Vai trò của i-ốt trong hoạt động tuyến giáp

Tuyến giáp là một trong những tuyến nội tiết quan trọng nhất của cơ thể con người. Nằm ở phía trước cổ, tuyến giáp có hình dạng giống con bướm và đảm nhận vai trò điều hòa quá trình trao đổi chất, ảnh hưởng đến gần như mọi chức năng sinh lý trong cơ thể. Một yếu tố không thể thiếu cho hoạt động của tuyến giáp chính là i-ốt – một vi chất dinh dưỡng thiết yếu mà cơ thể không thể tự tổng hợp, buộc phải được cung cấp từ bên ngoài qua thực phẩm và nước uống.

Ảnh minh họa- Nguồn: Internet

I-ốt – nền tảng cho việc tổng hợp hormone tuyến giáp

I-ốt là thành phần cấu tạo chính của hai loại hormone tuyến giáp quan trọng: thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3). Trong đó, T4 chứa bốn nguyên tử i-ốt và T3 chứa ba nguyên tử. Những hormone này đóng vai trò quyết định trong quá trình trao đổi chất, kiểm soát nhịp tim, thân nhiệt, chức năng tiêu hóa, sức khỏe cơ bắp và cả phát triển trí não.

Khi cơ thể hấp thu i-ốt từ thức ăn, tuyến giáp sẽ tích lũy và sử dụng chúng để sản xuất hormone. Trung bình, một người trưởng thành cần khoảng 150 microgam i-ốt mỗi ngày để duy trì hoạt động tuyến giáp bình thường. Phụ nữ mang thai và cho con bú cần lượng cao hơn, lần lượt là khoảng 220-290 microgam mỗi ngày, để đảm bảo phát triển tối ưu cho thai nhi và trẻ sơ sinh.

Thiếu i-ốt – mối đe dọa âm thầm đến sức khỏe

Thiếu i-ốt là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các rối loạn tuyến giáp và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Dưới đây là một số hệ quả chính:

Bướu cổ (goitre): Khi không có đủ i-ốt để sản xuất hormone, tuyến giáp phải hoạt động quá mức để bù đắp sự thiếu hụt, từ đó dẫn đến hiện tượng phì đại gọi là bướu cổ. Đây là dấu hiệu phổ biến và dễ nhận thấy nhất của thiếu i-ốt. Ở nhiều khu vực núi cao, xa biển – nơi nguồn i-ốt trong nước và đất thấp – tỷ lệ bướu cổ rất cao.

Suy giáp (hypothyroidism: Khi hormone tuyến giáp giảm sút, người bệnh có thể xuất hiện hàng loạt triệu chứng như: mệt mỏi, tăng cân không rõ nguyên nhân, trầm cảm, táo bón, da khô, lạnh tay chân, rụng tóc, trí nhớ giảm sút. Trẻ nhỏ bị suy giáp có thể chậm phát triển thể chất và trí tuệ, ảnh hưởng đến tương lai lâu dài.

Ảnh hưởng đến thai nhi và trẻ sơ sinh: Phụ nữ mang thai thiếu i-ốt có nguy cơ sinh con nhẹ cân, đẻ non, sẩy thai, hoặc thai nhi bị các rối loạn thần kinh nặng. Một trong những hậu quả nặng nề nhất là tình trạng đần độn do thiếu i-ốt bẩm sinh (cretinism) – khiến trẻ chậm phát triển trí tuệ và thể chất không thể phục hồi.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu i-ốt là nguyên nhân hàng đầu có thể phòng ngừa được của tổn thương trí tuệ trên toàn cầu. Đây là lý do khiến việc bổ sung i-ốt được xem là một trong những can thiệp y tế công cộng quan trọng nhất thế kỷ 20.

Bổ sung i-ốt – cách nào cho đúng và đủ?

Để phòng tránh các rối loạn do thiếu i-ốt, WHO khuyến cáo sử dụng muối i-ốt trong chế độ ăn uống hằng ngày như một giải pháp đơn giản, hiệu quả và tiết kiệm. Ở Việt Nam, Luật Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng yêu cầu toàn dân sử dụng muối i-ốt thay thế muối thường trong nấu ăn.

Ngoài muối i-ốt, một số thực phẩm tự nhiên cũng chứa hàm lượng i-ốt cao, bao gồm:Hải sản biển như cá, tôm, cua, rong biển, hàu; Sữa và các sản phẩm từ sữa; Trứng gà; Một số loại rau trồng trên đất giàu i-ốt (nhưng hiếm gặp ở vùng núi cao).

Tuy nhiên, cần lưu ý không nên lạm dụng i-ốt, nhất là trong các sản phẩm bổ sung như viên uống hoặc dung dịch i-ốt. Thừa i-ốt cũng có thể gây rối loạn chức năng tuyến giáp, đặc biệt là với người đã có sẵn bệnh lý tuyến giáp như Basedow, viêm tuyến giáp Hashimoto, hoặc ung thư tuyến giáp.

Tầm quan trọng của giáo dục và chính sách y tế

Việc phòng chống thiếu i-ốt không chỉ là trách nhiệm của từng cá nhân mà còn là vấn đề sức khỏe cộng đồng. Những quốc gia có chiến lược i-ốt hóa muối và kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt đã giảm thiểu rõ rệt tỷ lệ các bệnh do thiếu i-ốt. Điều này cho thấy vai trò thiết yếu của các chương trình giáo dục dinh dưỡng, truyền thông sức khỏe và chính sách y tế quốc gia.

Ở Việt Nam, sau thời gian dài đạt được thành công trong phòng chống thiếu i-ốt, gần đây đã có dấu hiệu giảm sử dụng muối i-ốt trong cộng đồng, đặc biệt ở thành thị, do thói quen sử dụng gia vị chế biến sẵn không bổ sung i-ốt. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc nâng cao nhận thức và giám sát chặt chẽ chất lượng i-ốt trong thực phẩm.

I-ốt là một vi chất nhỏ bé nhưng có sức ảnh hưởng to lớn đến sức khỏe con người, đặc biệt thông qua vai trò thiết yếu trong hoạt động của tuyến giáp. Thiếu i-ốt có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được bằng những biện pháp đơn giản và hiệu quả. Việc duy trì lượng i-ốt đầy đủ không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần nâng cao chất lượng dân số và phát triển bền vững cho toàn xã hội.

Trương Hiền