Trường hợp nào bị cáo được áp dụng tình tiết giảm nhẹ 'phạm tội do lạc hậu'?

Như PLO đã đưa tin, TAND Tối cao vừa ban hành Nghị quyết 04/2025 về hướng dẫn áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 51 và Điều 52 BLHS. Nghị quyết này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15-11-2025.

Điều kiện được áp dụng tình tiết "phạm tội do lạc hậu"

Điều 2 Nghị quyết 04/2025 đã hướng dẫn và giải thích rõ nội dung của từng tình tiết giảm nhẹ được quy định tại khoản 1 Điều 51 BLHS, trong đó có tình tiết "phạm tội do lạc hậu" quy định tại điểm m khoản 1 Điều 51 BLHS.

Theo hướng dẫn tại Nghị quyết 04/2025, tình tiết phạm tội do lạc hậu là trường hợp phạm tội do nhận thức, trình độ thấp kém mà không nhận thức đầy đủ tính chất nghiêm trọng do hành vi của mình gây ra hoặc không theo kịp đà tiến bộ, đà phát triển chung của xã hội.

Chỉ áp dụng tình tiết “phạm tội do lạc hậu” nếu sự lạc hậu đó là do nguyên nhân khách quan đưa lại như: do đời sống xã hội nên không hiểu biết hoặc kém hiểu biết về pháp luật, không được học tập, không có điều kiện thực tế để nhận biết cái đúng, cái sai trong cuộc sống...

Vụ án xảy ra tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát có một bị cáo đề nghị tòa cho hưởng tình tiết giảm nhẹ phạm tội do lạc hậu nhưng tòa không chấp nhận. Ảnh: NGUYỄN TIẾN

Ví dụ: Sùng Văn A là người dân tộc thiểu số, sinh sống ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn vẫn còn phong tục bắt vợ từ sớm. A đã bắt chị Vàng Thị B 14 tuổi về làm vợ nhưng không có sự đồng thuận của chị B dẫn đến chị B có con khi mới 15 tuổi. Trường hợp này, Sùng Văn A được áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phạm tội do lạc hậu.

Thực tiễn ra sao?

Trong các vụ án hình sự, các tình tiết giảm nhẹ chiếm đa số và thường xuyên được các cơ quan tố tụng áp dụng cho các bị can/bị cáo là: Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả; thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải; tích cực hợp tác với cơ quan điều tra; người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác.

Còn đối với tình tiết giảm nhẹ "phạm tội do lạc hậu”, dường như không thấy nhiều các vụ án Tòa án chấp nhận áp dụng tình tiết này, bởi bị cáo không thỏa mãn điều kiện được áp dụng.

Dù vậy, vào tháng 4-2024, TAND Cấp cao tại TP.HCM (nay là Tòa Phúc thẩm TAND Tối cao tại TP.HCM) đã chấp nhận cho một bị cáo người nước ngoài được hưởng tình tiết giảm nhẹ phạm tội do lạc hậu.

Theo đó, bị cáo Chang Min Hsiu (dân tộc Hoa, quốc tịch Đài Loan) bị TAND TP.HCM tuyên phạt 3 năm tù về hai tội tàng trữ trái phép chất ma túy và tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy.

Bị cáo này sau đó đã kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt và đề nghị cho hưởng tình tiết giảm nhẹ phạm tội do lạc hậu vì bị cáo là công dân Đài Loan, theo Luật Phòng chống tác hại ma túy của Đài Loan hiện hành thì với số lượng ma túy thu giữ bị cáo không phạm tội và được xem là lạc hậu về kiến thức pháp luật.

HĐXX cấp phúc thẩm đã nhận định đạo luật phòng chống tác hại ma túy của Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan) có sự khác biệt với pháp luật Việt Nam.

Theo luật pháp Đài Loan thì tàng trữ trên 5 g mới bị coi là tội phạm (Điều 11). Cạnh đó, phần ma túy còn lại bị quy kết về tội tàng trữ trái phép chất ma túy là phần ma túy mua về sử dụng chưa hết, không phải cất giấu ở một nơi khác hay phân chia cho lần sử dụng sau. Từ đó HĐXX áp dụng thêm cho bị cáo tình tiết giảm nhẹ "phạm tội do lạc hậu".

HỮU ĐĂNG