Văn hóa dân gian hồi sinh trong điện ảnh Việt

Không chỉ âm nhạc mà điện ảnh Việt cũng đang chứng kiến màn “xâm chiếm” của những tác phẩm được dựng theo những tác phẩm văn hóa dân gian. Ðiều này không khó hiểu, bởi từ lâu, kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam luôn phong phú và chứa đựng nhiều yếu tố kỳ bí, bất ngờ, gồm cổ tích, truyền thuyết, tục ngữ, ca dao... Chứa nhiều bài học về đạo đức, tình người và lòng yêu nước. Bất ngờ nhất là có những câu chuyện bỏ ngỏ khiến người đọc phải tự đặt dấu chấm hỏi trong lòng suốt nhiều năm dài.

Sau thời gian “ngủ yên”, văn hóa dân gian hồi sinh nhờ bàn tay nhào nặn đầy nghệ thuật và sáng tạo của các đạo diễn, ca sĩ... Còn nhớ vào năm 2016, Ðạo diễn Ngô Thanh Vân tiên phong khi đưa câu chuyện cổ tích Tấm Cám lên màn ảnh rộng với tên gọi "Tấm Cám: Chuyện chưa kể". Dựa vào những nhân vật có trong nguyên tác, Ngô Thanh Vân đã tạo nên những tình tiết gay cấn, yếu tố bất ngờ đan xen... giúp “bình cũ rượu mới” hấp dẫn và lôi kéo nhiều khán giả trẻ đến rạp.

Tiếp nối luồng văn hóa dân gian trong nghệ thuật đương đại, Ðạo diễn Trần Hữu Tấn mạnh dạn thực hiện các phim điện ảnh gồm: "Kẻ ăn hồn" và series "Tết ở làng địa ngục". Nếu "Tết ở làng địa ngục" là cái nhìn mới về phong tục cổ truyền được tái hiện qua lăng kính huyền bí, cốt truyện ly kỳ và bối cảnh u ám, thì "Kẻ ăn hồn" lại đậm yếu tố tâm linh, ma quái và thông điệp quen thuộc: Nhân quả, nghiệp báo. Cả hai phim này đều thắng đậm về mặt doanh thu lẫn giải thưởng. Series "Tết ở làng địa ngục" thắng giải "Hiện tượng phim ảnh của năm" giải Ngôi sao xanh 2023. Còn "Kẻ ăn hồn" cũng cán mốc 70 tỷ đồng.

"Ðám cưới chuột" được tái hiện trong phim "Kẻ ăn hồn" và "Tết ở làng địa ngục".

Nối tiếp cho thành công của các dòng phim mang đậm yếu tố văn hóa dân gian, phim điện ảnh "Ðèn âm hồn" của Ðạo diễn Hoàng Nam trình làng, lấy cảm hứng từ "Chuyện người con gái Nam Xương". Trong phim, các khung cảnh quen thuộc thường xuất hiện trong văn học dân gian như: mái nhà tranh đơn sơ, con đường làng mộc mạc, những cánh đồng lúa xanh mướt, những buổi chợ quê... được tái hiện chân thực. Cùng với đó là những phong tục, tín ngưỡng, nghi lễ độc đáo khiến khán giả cảm nhận được sâu sắc, trọn vẹn hơn về một Việt Nam cổ kính.

"Chuyện người con gái Nam Xương" được đưa lên màn ảnh với tên gọi "Ðèn âm hồn".

Ðể làm nên những tác phẩm điện ảnh lồng ghép các yếu tố văn hóa dân gian là điều hoàn toàn không đơn giản. Ðó là hành trình nghiên cứu, mổ xẻ, chắt lọc cái hay, tinh túy nhất để kết hợp cùng sự sáng tạo của điện ảnh, sự dung hòa với yếu tố thời đại để đưa ra sản phẩm chỉn chu, thú vị và độc đáo.

Ðạo diễn Trần Hữu Tấn, cha đẻ của "Tết ở làng địa ngục" và "Kẻ ăn hồn" chia sẻ: "Tôi và ê kíp đã phải đắn đo, suy nghĩ và nghiên cứu thời gian rất dài mới dám khai thác đề tài văn học cổ và tín ngưỡng dân gian để đưa vào điện ảnh. Thực sự đây là hướng đi mới, tiềm năng, mang lại cơ hội sáng tạo cho các nhà làm phim, được bảo tồn, phát triển những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Nhưng cũng là thách thức, áp lực, vì nếu làm không tới sẽ khiến khán giả hụt hẫng, chán nản. Bởi thế, chúng tôi dành nhiều thời gian đầu tư cho câu chuyện phim, phải đảm bảo phù hợp đối tượng khán giả hiện đại nhưng vẫn không mất đi cái cốt truyện, cái tinh túy của văn hóa dân gian”.

Ðạo diễn Hoàng Nam của "Ðèn âm hồn" lại chia sẻ: "Ðối với tôi, văn hóa Việt Nam là hơi thở, máu thịt của người Việt Nam. Bởi thế, khi có cơ hội, không nhà làm phim nào có thể bỏ lỡ những bộ phim lấy từ yếu tố này để vun đắp nên câu chuyện trên màn ảnh. Cái khó là phải làm sao cho phim mượt, tự nhiên và mới lạ, dù dựa vào câu chuyện dân gian”.

Cũng dựa trên yếu tố tâm linh và các câu chuyện lưu truyền dân gian, "Nhà gia tiên" của Ðạo diễn Huỳnh Lập đưa nét văn hóa truyền thống Nam Bộ khá mượt đến gần hơn với người trẻ. Nếu các bạn trẻ Gen Z ngày nay sính ngoại và lười tìm hiểu về truyền thống, thì khi xem "Nhà gia tiên", các bạn sẽ có thêm kiến thức về văn hóa tâm linh truyền thống như thắp hương, cúng giỗ... trong bề dày lịch sử của quê hương. Trong một xã hội hiện đại, có lẽ những giá trị truyền thống đang nhạt phai do sự xô bồ, tấp nập, nhưng các bạn trẻ vẫn cần nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của gia đình và biết trân trọng những khoảnh khắc bên nhau.

Phim "Nhà gia tiên" lấy cảm hứng từ truyền thống văn hóa dân gian.

Ðạo diễn - diễn viên Huỳnh Lập chia sẻ: "Thực tế, "Nhà gia tiên" là câu chuyện văn hóa gia đình ẩn sau yếu tố tâm linh. Phim nói về những nghi thức thờ cúng tổ tiên, là hành trình khám phá giá trị gia đình, lòng biết ơn của mỗi người với tổ tiên dòng tộc. Ðây cũng chính là lời nhắc nhở với thế hệ gen Z rằng, dù thời đại có thay đổi thì sự gắn kết gia đình và những giá trị văn hóa quý báu mà chúng ta cần gìn giữ, phát huy là mãi trường tồn, đó cũng là trách nhiệm của những người trẻ”.

Việc khai thác đề tài văn học cổ và tín ngưỡng dân gian trong điện ảnh là điều đáng trân quý. Thế nhưng, hướng đi lâu dài và bám trụ khán giả vẫn phải phụ thuộc vào cách thức truyền tải câu chuyện sao cho phù hợp và sáng tạo chừng mực. Trong thời đại hòa nhập quốc tế, các tác phẩm này cần kết hợp với những câu chuyện hợp thời, nội dung dễ hiểu và sáng tạo không ngừng để vươn tầm quốc tế, thay vì chỉ quanh quẩn ở sân chơi quê nhà./.

Lam Khánh

(Ảnh Ðoàn phim cung cấp)