Ứng dụng AI trong quản lý thuế và kiểm soát rủi ro

Ngành Thuế đang đẩy mạnh ứng dụng AI để kiểm soát hóa đơn điện tử và quản lý rủi ro. (Ảnh: baochinhphu.vn)

Phóng viên: Hiện ngành Thuế đang đẩy mạnh ứng dụng AI để kiểm soát hóa đơn điện tử và quản lý rủi ro. Theo ông, việc này đã mang lại hiệu quả như thế nào?

Tổng Giám đốc MISA Lê Hồng Quang: Khi đã ứng dụng AI vào quản lý, chắc chắn hiệu quả mang lại là rất lớn, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý rủi ro. Thực tế, hiện nay, mỗi năm có hàng triệu hóa đơn được phát hành từ các doanh nghiệp, hộ kinh doanh. Nếu kiểm soát theo phương pháp thủ công, việc phát hiện sai phạm, gian lận sẽ mất rất nhiều thời gian và dễ bỏ sót những bất thường. Trong khi đó, AI giúp giải quyết bài toán này một cách hiệu quả.

Hệ thống AI có thể tự động phân tích dữ liệu hóa đơn theo thời gian thực, xác định những điểm nghi vấn, phát hiện các dấu hiệu gian lận như: doanh nghiệp có doanh thu thấp nhưng phát hành số lượng lớn hóa đơn giá trị cao; hóa đơn phát hành từ các doanh nghiệp có lịch sử vi phạm thuế; doanh nghiệp có các giao dịch bất thường về thời gian, tần suất, giá trị hóa đơn…

Trước đây, các cán bộ thuế phải kiểm tra thủ công, đối chiếu từng dữ liệu để phát hiện sai phạm. Nhưng với AI, hệ thống có thể sàng lọc hàng triệu hóa đơn chỉ trong vài giây, giúp cơ quan thuế kịp thời đưa ra cảnh báo và có biện pháp kiểm tra phù hợp. Điều này không chỉ giúp ngăn chặn gian lận hóa đơn ngay từ đầu mà còn góp phần giảm thất thoát ngân sách nhà nước, tạo môi trường kinh doanh minh bạch hơn.

Ngoài ra, AI còn có thể hỗ trợ người nộp thuế, giúp họ kê khai và thực hiện nghĩa vụ thuế một cách thuận tiện hơn. Các công cụ trợ lý ảo sử dụng AI có thể hướng dẫn kê khai thuế, giải đáp chính sách thuế một cách tự động, giúp doanh nghiệp tuân thủ quy định dễ dàng hơn mà không cần mất thời gian chờ đợi phản hồi từ cán bộ thuế.

Ông Lê Hồng Quang, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần MISA.

Phóng viên: Để AI phát huy hiệu quả tối đa trong quản lý thuế, cần có những điều kiện gì, thưa ông?

Tổng Giám đốc MISA Lê Hồng Quang: Để AI thật sự trở thành công cụ hiệu quả trong quản lý thuế, chúng ta cần tập trung vào ba yếu tố quan trọng:

Thứ nhất, hoàn thiện hạ tầng dữ liệu số. AI chỉ hoạt động hiệu quả khi có hệ thống dữ liệu đầy đủ, chính xác và được liên thông giữa các cơ quan thuế, hải quan, ngân hàng và các cơ quan liên quan khác. Hiện nay, ngành Thuế đã có hệ thống hóa đơn điện tử, nhưng cần tiếp tục mở rộng khả năng kết nối, đồng bộ dữ liệu để AI có thể phân tích và nhận diện rủi ro tốt hơn.

Thứ hai, có cơ chế đầu tư phù hợp. AI không phải là công nghệ có thể triển khai một cách đơn lẻ mà cần chiến lược đầu tư dài hạn. Một số công cụ AI có thể được sử dụng miễn phí, nhưng với những ứng dụng chuyên sâu như phân tích rủi ro thuế, phát hiện gian lận, việc đầu tư vào hệ thống AI hiện đại là điều cần thiết.

Hiện nay, nhiều quốc gia đã tích hợp AI vào hệ thống thuế quốc gia để kiểm soát hóa đơn, dự báo nguồn thu và giám sát tuân thủ. Việt Nam cũng đang đi theo hướng này và may mắn là Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi số và ứng dụng AI vào quản lý nhà nước. Vấn đề quan trọng là cần xây dựng lộ trình triển khai AI phù hợp với ngân sách và đặc thù quản lý thuế của Việt Nam.

Thứ ba, về yếu tố con người, cần tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ thuế. AI có thể thay thế một số công việc mang tính lặp lại, nhưng con người vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc phân tích, ra quyết định và kiểm soát AI. Do đó, cán bộ thuế cần được đào tạo để sử dụng AI hiệu quả, biết cách khai thác dữ liệu và phối hợp với AI để tối ưu hóa quy trình quản lý.

Phóng viên: Một ý kiến lo ngại rằng AI có thể làm giảm vai trò của con người trong ngành thuế. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Tổng Giám đốc MISA Lê Hồng Quang: Hiện nay, các bộ, ngành đang thực hiện sắp xếp tinh gọn theo Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, kéo theo sự thay đổi về quy mô hoạt động từ cấp bộ, ngành Trung ương đến bộ máy quản lý địa phương. Trong bối cảnh số lượng cán bộ công chức hạn chế nhưng khối lượng công việc ngày càng tăng, việc chuyển đổi số và ứng dụng AI càng trở nên quan trọng.

Đúng là AI có thể thay thế con người trong một số công việc mang tính lặp lại, thủ công. Nhưng điều đó không có nghĩa là AI sẽ khiến con người mất việc. Thay vào đó, AI giúp con người tập trung vào các nhiệm vụ quan trọng hơn.

Trong ngành Tài chính, trước hết cần có các công cụ AI hỗ trợ cán bộ công chức theo từng nghiệp vụ cụ thể. Hiện nay, với sự phát triển của công nghệ, chúng ta đã nhắc nhiều đến trợ lý AI. Nếu mỗi cán bộ công chức có một trợ lý AI chuyên sâu giúp họ thực hiện công việc thì năng suất và chất lượng công việc sẽ tăng lên gấp đôi.

Thí dụ, thay vì phải kiểm tra từng hóa đơn một cách thủ công, cán bộ thuế có thể sử dụng AI để phát hiện rủi ro, sau đó tập trung vào phân tích chuyên sâu, đưa ra quyết định xử lý. Như vậy, AI không thay thế mà hỗ trợ cán bộ thuế làm việc hiệu quả hơn.

Hơn nữa, AI còn mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp mới. Khi công nghệ phát triển, ngành Thuế sẽ cần chuyên gia dữ liệu, kỹ sư AI, chuyên viên phân tích rủi ro… Những công việc này không chỉ giúp nâng cao năng suất lao động mà còn tạo thêm giá trị cho ngành tài chính - thuế.

Tuy nhiên, việc đầu tư AI cần tùy theo cấp độ ứng dụng. Có những ứng dụng miễn phí, nhưng cũng có những ứng dụng trả phí đòi hỏi đầu tư ngân sách lớn hơn. Đối với các cơ quan nhà nước, việc đầu tư AI sẽ cần ngân sách phù hợp để giải quyết các bài toán lớn của ngành.

Thực tế, trong kỷ nguyên số hóa toàn cầu, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo không chỉ là động lực mà còn là chìa khóa để Việt Nam vươn mình phát triển. Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, đã khẳng định rõ: Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là “đột phá ưu tiên hàng đầu” trong mô hình tăng trưởng mới của đất nước. Đây chính là nền tảng quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan Nhà nước trong quá trình ứng dụng AI vào chuyển đổi số, đặc biệt là với những ngành như tài chính, thuế và quản lý ngân sách...

Và tất nhiên, người lao động ngành thuế nên chuẩn bị sẵn sàng bằng cách trang bị kiến thức, kỹ năng và đặc biệt là học cách làm chủ AI. Chỉ khi làm chủ AI, chúng ta mới có thể tạo ra lợi thế vượt trội, nâng cao hiệu suất làm việc và không lo bị “thất thế” trước làn sóng công nghệ này.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!

MINH PHƯƠNG (thực hiện)