơ bản ở Antigone của Sophocles .

Trắng (2017) tiêu biểu cho văn phong đậm chất thơ của Han Kang. Cuốn sách là điếu văn dành tặng cho người đã có thể trở thành chị gái của nhân vật "tôi" trong câu chuyện, nhưng đã qua đời chỉ vài giờ sau khi sinh. Một loạt chi tiết đều liên quan đến các vật thể mang sắc trắng đau buồn, qua đó mà toàn bộ tác phẩm được xây dựng theo lối liên tưởng.

Hai cuốn sách của Han Kang được xuất bản tiếng Việt. Ảnh: N.N.

Nobel Văn chương được lựa chọn như thế nào?

Nobel Văn chương là giải thưởng được chờ đợi trên khắp thế giới, trao lần đầu vào năm 1901 cùng với các giải Nobel của các lĩnh vực Vật lý, Hóa học, Y học, và Hòa bình (Nobel Kinh tế được trao bắt đầu từ năm 1958).

Năm nay, những tác giả có tỉ lệ đặt cược thắng giải cao nhất là Tàn Tuyết, Gerald Murnane, Haruki Murakami, César Aira, Ersi Sotiropoulos, Margaret Atwood, Thomas Pynchon và Anne Carson - hầu hết đều là những tên tuổi quen thuộc với các nhà cái.

Theo Ellen Mattson, thành viên Viện Hàn lâm Thụy Điển, về lý thuyết, Nobel Văn chương có thể trao cho bất kỳ ai cống hiến cho sự nghiệp viết lách và tạo tác được những thành quả tuyệt vời. Mỗi năm, Viện Hàn lâm nhận được trên 200 đề cử gửi về từ khắp nơi thế giới. Người đề cử là những nhà văn, nhà phê bình, nhà báo, người đại diện cho các tổ chức văn học và những người từng thắng giải Nobel trước đây.

Sau đó, ủy ban trao giải chọn ra khoảng 20, rồi 5 cái tên vào danh sách rút gọn. Ủy ban sẽ đọc và suy ngẫm về tất cả những gì các nhà văn này đã viết, đánh giá và giải thích rõ ràng cảm nghĩ về văn chương của họ. Ứng cử viên cuối cùng có thể được chọn thông qua thảo luận hoặc bỏ phiếu. Mattson cũng cho biết ủy ban không dựa vào các yếu tố đời tư của tác giả để xét giải, mà chọn lựa đều được đưa ra thuần túy dựa vào văn chương của họ.

Được cả thế giới ngóng chờ mỗi năm, Nobel Văn chương khó tránh được những tranh cãi. Giải thưởng bị cho là đã bỏ qua những tác gia vĩ đại nhất của văn chương thế giới và đôi khi đưa ra những lựa chọn… không đỡ được. Đỉnh điểm có thể kể đến giải thưởng trao cho ca sĩ - nhạc sĩ người Mỹ Bob Dylan, làm dấy lên chất vấn không chỉ về tiêu chí của giải thưởng và rộng hơn là biên hạn định nghĩa văn chương - khi đối sánh với những loại hình nghệ thuật có thể đậm đà tính văn học, thi ca khác.

Nobel Văn chương cũng chịu nhiều chỉ trích vì tập trung quá nhiều vào tác giả nam giới châu Âu. Từ năm 1901 đến năm 2023, giải thường được trao 116 lần cho 120 tác giả: 103 nam và 17 nữ (có 7 năm không trao giải). Người đoạt giải là các nhà văn viết bằng 25 ngôn ngữ khác nhau. Trong số các tác giả đoạt giải, có đến 29 người viết bằng tiếng Anh, 16 người viết bằng Pháp và 14 người viết bằng tiếng Đức; tổng cộng chiếm 50% tổng số người đoạt giải. Tuy nhiên, những năm gần đây có thể thấy được nỗ lực đa dạng hóa góc nhìn của Viện Hàn lâm Thụy Điển trước bối cảnh hội nhập văn chương quốc tế.

Nobel Văn chương 2023 được trao cho nhà văn người Na Uy Jon Fosse, vì "những vở kịch và áng văn xuôi sáng tạo đã lên tiếng thay những điều không thể nói". Từ tháng 4 đến nay đã có 3 tác phẩm của ông được các đơn vị xuất bản tại Việt Nam mua bản quyền và phát hành là Ánh sáng trắng, Aliss bên đám lửa và Ba màn kịch.

Một vài nhà văn quen thuộc với độc giả Việt Nam được vinh danh tại Nobel những năm gần đây có thể kể đến Kazuo Ishiguro, Patrick Modiano, Alice Munro, Annie Ernaux…

Tâm Anh