Từ lithium đến đất hiếm: Chiến lược của châu Âu nhằm tự chủ năng lượng tương lai

Trụ sở Ủy ban châu Âu ở Brussels, Bỉ. Ảnh: THX/TTXVN

Trước những biến động địa chính trị toàn cầu và mục tiêu chuyển đổi xanh đầy tham vọng, Liên minh châu Âu (EU) đang đẩy mạnh chiến lược tự chủ nguồn cung nguyên liệu thô quan trọng. Theo trang tin châu Âu euronews.com, với bài học đắt giá từ sự phụ thuộc vào khí đốt Nga, EU đang đầu tư mạnh mẽ vào khai thác, chế biến và tái chế nội địa, đặt ra những mục tiêu táo bạo nhưng cũng đối mặt không ít thách thức về khả năng thực thi và tác động môi trường.

Bài học từ khí đốt Nga

Cuộc xung đột ở Ukraine đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh cho EU về sự dễ tổn thương khi quá phụ thuộc vào một hoặc một vài quốc gia cung cấp các nguồn tài nguyên thiết yếu. Tương tự như trường hợp khí đốt từ Nga, sự phụ thuộc vào nhập khẩu các nguyên liệu thô quan trọng – vốn là xương sống cho các mục tiêu trung hòa khí hậu của Thỏa thuận Xanh, chuyển đổi số, an ninh quốc phòng, cũng như các ngành công nghiệp không gian và đổi mới sáng tạo – đang đặt ra rủi ro lớn.

EU đã xác định 34 nguyên liệu thô quan trọng, trong đó có lithium, coban, các nguyên tố đất hiếm và magiê. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng hiện tại đầy rủi ro. Đơn cử, 63% coban trên thế giới được khai thác ở Cộng hòa Dân chủ Congo, và đáng báo động hơn, gần 100% đất hiếm dùng cho nam châm vĩnh cửu được tinh chế ở Trung Quốc. Điều này tạo ra một thế độc quyền, khiến EU trở nên phụ thuộc và dễ bị tổn thương trước bất kỳ sự gián đoạn nào trong chuỗi cung ứng.

Để khắc phục tình trạng này, năm 2024, EU đã thông qua Đạo luật Nguyên liệu thô quan trọng. Đạo luật này đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng cho đến năm 2030: Châu Âu phải khai thác 10% nhu cầu hàng năm của EU, xử lý 40% nhu cầu hàng năm, tái chế 25% nhu cầu hàng năm.

Đặc biệt quan trọng, không quá 65% nhu cầu hàng năm của EU đối với mỗi nguyên liệu thô chiến lược được phép đến từ một quốc gia thứ ba. Đây là một lộ trình rõ ràng nhằm tăng cường năng lực nguyên liệu thô nội bộ và đa dạng hóa nguồn cung ứng, hướng tới mục tiêu tự chủ chiến lược.

Trong số 47 dự án chiến lược được Ủy ban châu Âu lựa chọn để thúc đẩy năng lực nguyên liệu thô nội bộ, một trong những điểm sáng nhất nằm ở thị trấn Cínovec, Cộng hòa Séc. Khu vực dãy núi Ore, vốn có lịch sử khai thác mỏ lâu đời từ thời Trung cổ, nay đang mở ra một chương mới với lithium. Các chuyên gia ước tính rằng 3 đến 5% trữ lượng lithium của thế giới có thể được tìm thấy tại Cínovec.

Công ty Geomet, với sự tham gia của nhà nước, đang tiên phong trong việc phát triển một chuỗi sản xuất lithium thân thiện với môi trường. Tomáš Vrbický, nhà địa chất của Geomet, cho biết: "Chúng tôi sẽ khai thác gần 3 triệu tấn quặng mỗi năm và sản xuất khoảng 30.000 tấn sản phẩm cuối cùng mỗi năm". Điều đặc biệt là Geomet không chỉ khai thác quặng mà còn có kế hoạch sản xuất lithium carbonate, một thành phần chính trong ngành công nghiệp pin. Đây là một bước đi hiếm hoi, cho phép một công ty hoàn thiện toàn bộ quy trình nội bộ mà không cần nhờ đến các nước thứ ba, giảm thiểu rủi ro chuỗi cung ứng.

Thách thức phía trước

Mặc dù có những nỗ lực đáng kể, tính thực tế của các mục tiêu 2030 vẫn là một câu hỏi lớn. Starý Jaromír, Trưởng phòng của Cục Khảo sát Địa chất Séc, bày tỏ sự nghi ngờ về khả năng đạt được các mục tiêu này trong thời gian ngắn như vậy. Ông cho rằng: “Mục tiêu đó không thực tế, vì một số nguyên liệu thô quan trọng của EU không có ở lục địa châu Âu và hiện không được khai thác. Hiện tại, không thể nói rằng một số nguyên liệu thô quan trọng sẽ được xử lý với số lượng lên tới 10% mức tiêu thụ của châu Âu”.

Một thách thức khác là vấn đề ô nhiễm đi kèm với hoạt động khai thác mỏ. Gabriel Zbyněk, nhà địa chất từ Cục Khảo sát Địa chất Séc, thừa nhận rằng mọi hoạt động khai thác đều có mức độ ô nhiễm nhất định. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng các phương pháp khai thác hiện đại và luật pháp châu Âu đã có những tiến bộ đáng kể trong việc giám sát và kiểm soát ô nhiễm. Ông Zbyněk thẳng thắn chia sẻ: “Ở EU, chúng tôi thực sự cần những nguyên liệu thô này. Và có lẽ hơi đạo đức giả khi nói rằng chúng tôi không cần bất kỳ hoạt động khai thác nào ở đây”.

Điều này phản ánh một thực tế nan giải: để có được sự tự chủ về nguyên liệu thô, châu Âu cần phải chấp nhận một mức độ ô nhiễm nhất định trên chính lãnh thổ của mình, cùng với chi phí cao hơn mà các phương pháp khai thác thân thiện với môi trường đòi hỏi. Thách thức lớn nhất của châu Âu là tìm ra sự cân bằng phù hợp giữa nhu cầu cấp bách về một ngành công nghiệp ít gây ô nhiễm, công bằng về mặt xã hội và những chi phí kinh tế.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc