Trung Quốc 'né' đòn thuế quan của Mỹ thế nào?

Các mức thuế quan bổ sung của Mỹ áp lên hàng trăm tỷ USD hàng hóa Trung Quốc không chỉ làm gia tăng chi phí xuất khẩu mà còn buộc Bắc Kinh phải tìm ra những “đường vòng” để duy trì dòng chảy thương mại sang nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Hạm đội bóng đêm – vũ khí bí mật trên đại dương

Trong lĩnh vực năng lượng – nơi Trung Quốc có nhu cầu nhập khẩu cực lớn – Bắc Kinh đã xây dựng và duy trì một mạng lưới tàu biển đặc biệt, được gọi là “dark fleets” hay “hạm đội bóng đêm”. Đây là những con tàu hoạt động ngoài tầm kiểm soát của hệ thống hàng hải quốc tế, không truyền tín hiệu định vị, thường không đăng ký rõ ràng và sử dụng các chiến thuật tinh vi để che giấu lộ trình, hàng hóa và quốc tịch thực sự.

Theo định nghĩa của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO), các hạm đội bóng đêm này thường né tránh quy định về an toàn, môi trường và bảo hiểm, đồng thời tham gia vào hoạt động vận tải bất hợp pháp. Chúng thường sử dụng các chiến thuật như: Tắt hệ thống AIS (thiết bị nhận dạng tự động) để biến mất khỏi radar, chuyển hàng từ tàu này sang tàu khác (ship-to-ship transfers) tại vùng biển quốc tế, tránh bị kiểm soát, thay đổi cờ trên tàu nhằm che giấu nguồn gốc, tận dụng cấu trúc sở hữu phức tạp, liên tục thay đổi để làm khó việc truy vết.

Trung Quốc tìm đường đối phó với thuế quan Mỹ. Ảnh: China Daily.

Phần lớn các tàu trong hạm đội này đã cũ kỹ, không đủ tiêu chuẩn an toàn, nhưng vẫn được sử dụng vì chúng giúp Trung Quốc tiếp cận các nguồn cung dầu bị trừng phạt, đặc biệt là từ Iran. Dưới lệnh trừng phạt của Mỹ, việc mua bán dầu với Iran là bất hợp pháp đối với hầu hết các quốc gia, nhưng Trung Quốc vẫn duy trì nhập khẩu ngầm thông qua mạng lưới này.

Theo các điều tra của CBS News và The Washington Post, dầu mỏ từ Iran thường được chuyển giao trên biển, sau đó gắn nhãn “xuất xứ Malaysia” hoặc “Oman” để che mắt các cơ quan giám sát quốc tế. Dầu này sau đó được đưa vào Trung Quốc, phân phối cho các nhà máy lọc dầu tư nhân, vốn sẵn sàng bất chấp rủi ro để mua được nguồn nguyên liệu giá rẻ – đôi khi thấp hơn tới 30% so với giá thị trường.

Iran thu về tới 70 tỷ USD, theo ước tính, từ các giao dịch này – một nguồn tài chính quan trọng giúp chính quyền Tehran duy trì các hoạt động trong nước, bao gồm cả chương trình phát triển hạt nhân. Với Trung Quốc, đây là nguồn cung năng lượng ổn định và giá rẻ, đặc biệt trong bối cảnh tăng trưởng sản xuất chậm lại và các nhà máy lọc dầu trong nước hoạt động dưới công suất.

Không chỉ dừng lại ở dầu mỏ, Trung Quốc còn sử dụng các hạm đội bóng đêm để vận hành đội tàu đánh bắt xa bờ, đặc biệt là tàu câu mực hoạt động ngoài khơi Nam Mỹ – nơi bị cáo buộc đánh bắt bất hợp pháp, không khai báo và không kiểm soát (IUU). Các tàu này hoạt động hàng tháng, thậm chí hàng năm mà không cập cảng, không bị giám sát, kéo theo nhiều rủi ro về sinh thái biển và lao động cưỡng bức.

Tuy Trung Quốc không công khai thừa nhận hoạt động của các hạm đội bóng đêm, nhưng họ vẫn biện minh rằng việc giao thương với Iran hay các nước bị trừng phạt là hợp pháp theo luật quốc tế, đồng thời phản đối việc Mỹ đơn phương áp đặt các biện pháp cấm vận.

Tái cấu trúc thị trường xuất khẩu

Trước sức ép từ căng thẳng thương mại với Mỹ, Trung Quốc đã triển khai chiến lược mở rộng quy mô và phạm vi thị trường xuất khẩu nhằm giảm thiểu rủi ro. Thay vì phụ thuộc quá nhiều vào thị trường Mỹ, Bắc Kinh chủ động đẩy mạnh xuất khẩu sang các quốc gia Đông Nam Á như Thái Lan, Malaysia, đồng thời mở rộng sang các thị trường tiềm năng ở châu Âu.

Đáng chú ý, kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Đông Nam Á tăng trưởng mạnh, trong khi chính các quốc gia này cũng gia tăng xuất khẩu sang Mỹ. Điều này cho thấy chiến lược “tái định tuyến” hàng hóa – tức đưa sản phẩm Trung Quốc vào Mỹ thông qua một nước thứ ba – vẫn vận hành hiệu quả, bất chấp hàng rào thuế quan ngày càng khắt khe.

Song song đó, Trung Quốc tận dụng lợi thế về quy mô sản xuất khổng lồ và chuỗi cung ứng tích hợp chặt chẽ để duy trì giá thành ở mức cạnh tranh. Trong khi nhiều nền kinh tế châu Á đối mặt với áp lực đồng nội tệ tăng giá và nguy cơ giảm phát, đồng nhân dân tệ vẫn giữ được sự ổn định tương đối, giúp hàng hóa Trung Quốc duy trì sức cạnh tranh không chỉ trong sản xuất mà còn mở rộng sang các lĩnh vực dịch vụ như nhà hàng, bán lẻ.

Các số liệu kinh tế quý II cho thấy Trung Quốc tăng trưởng 5,2%, vượt mục tiêu đề ra; sản xuất công nghiệp cũng tăng 6,8% so với cùng kỳ năm trước, phản ánh đà phục hồi ổn định. Với kết quả này, Bắc Kinh chưa cần áp dụng thêm các gói kích thích quy mô lớn, ngoại trừ những hỗ trợ có chọn lọc dành cho lĩnh vực bất động sản đang gặp khó khăn.

Cách tiếp cận thận trọng này giúp Trung Quốc duy trì dư địa chính sách tiền tệ, đồng thời bảo vệ niềm tin của thị trường trong nước và nhà đầu tư quốc tế.

Kông Anh