Tư duy mới cho quản lý thị trường vàng có kỷ cương

Thị trường vàng trong nước đã đảo chiều ngay sau khi có chỉ đạo của Tổng bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng trong thời gian tới. Giá vàng hạ không chỉ do giá thế giới giảm mà khoảng cách chênh lệch giữa vàng trong nước và thế giới và mức chênh giá mua/bán, vốn là “căn bệnh trầm kha” của thị trường vàng nước ta, cũng đã được rút ngắn hơn đáng kể.

Tư duy điều hành mới: “mở để quản trị”

Tính đến chiều nay 29/5, giá vàng trong nước đã giảm sâu nhất trong 1 tháng trở lại đây, và giảm hơn 1 triệu đồng/lượng so với ngày hôm qua. Giao dịch quanh mức 115,5 - 118 triệu đồng/lượng (mua vào- bán ra). Mức chênh lệch giữa giá mua và bán đã giảm 500.000 đồng/lượng so với ngày hôm trước và mức chênh của giá vàng trong nước với thế giới cũng thu hẹp thêm từ 2-3 triệu đồng/lượng.

Thị trường vàng cần được điều hành trên tinh thần chuyển mạnh từ tư duy hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương. Ảnh minh họa

Hội đồng Vàng thế giới trong báo cáo hồi đầu năm 2025 đã đưa ra con số giật mình: Việt Nam đứng đầu khu vực về tiêu thụ vàng, và phần lớn trong số này là vàng miếng, tức là để tích trữ. Cụ thể, năm 2024, Việt Nam tiêu dùng vàng đạt 55,3 tấn, giảm nhẹ so với con số 55,5 tấn của năm 2023, đứng thứ nhất trong ASEAN nếu so với 48,8 tấn của Thái Lan; 47,3 tấn của Indonexia và 13,3 tấn của Singapore. Tuy nhiên, điều đáng nói, nhu cầu vàng miếng, thỏi và vàng xu của Việt Nam lại tăng 4% trong năm qua, với 42,1 tấn, là mức cao nhất kể từ năm 2016; còn nhu cầu vàng trang sức giảm 13% so với cùng kỳ năm 2023, đạt 13,2 tấn.

Giá chênh cao so với thế giới, mua vàng theo cách “phân phối”, chênh lệch mua-bán nới rộng… tất cả những yếu tố “phi thị trường” này không cản được nhu cầu mua vàng của người dân Việt. Giá càng lên càng xếp hàng mua đông vì lo bỏ lỡ cơ hội và sợ vàng còn tiếp tục lên giá. Và vì thế, thị trường vàng trong nước cứ luẩn quẩn trong mớ bòng bong mà chưa có cách nào hóa giải triệt để.

Đại diện một doanh nghiệp kinh doanh vàng có trụ sở tại phố Trần Nhân Tông (Hà Nội) nhấn mạnh: "Không thể phủ nhận những nỗ lực của cơ quan quản lý nhà nước trong việc lập lại trật tự thị trường vàng và hạn chế vàng hóa nền kinh tế bằng các chính sách quản lý chặt chẽ trong hơn 10 năm qua, thông qua Nghị định 24. Tuy nhiên, với những biến động của thị trường, sự thay đổi của nền kinh tế và nhất là những xu hướng kinh doanh mới thì “chiếc áo” Nghị định 24 đã quá chật. Thị trường vàng trong nước cần một sự đổi mới căn cơ, triệt để”.

Chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về quản lý thị trường vàng, trong buổi làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, không chỉ thể hiện sự quan tâm sát sao của lãnh đạo cao nhất tới một thị trường đặc thù, mà còn mở ra tư duy điều hành mới, mang tính nguyên tắc và thực tiễn hơn. Theo đó, thị trường vàng cần được điều hành trên tinh thần chuyển mạnh từ tư duy hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương, từ “siết để kiểm soát” sang “mở để quản trị”.

Nhìn lại thực tiễn thị trường vàng trong nước thời gian qua, đặc biệt là từ đầu năm 2024 đến nay, có thể thấy rõ sự bất ổn trong vận hành. Chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới liên tục bị nới rộng, có thời điểm lên tới 20 triệu đồng/lượng. Giá vàng miếng tăng mạnh bất thường, trong khi thị trường gần như chỉ xoay quanh một thương hiệu chủ lực là vàng SJC. Những biến động mạnh không xuất phát từ yếu tố cung- cầu thuần túy mà phản ánh sự méo mó trong cơ cấu thị trường, cho thấy các rào cản chính sách đã gây ra sự thiếu linh hoạt trong bối cảnh sức khỏe nền kinh tế đã có nhiều tín hiệu tích cực và cần ổn định vĩ mô, ổn định tâm lý cũng như niềm tin xã hội.

Đồng bộ nhiều giải pháp để hiện thực hóa chỉ đạo

Việc Tổng Bí thư quán triệt định hướng điều hành thị trường vàng dựa trên nguyên lý thị trường, có sự điều tiết hiệu quả của Nhà nước, là một bước chuyển có ý nghĩa sâu xa cả về tư duy và thể chế. Điều đáng chú ý là chỉ đạo lần này không chỉ dừng ở yêu cầu thay đổi cách tiếp cận, mà còn nhấn mạnh tới việc tôn trọng quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh hợp pháp của người dân và doanh nghiệp điều vốn bị thu hẹp trong suốt một thời gian dài do tư duy “siết chặt để quản lý”. Đây là nền tảng để phục hồi niềm tin thị trường, hướng tới một thị trường vàng minh bạch, đa dạng, có kỷ luật và góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Để hiện thực hóa tinh thần chỉ đạo, cần đồng bộ nhiều giải pháp, từ điều chỉnh thể chế, thiết kế lại cấu trúc thị trường đến đổi mới phương thức điều tiết của cơ quan quản lý. Trước hết, đã đến lúc phải tính tới việc thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia theo cơ chế công khai, minh bạch, có sự kiểm soát của Nhà nước nhưng theo hướng kiến tạo, không bao cấp. Sàn vàng sẽ giúp hình thành một nơi giao dịch tập trung, giảm đầu cơ, tăng thanh khoản, làm cơ sở để xác lập mặt bằng giá theo cung cầu thực tế. Bên cạnh đó, việc phát triển các sản phẩm vàng tài khoản, vàng phái sinh và hợp đồng tương lai sẽ tạo ra công cụ phòng ngừa rủi ro cho doanh nghiệp và nhà đầu tư, giảm áp lực lên giao dịch vàng vật chất vốn tiềm ẩn rủi ro cao và gây căng thẳng cho chính sách tiền tệ.

Một trong những điểm nghẽn lớn của thị trường vàng hiện nay là sự độc quyền trong nhập khẩu và gia công vàng miếng. Trên thực tế, cơ chế này từng được xây dựng với mục tiêu quản lý chặt chẽ dòng chảy vàng, kiểm soát tỷ giá và ổn định kinh tế vĩ mô. Tuy nhiên, sau hơn một thập niên thực thi, cơ chế này đã không còn phù hợp, khiến nguồn cung bị bóp méo, làm gia tăng cơ hội đầu cơ và dễ bị lợi dụng để thao túng giá. Việc mở rộng quyền nhập khẩu cho một số doanh nghiệp đủ năng lực quản trị và tài chính, dưới sự giám sát của Ngân hàng Nhà nước, là điều cần thiết để đảm bảo tính cạnh tranh, bình ổn cung cầu và giảm lệch giá giữa thị trường trong nước và thế giới.

Song song với đó, vai trò điều tiết của Ngân hàng Nhà nước cũng cần được tái định hình theo hướng không can thiệp hành chính một cách cứng nhắc, mà chủ động sử dụng công cụ thị trường để ổn định tâm lý và kiểm soát biến động. Việc công bố minh bạch các số liệu về cung-cầu, lượng nhập khẩu, dự trữ vàng quốc gia hay thời điểm can thiệp nên được đặt trong khuôn khổ thông tin minh bạch, có lộ trình và nguyên tắc rõ ràng. Chính sách ổn định thị trường vàng cũng cần được lồng ghép chặt chẽ trong điều hành tỷ giá, lãi suất và chính sách tiền tệ nói chung để tránh tình trạng điều hành mâu thuẫn hoặc dồn áp lực từ thị trường này sang thị trường khác.

Về lâu dài, thị trường vàng nếu được tổ chức đúng hướng sẽ không chỉ là một kênh tích lũy tài sản, mà còn là công cụ phản ánh kỳ vọng và niềm tin của công chúng đối với điều hành vĩ mô. Khi giá vàng được hình thành theo quy luật thị trường, không bị bóp méo bởi cơ chế khép kín hay đầu cơ, thì người dân sẽ bớt hoang mang, giảm tâm lý “bỏ vốn vào vàng” để né rủi ro. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc nguồn lực sẽ được phân bổ hiệu quả hơn cho sản xuất, kinh doanh thay vì găm giữ vào tài sản thụ động.

Thùy Linh