Trung Quốc sẽ thay Mỹ dẫn đầu công nghệ thế giới?

Một báo cáo công bố hôm thứ Năm của Đại học Harvard cho thấy Mỹ tiếp tục giữ vị trí dẫn đầu trong các công nghệ trọng yếu như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, chất bán dẫn, không gian và lượng tử. Tuy nhiên, Trung Quốc đang nhanh chóng thu hẹp khoảng cách nhờ vào đầu tư chiến lược, quy mô thị trường lớn và năng lực nghiên cứu mạnh.

Báo cáo do Trung tâm Khoa học và Quan hệ Quốc tế Belfer thực hiện, dựa trên một chỉ số tổng hợp đánh giá hiệu suất công nghệ của các quốc gia. Chỉ số này xem xét các yếu tố như đầu tư công và tư, số lượng và trình độ nhân lực, hệ thống bảo vệ công nghệ, vai trò quốc tế và khả năng đổi mới.

Nhóm tác giả cho biết Mỹ giữ lợi thế nhờ đầu tư quy mô lớn, môi trường đổi mới linh hoạt và đội ngũ chuyên gia hàng đầu. Nước này vẫn vượt trội về sức mạnh tính toán, phát triển thuật toán, đầu tư công nghệ và khả năng phóng tàu vũ trụ.

Một robot trí tuệ nhân tạo (AI) được trưng bày tại Triển lãm sản phẩm tiêu dùng quốc tế Trung Quốc (CICPE) lần thứ tư, diễn ra ngày 15/4/2024 tại TP Hải Khẩu, tỉnh Hải Nam, miền Nam Trung Quốc. Ảnh: Xinhua

Ethan Kessler, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Belfer và đồng tác giả báo cáo, nhận định dù châu Âu và Trung Quốc có quy mô GDP tương đương Mỹ, nhưng cả hai đều thiếu các điều kiện kinh tế nền tảng mà Mỹ đang sở hữu. Ông cho rằng môi trường quản lý nặng tính hành chính tại châu Âu, cùng với sự can thiệp sâu của nhà nước vào thị trường tại Trung Quốc, khiến hai khu vực này khó xây dựng được hệ sinh thái công nghệ linh hoạt và thị trường vốn sâu rộng như Mỹ - những yếu tố then chốt thúc đẩy đổi mới và khởi nghiệp.

Tuy nhiên, báo cáo cũng nhấn mạnh Trung Quốc đang rút ngắn khoảng cách trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là công nghệ sinh học, cảm biến lượng tử và truyền thông lượng tử. Quốc gia tỷ dân hiện dẫn đầu thế giới về số công trình nghiên cứu vật lý chất lượng cao, theo dữ liệu từ Nature Index.

Một trường hơp đáng chú ý là Đại học Tứ Xuyên, một trường khu vực của Trung Quốc, đã vượt qua Stanford và MIT về số lượng bài báo khoa học đăng trên các tạp chí hàng đầu chỉ trong vòng hai năm.

Theo Viện Chính sách Chiến lược Úc, từ năm 2019 đến 2023, Trung Quốc dẫn đầu trong 57/64 công nghệ mới nổi, bao gồm cả các lĩnh vực quốc phòng, năng lượng, AI và môi trường. Đây là minh chứng rõ nét cho tốc độ tiến bộ của nước này trong nghiên cứu và ứng dụng công nghệ.

Trong lĩnh vực AI, mặc dù Mỹ đang giữ vị thế hàng đầu, các chuyên gia tại Harvard cảnh báo ưu thế này đang ngày càng mong manh. Trung Quốc có lợi thế lớn về dữ liệu, nhân lực và đang phát triển nhanh các mô hình ngôn ngữ tiên tiến.

Hai sản phẩm nổi bật gần đây là DeepSeek R1 và Qwen3 của Alibaba, đều cho thấy khả năng cạnh tranh trực tiếp với các mô hình hàng đầu do Mỹ phát triển. Một số đánh giá cho rằng hiệu suất của các mô hình này đã tiệm cận với GPT-4 trong nhiều tác vụ.

Bên cạnh đó, Trung Quốc đang gia tăng ảnh hưởng trong lĩnh vực công nghệ sinh học. Báo cáo cho biết nước này có cơ hội vượt Mỹ nhờ sản xuất dược phẩm quy mô lớn, đầu tư công mạnh và hỗ trợ từ doanh nghiệp nhà nước.

Trong ngành bán dẫn, Trung Quốc vẫn bị xem là tụt hậu do phụ thuộc vào thiết bị nhập khẩu. Tuy vậy, nước này đang đẩy mạnh đầu tư trong nước theo chương trình Sản xuất tại Trung Quốc 2025 và ứng phó với các biện pháp hạn chế từ Mỹ.

Đọc thêm: Thuế quan của ông Trump: giảm thâm hụt nhưng kéo theo nhiều hệ lụy?

Về công nghệ lượng tử, báo cáo ghi nhận Trung Quốc đã đạt nhiều tiến bộ quan trọng. Nhờ lực lượng nhân sự lớn, số lượng nghiên cứu đáng kể và định hướng đầu tư rõ ràng, nước này đang xây dựng nền tảng vững chắc cho lĩnh vực còn non trẻ.

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn đối mặt với những thách thức cơ cấu đáng kể. Báo cáo nêu rõ ba vấn đề chính gồm tăng trưởng chậm, nợ công cao và tình trạng dư thừa năng lực sản xuất ở nhiều ngành.

Trong khi đó, Mỹ đang đối mặt với nguy cơ tự làm suy yếu chính mình. Nhóm nghiên cứu cảnh báo rằng việc cắt giảm ngân sách nghiên cứu, bất ổn chính trị và chính sách thị thực thiếu nhất quán đang làm suy giảm nền tảng đổi mới của nước này.

Chính quyền ông Trump từng cắt mạnh ngân sách cho nhiều lĩnh vực như y sinh học, không gian và khí hậu. Việc siết chặt visa đối với sinh viên nước ngoài, bao gồm cả sinh viên Trung Quốc, cùng những áp lực nhắm vào các trường đại học như Harvard hay Columbia, đã làm suy yếu sức hút học thuật của Mỹ.

Tình trạng bất ổn trong hệ thống giáo dục và khoa học có thể khiến Mỹ đánh mất lợi thế trong thu hút và giữ chân nhân tài, yếu tố cốt lõi để duy trì vị thế dẫn đầu công nghệ toàn cầu.

Báo cáo kết luận hiện chỉ có Mỹ và Trung Quốc là hai quốc gia thực sự nổi bật trong cuộc đua công nghệ toàn cầu. Các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức hay Anh vẫn ở khoảng cách khá xa về năng lực tổng thể.

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt, khả năng đầu tư và định hình các tiêu chuẩn công nghệ toàn cầu sẽ quyết định cán cân sức mạnh không chỉ trong kỹ thuật mà còn trong ảnh hưởng địa chính trị.

Theo nhóm nghiên cứu Harvard, cả Mỹ và Trung Quốc sẽ tiếp tục gia tăng đầu tư vào các lĩnh vực then chốt trong những năm tới. Mục tiêu không chỉ là đổi mới công nghệ, mà còn là thiết lập các chuẩn mực toàn cầu để định hình thị trường và hệ sinh thái công nghiệp.

Tùng Lâm