Văn học Nghệ thuật Nam Định 50 năm sau ngày đất nước thống nhất

Đại thắng mùa Xuân năm 1975 đã đưa đất nước ta bước sang một trang sử mới: hòa bình, thống nhất, độc lập, tự do, đổi mới và phát triển; đồng thời cũng mở ra cho nền văn học - nghệ thuật (VHNT) nước nhà một giai đoạn mới, phát triển trong tính tổng thể, toàn vẹn, tiến bộ và cách mạng. Là vùng đất giàu truyền thống văn hóa và cách mạng, quê hương văn hiến Nam Định đã sản sinh ra nhiều danh nhân tiêu biểu có đóng góp quan trọng đối với sự nghiệp VHNT cả nước. Các tác phẩm, công trình VHNT của các thế hệ văn nghệ sĩ Nam Định luôn thể hiện giá trị nhân văn, là nguồn động lực to lớn, bắt nhịp, cổ vũ, đồng hành với công cuộc đổi mới và phát triển đất nước, góp phần xây dựng vững chắc nền tảng tinh thần xã hội.

Ngày 12/4/1976, Ủy ban Hành chính tỉnh Hà Nam Ninh đã ra quyết định thành lập “Ban vận động thành lập Hội Văn nghệ tỉnh Hà Nam Ninh” do đồng chí Mai Khang, TUV, Trưởng Ban Tuyên huấn Tỉnh ủy làm Trưởng ban; Phó ban gồm các đồng chí: Nguyễn Đình Quỳ, Phó Ban Tuyên huấn Tỉnh ủy; Mạc Kính Dương, Trưởng Ty Văn hóa tỉnh; nhà văn Chu Văn; nhà văn Hồng Vũ. Các ủy viên gồm: Nhạc sĩ Kim Hùng; nhà thơ Đoàn Văn Cừ; nhà văn Kim Ngọc Diệu; nhà thơ Vũ Quốc Ái; nhà viết kịch Đào Nguyên; nghệ sĩ Thanh An; đạo diễn Lê Huệ; giáo viên nghệ thuật Trịnh Quang Khanh; diễn viên Đinh Thị Thúy Mùi; họa sĩ Trần Trung Kỳ; nhà điêu khắc Dương Đình Khoa; nhà nhiếp ảnh Quang Văn; các nhà nghiên cứu sưu tầm Bùi Văn Cường, Nguyễn Văn Huyền. Hơn một năm sau, tháng 7/1977, Đại hội Hội VHNT tỉnh Hà Nam Ninh (khóa I) nhiệm kỳ 1977-1983 đã diễn ra thành công tốt đẹp. Nhà văn Chu Văn được bầu làm Chủ tịch Hội; đồng chí Bí thư Tỉnh ủy Phan Điền lúc bấy giờ giữ chức Chủ tịch danh dự Hội VHNT tỉnh.

Chương trình nghệ thuật với chủ đề ca ngợi Đảng, Tổ quốc tại tiền sảnh Nhà văn hóa 3-2 tỉnh.

Thời gian đầu thành lập, Hội VHNT tỉnh Hà Nam Ninh có hơn 100 hội viên và chỉ có 1 chi hội chuyên ngành VHNT Trung ương. Đội ngũ văn nghệ sĩ đã đoàn kết, thống nhất, từng bước vượt qua khó khăn, thách thức trong sinh hoạt, sáng tác. Những sáng tác VHNT đã phục vụ đắc lực, hữu hiệu cho công tác tuyên truyền nhiệm vụ chính trị của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong tỉnh. Thời kỳ này, cùng với VHNT cả nước, VHNT tỉnh có sự hòa hợp, chia sẻ giữa văn nghệ cách mạng và văn nghệ tiến bộ; sự pha trộn giữa thời bình và thời chiến; giữa cơ chế kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp và cơ chế thị trường; giữa cái cũ, cái quen thuộc và cái mới, cái khác...

Ngày 28/11/1987, Bộ Chính trị (khóa VI) đã ban hành Nghị quyết số 05-NQ/TW về “Đổi mới và nâng cao trình độ lãnh đạo, quản lý VHNT và văn hóa, phát huy khả năng sáng tạo, đưa VHNT và văn hóa phát triển lên một bước mới”. Với Nghị quyết này, tinh thần dân chủ trong sáng tác VHNT được Hội VHNT tỉnh coi trọng, các thử nghiệm, sáng tạo được khuyến khích, giao lưu văn hóa được mở rộng. Các văn nghệ sĩ Hà Nam Ninh đã chủ động tìm tòi, thể nghiệm phương pháp, phong cách vì mục đích đáp ứng đời sống tinh thần lành mạnh, bổ ích của công chúng; tích cực bài trừ các khuynh hướng sáng tác suy đồi, phi nhân tính.

Chương trình nghệ thuật “Đất nước trọn niềm vui” do tập thể nghệ sĩ, diễn viên Trung tâm Văn hóa, Điện ảnh và Triển lãm tỉnh biểu diễn.

Ngày 16/6/2008, Bộ Chính trị (khóa X) đã ban hành Nghị quyết số 23-NQ/TW về “Tiếp tục xây dựng và phát triển VHNT trong thời kỳ mới”. Nghị quyết nhấn mạnh: “VHNT là lĩnh vực rất quan trọng, đặc biệt tinh tế của văn hóa, trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội và sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam”. Trong đó, chú trọng đến các lĩnh vực văn hóa, văn nghệ quần chúng và văn hóa, nghệ thuật chuyên nghiệp. Trên cơ sở giữ gìn, phát triển, phát huy những giá trị của văn hóa, nghệ thuật dân tộc, VHNT Nam Định tăng cường mở rộng hợp tác quốc tế, tiếp thu có chọn lọc các giá trị nhân văn, khoa học, tiến bộ của nước ngoài; đồng thời kiên quyết ngăn chặn, làm thất bại âm mưu, thủ đoạn áp đặt, “xâm lăng” văn hóa của các thế lực thù địch. Ngày 16/1/2012, BCH Trung ương Đảng (khóa XI) đã ban hành Nghị quyết số 12-NQ/TW về “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”. Hơn 4 năm sau, BCH Trung ương Đảng (khóa XII) tiếp tục ban hành Nghị quyết 04-NQ/TW về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”. Các nghị quyết này như thổi một “luồng sinh khí” mới tiếp thêm năng lượng sáng tạo cho VHNT Nam Định. Hiện thực từ những “khoảng tối mờ chìm, khuất lấp” được giới văn nghệ sĩ quan tâm hơn. Nạn tham nhũng với những thủ đoạn tinh vi, táo tợn; các tệ nạn xã hội như: ma túy, mại dâm, buôn bán người qua biên giới...; vấn đề ô nhiễm môi trường, bảo vệ môi trường... được đề cập nhiều trong những tác phẩm VHNT Nam Định. Đội ngũ văn nghệ sĩ Nam Định ngày càng vững vàng về tư tưởng chính trị, sắc bén về nghề nghiệp, để cống hiến cho sự nghiệp VHNT cách mạng.

50 năm sau ngày đất nước thống nhất, đội ngũ văn nghệ sĩ Nam Định tiếp tục nắm bắt thời cơ, vận hội, phát huy năng lực sáng tác để cho “ra đời” công trình VHNT có giá trị, làm phong phú thêm cho sự nghiệp VHNT tỉnh nhà, tạo vị thế xứng đáng trong nền VHNT cả nước. Hội VHNT tỉnh hiện có gần 300 hội viên; trong đó 2 nghệ sĩ nhân dân, 19 nghệ sĩ ưu tú. Chất lượng hội viên không ngừng được nâng cao, sinh hoạt ở 7 bộ môn chuyên ngành gồm: văn xuôi, thơ, nguyên cứu - phê bình, âm nhạc - múa, sân khấu, nhiếp ảnh, mỹ thuật. Nhiều hội viên thuộc các chi hội chuyên ngành VHNT Trung ương như: Chi hội Nhà văn Việt Nam, Chi hội Mỹ thuật Việt Nam, Chi hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Chi hội Nhiếp ảnh Việt Nam, Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam, Chi hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam…

Một cảnh trong vở chèo "Trọn đời vì nước non" của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh.

NSƯT Kiều Khắc Dư, Chủ tịch Hội VHNT tỉnh cho biết: “Thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 của BCH Trung ương Đảng (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, nền VHNT của tỉnh có nhiều chuyển biến tích cực, các hoạt động sáng tác, giao lưu VHNT ngày càng được đẩy mạnh. Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và các cấp ủy, chính quyền đã tạo điều kiện cho văn nghệ sĩ Nam Định thực hiện tốt “sứ mệnh” đồng hành cùng quê hương, đất nước, đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và phát triển của tỉnh. Các văn nghệ sĩ được tạo điều kiện tham gia các đợt sinh hoạt chính trị, đi thực tế, các trại sáng tác, hỗ trợ tác phẩm, tham dự các cuộc trưng bày, triển lãm, quảng bá, giới thiệu VHNT… Sự thống nhất, đoàn kết trong hội viên được củng cố, tăng cường đã tạo động lực trong sáng tạo nghệ thuật, kích thích sự cống hiến của văn nghệ sĩ; phương thức, lãnh đạo của các cấp ủy, chính quyền đối với hoạt động VHNT được triển khai sâu rộng và có bước phát triển quan trọng. Trong giai đoạn hội nhập và phát triển, Hội VHNT tỉnh đã mở các lớp tập huấn, hội thảo, tọa đàm nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ văn nghệ sĩ. Tiêu biểu như các cuộc hội thảo: “Xây dựng nền VHNT tỉnh Nam Định trong tình hình mới”, “Giải pháp nâng cao chất lượng Tạp chí Văn nhân”; tọa đàm sáng tác đề tài “Xây dựng nông thôn mới”, “Biển, đảo Việt Nam”, “Anh bộ đội Cụ Hồ”; các cuộc triển lãm mỹ thuật, nhiếp ảnh, tổ chức hội thi, hội diễn, dàn dựng chương trình, biểu diễn sân khấu, giới thiệu tác giả - tác phẩm...

Từ 2014 đến nay, Hội đã sử dụng có hiệu quả nguồn Quỹ sáng tạo VHNT của Chính phủ, tổ chức trên 20 trại sáng tác với gần 1.000 tác phẩm được ra đời. Đội ngũ văn nghệ sĩ của tỉnh được nâng cao trình độ, tay nghề, bản lĩnh thông qua thực tiễn sáng tác. Hàng năm, lực lượng hội viên sáng tác từ 500-700 tác phẩm trên các lĩnh vực VHNT có giá trị về tư tưởng và nghệ thuật, phục vụ nhiệm vụ chính trị của địa phương và nhu cầu thưởng thức văn hóa, văn nghệ của công chúng. Công tác xuất bản luôn được quan tâm đầu tư bằng nhiều hình thức, trong đó có nhiều đầu sách giá trị với 289 đầu sách của hội viên; gần 18 nghìn cuốn Tạp chí Văn nhân được xuất bản; 500 tác phẩm âm nhạc, 900 tác phẩm mỹ thuật, 700 tác phẩm nhiếp ảnh, 5 vở diễn, 12 tập kịch sân khấu được giới thiệu, công diễn, quảng bá tới công chúng; 610 công trình và tác phẩm được nhận hỗ trợ sáng tạo VHNT…

Tham quan triển lãm "Ảnh nghệ thuật Nam Định" năm 2024.

Bên cạnh các hoạt động mang tính chuyên nghiệp, Hội VHNT tỉnh còn là nòng cốt xây dựng phong trào VHNT ở các cơ quan, đơn vị, địa phương, câu lạc bộ trong tỉnh. Qua đó, tập hợp các thành viên có khả năng sáng tác các loại hình VHNT nhưng chưa là hội viên, nhất là lực lượng trẻ của một số địa phương, trường học trong tỉnh. Để khuyến khích, khơi gợi tiềm năng sáng tạo của đội ngũ văn nghệ sĩ trong sáng tác, 5 năm một lần, UBND tỉnh tổ chức xét và trao Giải thưởng VHNT Lương Thế Vinh dành cho các văn nghệ sĩ có tác phẩm xuất sắc. Trong đó, Giải VHNT Lương Thế Vinh lần thứ VII (2011-2015) đã trao tặng 67 giải thưởng, Giải VHNT Lương Thế Vinh lần thứ VIII (2016-2020) trao tặng 64 giải thưởng cho các tác phẩm, công trình VHNT chất lượng cao của các tác giả trong và ngoài tỉnh tham gia.

Trước yêu cầu đổi mới của quê hương, đất nước, thực hiện đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng, VHNT Nam Định tiếp tục phát huy những thành tựu đã đạt được, lan tỏa nhiều tác phẩm, công trình VHNT hướng tới các giá trị “chân, thiện, mỹ”, giàu tư tưởng, giáo dục, nhân văn; qua đó ngày càng khẳng định chất lượng nghệ thuật mang bản sắc văn hóa truyền thống của đất và người quê hương Nam Định - “địa linh nhân kiệt”, đồng hành cùng sự phát triển đất nước trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Bài và ảnh: Khánh Dũng