Từ chuyện hồ Thác Bà thoát hiểm: Cần sửa đổi quy trình vận hành liên hồ chứa

Bom nước

Theo ông Hoàng Đức Cường, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Khí tượng Thủy văn, dù không phải cơn bão gây mưa lớn nhất lịch sử nhưng có hai yếu tố dị thường khiến bão YAGI đưa miền Bắc vào đợt mưa lũ nghiêm trọng nhất lịch sử kể từ khi có dữ liệu quan trắc. Yếu tố dị thường thứ nhất, bão đổ bộ vào thời điểm gần cuối mùa mưa, khi các hồ chứa thủy điện đã thực hiện tích nước phát điện cho mùa khô.

Yếu tố dị thường thứ hai, mưa lớn chỉ tập trung trên một số lưu vực sông như sông Thao, sông Lô - Gâm, sông Thái Bình. Trong đó Yên Bái, Hà Giang, Lào Cai - những địa phương nằm trên lưu vực sông Chảy đổ về hồ Thác Bà chính là những nơi mưa dữ dội nhất, khiến lưu lượng nước về hồ lớn chưa từng có, đẩy công trình thủy điện lâu đời nhất miền Bắc - với 3,9 tỷ mét khối nước - ở tình huống có thể mất an toàn, gây “thảm họa” cho vùng hạ du.

Hồ Thủy điện Thác Bà ngày 12/9, một ngày sau khi chạm mực nước đỉnh 59,84m. Ảnh: Phạm Trường

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, hồ thủy điện Thác Bà được khảo sát, thiết kế từ năm 1959 - 1961, số liệu thủy văn đo đạc lưu lượng thời đó còn có hạn chế nên thiết kế đập tràn có khả năng xả lớn nhất chỉ 3.230m3/s. Trong khi lưu lượng lớn nhất về hồ Thác Bà lúc 9 giờ ngày 10/9 là 5.620m3/s, vượt đỉnh lũ thiết kế 0,01% (5.100m3/s) và vượt xa khả năng xả lớn nhất đến 74%.

Ngày 10/9, Thủ tướng Chính phủ ban hành công điện về tập trung khắc phục hậu quả của bão số 3 và mưa lũ sau bão, yêu cầu Lào Cai, Hà Giang, Yên Bái tìm mọi biện pháp kiểm soát nước lũ từ thượng lưu chảy về hồ Thác Bà. Hà Nội, Tuyên Quang, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Yên Bái chuẩn bị phương án xấu nhất có thể xảy ra.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết, phương án phá đập phụ số 4 đã được chuẩn bị sẵn sàng để “giải cứu” đập chính nếu tình huống xấu nhất đến. Dù vậy, theo ông đây vẫn là lựa chọn vô cùng khó khăn bởi phá đập phụ, toàn bộ hạ tầng, tài sản của người dân sẽ mất đi, có thể phải mất nhiều năm mới khôi phục được.

Vào 17h00 ngày 10/9, hồ thủy điện Thác Bà kích hoạt chế độ vận hành đặc biệt khi mực nước lên 59,62m, vào 5h ngày 11/9 lên tới 59,84m. Theo lý thuyết, nếu mực nước hồ lên tới 61m sẽ phải thực hiện các phương án xấu nhất là phá đập phụ số 4 để đảm bảo an toàn cho đập chính, tránh một thảm họa nhấn chìm vùng hạ du. May mắn thay, từ ngày 11/9, số liệu dự báo khí tượng thủy văn cho thấy, mưa giảm nhanh trên lưu vực sông Chảy. Đến trưa ngày 11/9, lưu lượng nước về hồ tương đương lưu lượng xả, những gì nguy hiểm nhất ở lại phía sau.

Đề xuất sửa đổi quy trình vận hành liên hồ chứa

Từ câu chuyện hồ Thác Bà, Bộ TN&MT có văn bản gửi Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương, UBND các tỉnh/thành phố và các đơn vị quản lý, vận hành hồ trên lưu vực sông Hồng nghiên cứu, góp ý để sửa đổi Quy trình vận hành liên hồ chứa trên sông Hồng. Theo Bộ TN&MT, hiện nay việc vận hành liên hồ chứa trên hệ thống sông Hồng được thực hiện theo Quyết định 740 năm 2019 của Thủ tướng Chính phủ (gọi tắt là Quy trình 740). Quy trình này được tính toán, xây dựng và thiết lập các nguyên tắc, thứ tự ưu tiên phối hợp vận hành giữa các hồ chứa lớn, quan trọng trên lưu vực sông Hồng để bảo đảm an toàn chống lũ, dòng chảy tối thiểu, nhu cầu sử dụng nước cho hạ du và hiệu quả phát điện của các công trình hồ chứa thủy điện.

Tuy nhiên, theo Bộ TN&MT, do tác động của biến đổi khí hậu, diễn biến thời tiết ngày càng có xu hướng bất thường, cực đoan, khó dự đoán, điển hình như đợt mưa lũ do ảnh hưởng của bão YAGI vừa qua đã làm xuất hiện lũ lịch sử trên nhiều nhánh sông ở cả thượng lưu và hạ lưu vào thời kỳ lũ muộn. Vì vậy, cần phải rà soát lại một số quy định của Quy trình 740 cũng như hiện trạng công tác xây dựng, triển khai các phương án ứng phó thiên tai cho công trình, vùng hạ du đập, phương án ứng phó với tình huống khẩn cấp, phương án ứng phó thiên tai để giảm thiểu thiệt hại về tính mạng, tài sản của nhân dân và các cơ sở hạ tầng ở hạ du lưu vực sông Hồng.

Các nội dung trọng tâm sẽ sửa đổi bổ sung gồm thời kỳ vận hành mùa lũ, mùa cạn và phân kỳ các thời kỳ vận hành trong mùa lũ. Các tình huống bất thường, khẩn cấp để đảm bảo an toàn công trình và an toàn hạ du. Quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị liên quan cũng như dung tích phòng lũ tương ứng với từng thời kỳ lũ sớm, lũ chính vụ, lũ muộn và đề xuất phương án vận hành linh hoạt.

Riêng đối với hồ Thác Bà, Bộ TN&MT đề nghị khẩn trương nghiên cứu tính toán lại các đặc trưng lũ thiết kế, lũ kiểm tra trên cơ sở cập nhật trận lũ lịch sử đã xảy ra do cơn bão số 3 vừa qua. Trên cơ sở đó đánh giá lại mức độ đảm bảo an toàn công trình, nghiên cứu phương án bổ sung hạng mục công trình xả lũ để đảm bảo an toàn công trình và an toàn tính mạng, tài sản của người dân ở hạ du trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Bộ TN&MT đề nghị các Bộ: NN&PTNT, Công thương, UBND các tỉnh/thành phố và các đơn vị quản lý, vận hành hồ trên lưu vực sông Hồng gửi phương án đề xuất sửa đổi, bổ sung Quy trình 740 về Bộ TN&MT trước ngày 31/12/2024 để tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Nguyễn Hoài