Trung Á chật vật ứng phó khi Nga siết xuất khẩu xăng dầu

Lệnh cấm xuất khẩu nhiên liệu của Nga làm rung chuyển toàn khu vực Trung Á, phơi bày sự phụ thuộc sâu sắc của các nước vào Moskva và nhu cầu cấp thiết phải đa dạng hóa năng lượng (trong ảnh: Một cơ sở khai thác dầu của Nga). Ảnh: TASS/TTXVN

Theo đài phát thanh RFE/RL mới đây, Nga đang phải vật lộn với tình trạng thiếu nhiên liệu và giá cả tăng cao sau một loạt cuộc tấn công của Ukraine vào các nhà máy lọc dầu trong nước. Để bảo vệ nguồn cung nội địa, Moskva đã áp đặt các lệnh cấm hoặc hạn chế xuất khẩu đối với xăng và dầu diesel. Động thái này đã gây ra tình trạng thiếu hụt nhiên liệu và tăng giá ở một số nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á, những nơi phụ thuộc rất nhiều vào nguồn cung năng lượng từ Nga.

Tác động đang diễn ra không đồng đều, làm nổi bật sự khác biệt về khả năng tự chủ năng lượng và tính dễ bị tổn thương của các quốc gia trong khu vực.

Tajikistan: Gánh nặng tăng giá lên mức kỷ lục

Tajikistan, quốc gia nghèo nhất Trung Á và là đối tác gần gũi của Moskva, là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Nước này nhập khẩu hầu hết nhiên liệu, chủ yếu từ Nga, theo các thỏa thuận song phương.

Tuy nhiên, kể từ khi Nga lần đầu áp đặt các hạn chế xuất khẩu năng lượng vào mùa hè, giá nhiên liệu ở Tajikistan đã tăng mạnh. Một lít xăng thường hiện có giá lên tới 1,30 đô la Mỹ, mức cao nhất trong khu vực.

Sự bất ổn về xuất khẩu của Nga đã buộc Tajikistan phải tìm cách đa dạng hóa mô hình tiêu thụ. Nhiều taxi và phương tiện giao thông công cộng ở Dushanbe đã chuyển sang sử dụng khí thiên nhiên hóa lỏng hoặc điện thay vì xăng. Mặc dù vậy, Tajikistan vẫn cho biết lượng xăng nhập khẩu hàng năm từ Nga vào cuối năm sẽ đạt 500.000 tấn, tăng đáng kể so với mức 451.000 tấn vào năm 2024.

Kyrgyzstan: Sự phụ thuộc gần như hoàn toàn

Kyrgyzstan là một quốc gia dễ bị tổn thương khác, khi nhập khẩu hơn 90% lượng xăng và dầu diesel tiêu thụ từ Nga. Mặc dù là thành viên của Liên minh kinh tế Á-Âu do Moskva đứng đầu, giúp nước này được bảo vệ khỏi lệnh cấm xuất khẩu chính thức của Nga, Kyrgyzstan vẫn phải đối mặt với tình trạng tăng giá, chậm trễ cung cấp và tình trạng thiếu nhiên liệu tạm thời kể từ mùa hè.

Nhà kinh tế Nurgul Akimova nhận định: "Trong ngắn hạn, có rất ít lựa chọn thay thế thực sự cho nguồn cung từ Nga", đồng thời thích thêm: "Tất cả những lựa chọn thay thế này sẽ đòi hỏi đầu tư đáng kể vào cơ sở hạ tầng và sẽ đắt đỏ hơn so với nguồn cung hiện tại của Nga".

Uzbekistan: Nỗ lực đa dạng hóa nhà cung cấp

Trong khi vẫn nhập khẩu xăng và dầu diesel của Nga theo các hợp đồng do chính phủ làm trung gian, Uzbekistan – quốc gia đông dân nhất Trung Á – đang lo ngại về sự phụ thuộc quá mức.

Để ứng phó, Tashkent đã tăng lượng nhiên liệu nhập khẩu từ Kazakhstan và Turkmenistan, hai nước xuất khẩu lớn nhất Trung Á. Mặc dù Uzbekistan có trữ lượng dầu mỏ lớn, nhưng nước này thiếu cơ sở hạ tầng để thúc đẩy sản lượng. Năm 2024, sản lượng chỉ đạt khoảng 63.000 thùng/ngày. Tashkent đang lên kế hoạch tăng sản lượng bằng cách nâng cấp cơ sở hạ tầng năng lượng cũ và thu hút đầu tư nước ngoài.

Kazakhstan và Turkmenistan: Các nền kinh tế tự chủ

Ngược lại với các nước láng giềng, Kazakhstan và Turkmenistan có vị thế vững chắc hơn nhờ trữ lượng năng lượng đáng kể.

Kazakhstan chủ yếu tự cung tự cấp năng lượng và sở hữu công nghệ lọc dầu tiên tiến. Quốc gia này sản xuất khoảng 14 triệu tấn sản phẩm dầu mỏ hàng năm – nhiều nhất ở Trung Á. Tuy nhiên, Kazakhstan vẫn bị ảnh hưởng bởi sự gián đoạn trong mạng lưới lọc dầu của Nga.

Vào tháng 5 năm nay, Astana đã áp dụng lệnh cấm xuất khẩu các sản phẩm dầu mỏ trong 6 tháng và trấn áp nạn buôn lậu nhằm ngăn chặn tình trạng thiếu hụt trong nước. Kazakhstan cũng có kế hoạch tăng cường xuất khẩu nhiên liệu sang các nước Trung Á khác, cũng như Trung Quốc và Ấn Độ vào năm 2040.

Turkmenistan, với trữ lượng dầu khí khổng lồ và sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ đối với sản xuất, đã giúp thị trường nội địa của nước này tương đối ổn định. Giá trong nước được trợ cấp đã bảo vệ người tiêu dùng khỏi những gián đoạn bên ngoài.

Nhà kinh tế Marat Musuraliev chia sẻ: "Turkmenistan là quốc gia duy nhất trong khu vực có thặng dư về mọi loại tài nguyên năng lượng". Turkmenistan sản xuất khoảng 275.000 thùng dầu thô và nhiên liệu lỏng mỗi ngày và đã được hưởng lợi từ sự thay đổi trong bối cảnh năng lượng khu vực, xuất khẩu nhiều sản phẩm dầu mỏ hơn sang các thị trường lân cận như Uzbekistan và Afghanistan.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc