Uống sai liều thuốc da liễu, nhiều người ngộ độc nặng

Bác sĩ chỉ định methotrexate 10 mg/tuần, bệnh nhân tự ý uống 10 mg/ngày liên tục trong 4 tuần

Thời gian qua, Khoa Điều trị bệnh da nam giới, Bệnh viện Da liễu Trung ương liên tục tiếp nhận các trường hợp bệnh nhân ngộ độc methotrexate. Đây đều là những trường hợp do uống thuốc sai liều, sai lịch, gây ra biểu hiện ngộ độc methotrexate cấp tính phải nhập viện điều trị.

Bệnh nhân nam, trên 50 tuổi, mắc bệnh lichen phẳng, tự ý uống 10 mg/ngày trong 5 ngày liên tục thay vì 10 mg/tuần theo hướng dẫn trong đơn thuốc điều trị bệnh lichen phẳng ngoại trú ở Bệnh viện Da liễu Trung ương. Sau 5 ngày sử dụng thuốc, các tổn thương dát đỏ, phù nề, đau rát vùng sinh dục – hậu môn xuất hiện, nhưng bệnh nhân vẫn tự ý mua thêm thuốc, uống tiếp trong 5 ngày với liều tương tự. Tổn thương tiến triển nặng hơn, bệnh nhân phải đến Bệnh viện Da liễu Trung ương để điều trị.

Tại bệnh viện, người bệnh được chỉ định làm một số xét nghiệm cận lâm sàng, kết quả cho thấy men gan tăng gấp 4 lần bình thường. Qua thăm khám và kiểm tra các kết quả xét nghiệm cận lâm sàng khác, ThS.BSNT. Lê Thu Hằng - Khoa Điều trị bệnh da nam giới, Bệnh viện Da liễu Trung ương nhận định bệnh nhân bị ngộ độc methotrexate cấp tính.

Loét niêm mạc miệng do độc tính methotrexate.

BSCKII. Đặng Bích Diệp - Khoa Điều trị bệnh da nam giới, Bệnh viện Da liễu Trung ương cho biết, bác sĩ cũng điều trị cho hai trường hợp, một là bệnh nhân nam, trên 50 tuổi mắc bệnh vảy nến thể mảng được chỉ định methotrexate 10 mg/tuần. Tuy nhiên bệnh nhân tự ý uống 10 mg/ngày liên tục trong 4 tuần, dẫn tới tình trạng ngộ độc thuốc methotrexate với biểu hiện trợt loét và hoại tử da – niêm mạc lan rộng, suy tủy dẫn đến giảm tiểu cầu và bạch cầu tiến triển nhanh, nguy cơ nhiễm trùng toàn thân.

Trường hợp thứ hai cũng là bệnh nhân nam, gần 20 tuổi mắc bệnh vảy phấn dạng lichen và đậu mùa cấp tính, không tuân thủ phác đồ điều trị theo chỉ định của bác sĩ. Có giai đoạn bệnh nhân dùng methotrexate 5 mg/ngày liên tục trong 2 tuần, dẫn đến loét miệng, buồn nôn, xuất hiện bọng nước trên da.

Các bệnh nhân trên đều được các bác sĩ thống nhất phương án điều trị bằng cách bù dịch, đảm bảo kiềm hóa nước tiểu, bổ sung acid folic đường uống và duy trì hàng ngày cho đến khi công thức máu hồi phục. Bên cạnh đó sử dụng các yếu tố tạo máu, yếu tố kích thích bạch cầu hạt khi bạch cầu dưới 0,5 G/L, điều trị kháng sinh phối hợp với các trường hợp có biểu hiện nhiễm trùng tại da, niêm mạc và các cơ quan khác.

Đồng thời, các bệnh nhân cũng được chăm sóc điều dưỡng toàn diện các thương tổn da và niêm mạc, bao gồm chăm sóc làm sạch tổn thương, đắp gạc, thay băng hàng ngày. Nhân viên y tế của khoa truyền thông giáo dục sức khỏe cho các bệnh nhân, người nhà người bệnh nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của việc không tuân thủ hướng dẫn điều trị.

Kết quả điều trị các bệnh nhân hồi phục tốt, toàn trạng ổn định, da và niêm mạc lành, hết biểu hiện rối loạn tiêu hóa, tình trạng suy tủy, suy gan cải thiện tốt.

Trợt, loét và hoại tử da tại tay, chân sau sử dụng methotrexate sai liều điều trị.

Nguy cơ của ngộ độc methotrexate

Theo các bác sĩ, methotrexate là thuốc có tác dụng điều hòa miễn dịch, giảm viêm thường được sử dụng trong da liễu để điều trị các bệnh vảy nến, viêm da cơ địa, bệnh tự miễn, bệnh da viêm, do nó khá an toàn, hiệu quả và chi phí thấp.

Methotrexate liều thấp còn được sử dụng để điều trị các bệnh lý da liễu như vảy nến, viêm da cơ địa, vảy phấn dạng lichen,... Methotrexate có dạng viên uống hoặc tiêm; thuốc cần được bác sĩ chỉ định đúng, hướng dẫn người bệnh sử dụng cụ thể và theo dõi chặt chẽ. Methotrexate được dùng liều hàng tuần, thay vì hàng ngày. Điều này khác với hầu hết các loại thuốc khác. Methotrexate dạng uống thường được hướng dẫn uống vào một ngày cụ thể trong tuần (ví dụ: thứ hai) trên đơn thuốc.

Vào ngày được chỉ định trong tuần, methotrexate có thể được dùng một liều duy nhất hoặc chia thành 2 đến 3 liều nhỏ hơn. Thuốc cũng có thể gây độc tính nghiêm trọng nếu lạm dụng hoặc sử dụng không đúng chỉ định. Bệnh nhân sử dụng sai liều hàng ngày thay vì hàng tuần dẫn tới các biểu hiện ngộ độc cấp tính, có thể dẫn đến tử vong.

Đây là lỗi thường gặp nhất liên quan đến methotrexate trong điều trị bệnh và đã được cảnh báo nhiều lần trên thế giới. Mặc dù độc tính thường gặp hơn khi dùng liều cao, song cũng có thể gặp ở bất kỳ mức liều nào.

Khi bệnh nhân sử dụng quá liều methotrexate hoặc có biểu hiện ngộ độc methotrexate cần được dừng sử dụng ngay, điều trị theo nguyên tắc bù dịch để tăng đào thải methotrexate qua thận và ngăn chặn sự kết tủa trong ống thận, kiềm hóa nước tiểu, giải độc bằng leucovorin (nếu cần), bổ sung acid folic và điều trị hỗ trợ tích cực các tổn thương cơ quan liên quan. Leucovorin có tác dụng bổ sung dạng folate hoạt động, cạnh tranh với methotrexate và hồi phục các mô đang bị ức chế phân bào.

Ngộ độc cấp tính có thể gây loét niêm mạc, loét da, suy tủy, tổn thương gan, thận, độc trên thần kinh trung ương, nặng hơn có thể gặp viêm phổi kẽ, nhiễm trùng cơ hội, hoại tử thượng bì và tử vong.

Các biến chứng thường xuất hiện nhanh, diễn biến nặng nề và khó kiểm soát nếu phát hiện muộn.

Hương Nguyễn