Ưu tiên mọi nguồn lực ngân sách cho phát triển khoa học công nghệ

Nguồn: Bộ Tài chính Đồ họa: Phương Anh

Đã bố trí đủ 2% trong tổng chi ngân sách

Tại phiên họp của Chính phủ về phát triển khoa học, công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng đã có bài phát biểu về tình hình bố trí nguồn lực ngân sách nhà nước (NSNN) và cơ chế hợp tác đầu tư cho phát triển KHCN, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, đến nay ngân sách đã bố trí đủ 2% tương đương 51.000 tỷ đồng chi cho phát triển KHCN. Hiện nay, còn 1% chi thường xuyên dành cho phát triển KHCN, Bộ Tài chính đang thu xếp từ nguồn tăng thu năm 2024 và quỹ dự phòng.

Bộ trưởng đề nghị các bộ, ngành, địa phương nếu có nhu cầu bổ sung chi cho KHCN, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số cần có đề xuất tới Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính để bổ sung ngay vào dự toán theo quy định. Đối với dự toán từ năm 2026 trở đi, Bộ Tài chính sẽ tổng hợp, cân đối để bố trí nguồn theo chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Trung ương và Thủ tướng Chính phủ.

Theo quy định của Luật NSNN, Nhà nước bảo đảm chi cho KHCN từ 2% trở lên trong tổng chi NSNN hằng năm và tăng dần theo yêu cầu phát triển của sự nghiệp KHCN. Việc phân bổ NSNN cho KHCN của năm sau thực hiện trên cơ sở nhu cầu của thực tiễn và kết quả sử dụng ngân sách đã phân bổ.

Trên thực tế, số chi ngân sách cho KHCN chưa đạt có nguyên nhân từ các bộ, ngành, địa phương chưa thực sự quan tâm đến phát triển KHCN, chưa có những đề án đảm bảo đúng nguyên tắc, tiêu chí để bố trí vốn. Có nhiều địa phương không bố trí vốn hoặc rất thấp cho phát triển KHCN. Khả năng hấp thụ vốn đầu tư của ngành KHCN chưa tương xứng. Hàng năm số hủy dự toán, số nộp trả NSNN, chuyển nguồn ngân sách sang năm sau lớn.

Một vấn đề được Bộ Tài chính chỉ ra đó là, kinh phí bố trí thường xuyên cho KHCN thường không phân bổ hết vào thời điểm tổng hợp dự toán cũng như thực hiện trong năm. Thời điểm tổng hợp dự toán có nhiều nhiệm vụ chưa hoàn thiện thủ tục theo quy định, nên số tổng hợp đề xuất phân bổ đầu năm đều thấp hơn số dành cho lĩnh vực này. Việc trình phân bổ trong năm chậm dẫn đến không thực hiện hết được dự toán đã được Quốc hội quyết định. Đây cũng là nguyên nhân chính dẫn đến số chi từ ngân sách cho KHCN không đạt như dự kiến.

Tháo gỡ hết những vướng mắc thể chế

Theo thống kê của Bộ Tài chính, giai đoạn 2021 - 2025, bố trí NSNN để chi cho phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được lồng ghép từ nhiều nguồn khác nhau. Tổng chi cho lĩnh vực này vẫn còn khiêm tốn. Cụ thể, năm 2021 đạt 1,37%, năm 2022 đạt 1,72%, năm 2023 đạt 1,39%, năm 2024 đạt 1,97% và dự kiến 2025 đạt 2%.

Chi NSNN cho KHCN được quy định ở nhiều luật, như: Luật KHCN, Luật NSNN, Luật Đầu tư công. Hơn nữa, các quy định khác về chi cho KHCN cũng có những điểm chưa thống nhất dẫn đến khó khăn cho quá trình bố trí, phân bổ nguồn vốn cũng như thanh toán, quyết toán các đề án, dự án.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, để tháo gỡ về thể chế, quy trình, thủ tục chi cho nghiên cứu phát triển KHCN, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, Bộ Tài chính đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Khoa học và Công nghệ tham mưu Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết số 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Hiện hai bộ đang phối hợp để sớm ban hành Nghị định hướng dẫn, dự kiến trong tháng 3/2025. Nghị quyết số 193/2025/QH15 và dự thảo nghị định đã tháo gỡ về cơ bản tất cả những vướng mắc từ bố trí kinh phí, dự toán, phân bổ, giải ngân, thanh quyết toán… Vì vậy, khi nghị định hướng dẫn được ban hành, chắc chắn quy trình chi cho nghiên cứu KHCN được tháo gỡ hoàn toàn. Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, hiện Bộ Tài chính đang tiếp tục rà soát tổng thể các vướng mắc, điểm nghẽn về thể chế để trình sửa đổi, bổ sung cho kịp thời.

Được biết, Bộ Tài chính đang phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ để trình một dự án luật sửa nhiều luật ngay trong kỳ họp Quốc hội tới. Đồng thời, ngay trong tháng 5/2025 tới đây, Bộ Tài chính cũng đề xuất trình Thủ tướng Chính phủ sửa Luật NSNN, trong đó có quy định về chi cho KHCN. “Như vậy, các vấn đề liên quan đến thể chế chi cho KHCN, chuyển đổi số cơ bản đã được tháo gỡ” - Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng khẳng định.

Minh Anh