Tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh Kon Tum được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Đây là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt, ghi nhận công lao, tâm huyết và tri thức quý báu mà cộng đồng người Xơ Đăng đã gìn giữ, truyền lại qua nhiều thế hệ tại vùng núi Ngọc Linh, nơi được xem là “thủ phủ sâm Ngọc Linh Việt Nam”.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kon Tum Y Ngọc cho biết, việc công nhận tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh là kết quả của quá trình nhiều năm sưu tầm, hệ thống hóa, và xây dựng hồ sơ khoa học. Đây không chỉ là niềm tự hào đối với người dân địa phương mà còn là bước ngoặt quan trọng trong chiến lược bảo tồn và phát huy gá trị cây sâm gắn với bản sắc văn hóa vùng cao.

Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kon Tum, tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh là một hệ thống kiến thức tổng hợp, bao gồm cách nhận diện vùng đất phù hợp để trồng sâm, kỹ thuật nhân giống tự nhiên, chăm sóc dưới tán rừng nguyên sinh, thu hoạch đúng mùa, bảo quản và sử dụng trong chữa bệnh, bồi bổ sức khỏe.

Quan trọng hơn, hệ tri thức này còn gắn bó mật thiết với các phong tục, tập quán, nghi lễ cổ truyền của đồng bào Xơ Đăng, dân tộc chính cư trú tại hai huyện được công nhận di sản.

“Người Xơ Đăng xem sâm Ngọc Linh như một phần linh hồn của rừng, việc khai thác hay trồng sâm Ngọc Linh đều đi kèm với các nghi thức cúng rừng, cúng tổ tiên. Chính điều này tạo nên bản sắc riêng biệt và chiều sâu văn hóa mà không nơi nào có được”, bà Ngọc nhấn mạnh.

Tổng diện tích trồng sâm Ngọc Linh trên địa bàn 02 huyện Tu Mơ Rông và Đăk Glei (Kon Tum) gần 3000 ha và hiện vẫn đang không ngừng mở rộng thêm diện tích trồng

Huyện Tu Mơ Rông được xem là trung tâm của vùng sâm Ngọc Linh Kon Tum. Hiện nay, toàn huyện có hơn 1.000 hộ dân đang trồng và chăm sóc sâm dưới tán rừng tự nhiên, góp phần bảo tồn cả nguồn gen lẫn tri thức dân gian quý hiếm.

Cùng với huyện Đăk Glei, tổng diện tích sâm Ngọc Linh trên địa bàn tỉnh Kon Tum hiện gần 3000 ha, trong đó phần lớn nằm trong rừng cộng đồng hoặc rừng do các hộ dân quản lý theo mô hình bền vững.

So với các địa phương khác như Quảng Nam, nơi cũng vừa được công nhận di sản cho vùng sâm Nam Trà My, Kon Tum hiện vẫn dẫn đầu cả về diện tích thực tế đang được chăm sóc, sản lượng sâm thương phẩm, lẫn chiều sâu tri thức văn hóa bản địa. Điều này thể hiện rõ vai trò của cộng đồng người Xơ Đăng, những “người giữ rừng, giữ sâm” trong suốt hàng chục năm qua.

Việc tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia mở ra cơ hội mới cho huyện Tu Mơ Rông, Đăk Glei nói riêng, tỉnh Kon Tum nói chung trong phát triển kinh tế, văn hóa gắn với bảo tồn tài nguyên thiên nhiên.

Theo ông Võ Trung Mạnh, Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông, trong thời gian tới, địa phương sẽ tập trung khai thác giá trị di sản này thông qua các sản phẩm du lịch cộng đồng và du lịch sinh thái đặc trưng.

“Chúng tôi kỳ vọng sẽ xây dựng các tuyến tham quan vườn sâm dưới tán rừng nguyên sinh, nơi du khách được tận mắt chứng kiến cách trồng, chăm sóc, thu hoạch sâm theo phương pháp truyền thống.

Đi cùng là các hoạt động trải nghiệm như: nghe kể chuyện về cây sâm, dự lễ cúng rừng, thưởng thức ẩm thực bản địa... tất cả sẽ tạo nên một hành trình văn hóa đặc sắc mà chỉ Tu Mơ Rông mới có,” ông Mạnh nói.

Trước khi được phát hiện và công bố giá trị dược liệu vào năm 1973, sâm Ngọc Linh đã được đồng bào Xơ Đăng sử dụng từ bao đời như một loại “cây thuốc giấu” của núi rừng.

Việc Bộ VHTTDL công nhận tri thức dân gian liên quan đến sâm Ngọc Linh Kon Tum là di sản văn hóa phi vật thể đã đánh dấu bước phát triển mới: từ một cây dược liệu quý thành một tài nguyên văn hóa đặc thù của dân tộc.

Di sản này không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn là cơ sở để tỉnh Kon Tum định hình các chính sách phát triển kinh tế bền vững, có sự tham gia trực tiếp của người dân địa phương, vừa tạo sinh kế, vừa bảo vệ rừng, vừa giữ gìn bản sắc.

NGỌC HÒA