Tuyển sinh Ðại học 2025: Mất cân đối cơ cấu ngành nghề đào tạo

Thí sinh lựa chọn nguyện vọng xét tuyển ÐH năm 2025. Ảnh: NHƯ Ý

Chênh nhau gần 15 điểm

Ngày 22/8, các trường đại học (ĐH) cả nước bắt đầu công bố điểm chuẩn xét tuyển đợt 1. Điểm chuẩn có sự phân hóa giữa các khối ngành đào tạo hiện nay. Tốp đầu thuộc về các ngành liên quan đến công nghệ bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học dữ liệu và sư phạm.

PGS.TS Nguyễn Phong Điền, Phó Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội thông tin, điểm chuẩn 2 ngành cao nhất là khoa học máy tính (29,19/30 điểm); trí tuệ nhân tạo và khoa học dữ liệu (29,39/30 điểm, gần 9,8 điểm/môn thi).

Nhóm ngành có điểm chuẩn cao nhất của Trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội) gồm công nghệ thông tin (cao nhất, 28,19/30 điểm, tương đương gần 9,4 điểm/môn), kĩ thuật điều khiển và tự động hóa (27,90/30 điểm), AI (27,75/30 điểm), khoa học máy tính (27,86/30 điểm).

Có sự phân hóa điểm chuẩn rõ nét giữa nhóm ngành liên quan đến vi mạch bán dẫn và các ngành còn lại của trường khi ngành điểm chuẩn cao nhất chênh lệch với ngành điểm chuẩn thấp nhất là 6,06.

Trong khi đó, chỉ cần 5 điểm/môn/trong tổ hợp, thí sinh đã trúng tuyển một loại ngành của Trường ĐH Gia Định. Theo phương thức xét tuyển kết quả thi tốt nghiệp THPT, có 18/25 ngành của trường lấy điểm chuẩn 15/30 điểm; 5 ngành điểm chuẩn 16/30 điểm; 1 ngành điểm chuẩn 17/30 điểm và ngành Răng - Hàm - Mặt điểm chuẩn 20,5/30 điểm.

33/36 ngành của Trường ĐH Đại Nam lấy điểm chuẩn theo phương thức xét kết quả thi tốt nghiệp THPT là 15/30 điểm. Chỉ có 3 ngành lấy điểm chuẩn từ 17-20,5/30 điểm, bằng hoặc cao hơn 0,5 điểm so với điểm sàn của Bộ GD&ĐT quy định đối với nhóm ngành sức khỏe. 100% các ngành của Trường ĐH Nông Lâm, ĐH Thái Nguyên (25 ngành cơ sở chính, 3 ngành tại phân hiệu) lấy điểm chuẩn 15/30 điểm.

Mất cân đối ngành nghề

Theo thống kê của Bộ GD&ĐT, trong gần 615.000 thí sinh trúng tuyển đã nhập học đại học năm 2024 có 25% theo nhóm ngành kinh doanh và quản lí. Đây là nhóm được đào tạo ở nhiều trường với số chỉ tiêu lớn, gồm các ngành như marketing, quản trị kinh doanh, tài chính - ngân hàng, kiểm toán, kế toán...

Top 5 lĩnh vực nhiều thí sinh nhập học nhất còn có máy tính và công nghệ thông tin (12%), công nghệ kĩ thuật (9%), nhân văn (9%) và sức khỏe (6%), 39% tổng số thí sinh nhập học vào 19 nhóm ngành còn lại.

Bộ GD&ĐT cho biết, cơ cấu này không có nhiều biến động so với năm 2022 và 2023. Tuy nhiên, Bộ ghi nhận thay đổi tích cực khi tỉ trọng nhập học lĩnh vực kĩ thuật tăng gần 0,5%. Các lĩnh vực khoa học sự sống, khoa học tự nhiên, Toán và thống kê cũng có xu hướng tăng, dù còn khiêm tốn.

Thực tế cho thấy, ngành nghề tiếp tục mất cân đối. Tuy chưa có số liệu thống kê cuối cùng nhưng số lượng thí sinh đăng kí vào các trường khối kinh tế, công nghệ tăng mạnh (ĐH Kinh tế quốc dân tăng 25%; Học viện ngân hàng tăng 26%; Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐH Quốc gia TPHCM tăng gấp đôi số lượng nguyện vọng so với năm trước…).

Trong một cơ sở giáo dục ĐH, có thể thấy sự mất cân đối nghiêm trọng của các nhóm ngành đào tạo. Các nhóm ngành kinh tế, công nghệ thường có số lượng thí sinh nhập học đạt hoặc vượt chỉ tiêu trong khi các nhóm ngành kĩ thuật, khoa học cơ bản gần như luôn thiếu dù điểm chuẩn thấp hơn.

Kì thi tốt nghiệp năm nay tiếp tục chứng kiến việc tỉ lệ thí sinh lựa chọn các môn thi khoa học xã hội áp đảo các môn thi khoa học tự nhiên. Trong số 9 môn thi lựa chọn, riêng 2 môn Lịch sử, Địa lí đã chiếm tỉ lệ gần 50% tổng số trên 1,1 triệu thí sinh dự thi tốt nghiệp THPT. Theo các chuyên gia, sự chênh lệch tỉ lệ trong lựa chọn khối học/khối thi tuy an toàn với thí sinh, nhưng đang có nguy cơ gây ra mất cân đối các ngành nghề đào tạo.

Một lãnh đạo phòng tuyển sinh ĐH phân tích, kết quả đăng kí thi tốt nghiệp THPT cho thấy, lĩnh vực khoa học xã hội đang chiếm ưu thế. Thực trạng này có thể dẫn nguồn tuyển các trường đào tạo về khoa học, công nghệ, kĩ thuật bị giảm sút và ngày càng khan hiếm. Nếu tình trạng này tiếp tục tái diễn, tương lai có thể dẫn đến mất cân đối nguồn nhân lực và khoa học, công nghệ, kĩ thuật có thể phải đối diện với việc thiếu lực lượng lao động có trình độ cao.

PGS.TS Đỗ Văn Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Kĩ thuật TPHCM cho rằng, hệ thống tuyển sinh đại học Việt Nam đang chứng kiến sự mất cân đối rõ rệt giữa các nhóm ngành, do thay đổi quy chế thi tốt nghiệp THPT và xu hướng chọn ngành của thí sinh. Thí sinh chủ yếu đăng kí vào các ngành “hot” theo xu hướng bạn bè hoặc thông tin mạng xã hội, dẫn đến bão hòa ở một số lĩnh vực và thiếu hụt ở các ngành khác. Sự mất cân đối này không chỉ phản ánh áp lực thi cử mà còn liên quan đến biến động thị trường lao động dưới tác động của AI.

Sự mất cân đối trong tuyển sinh sẽ tạo ra tình trạng thừa cung thiếu cầu lao động, làm trầm trọng hóa thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Tỉ lệ thất nghiệp ở nhóm trẻ (dưới 25 tuổi) tăng cao. Nguyên nhân chính là thí sinh ồ ạt chọn các ngành kinh tế - quản trị (như quản trị kinh doanh, tài chính ngân hàng) hoặc công nghệ thông tin, dẫn đến bão hòa thị trường. Ngược lại, các ngành xã hội như sư phạm, luật, du lịch hoặc khoa học xã hội thiếu nhân lực chất lượng cao do ít thí sinh chọn, gây ra khoảng trống trong lĩnh vực giáo dục và dịch vụ. Trong tương lai gần, tình trạng này sẽ dẫn đến hệ quả thất nghiệp và làm trái ngành; thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Các ngành phát triển mạnh như công nghệ kĩ thuật (cơ điện tử, tự động hóa), công nghệ thông tin (AI, bảo mật mạng), chăm sóc sức khỏe (y dược, điều dưỡng) và công nghệ nông lâm sẽ thiếu nguồn cung.

Ông Dũng khẳng định, việc đào tạo tràn lan và không đồng bộ dẫn đến lãng phí nguồn lực quốc gia với hàng nghìn tỉ đồng đầu tư giáo dục không mang lại hiệu quả; làm chậm trễ trong chuyển đổi kinh tế do thiếu nhân lực ở các ngành then chốt; tăng bất bình đẳng xã hội, thất nghiệp cao sẽ dẫn đến bất ổn xã hội, tăng tội phạm, di cư không kiểm soát và áp lực lên hệ thống an sinh. Lãng phí nhân lực sẽ làm giảm đóng góp của lao động vào GDP, với ước tính thiệt hại hàng tỉ USD do thất nghiệp và đào tạo không hiệu quả.

Để khắc phục tình trạng này, PGS Đỗ Văn Dũng đề xuất cần điều chỉnh quy chế tuyển sinh, như linh hoạt chỉ tiêu cho ngành khó tuyển (trên 20%) và hướng dẫn thí sinh chọn ngành dựa trên dự báo nhu cầu lao động, Sự mất cân đối này sẽ làm suy yếu thị trường lao động và cản trở phát triển kinh tế xã hội, đòi hỏi sự phối hợp giữa các bên liên quan để định hướng tuyển sinh phù hợp với nhu cầu thực tế.

NGHIÊM HUÊ