Trẻ béo phì sớm có nguy cơ ảnh hưởng đến chiều cao khi trưởng thành

Tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em Việt Nam đang trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng nhức nhối, là hệ quả của quá trình đô thị hóa nhanh chóng, sự thay đổi trong lối sống với thói quen ít vận động và chế độ dinh dưỡng giàu năng lượng. Tình trạng này không chỉ gây ra các rối loạn chuyển hóa sớm như tiểu đường type 2, bệnh lý tim mạch, mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý và sự phát triển toàn diện của trẻ.

TS.BS Trương Ngọc Dương (Giảng viên Bộ môn Nhi, Học viện Quân y) cho biết hậu quả của việc thừa cân béo phì sẽ dẫn đến rất nhiều rối loạn, đặc biệt là rối loạn về chuyển hóa trong đó là rối loạn chuyển hóa gây nên các bệnh về tiểu đường, rối loạn về chuyển hóa lipit máu, các vấn đề về tim mạch gây tăng huyết áp, tai biến… Việc thừa cân béo phì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả học tập và công việc.

Để cung cấp một bức tranh rõ nét hơn về thực trạng này, TS.BS Trương Ngọc Dương cùng các chuyên gia nhi khoa đầu ngành đã tiến hành một nghiên cứu quy mô lớn đã được thực hiện từ tháng 01/2024 đến tháng 04/2025 trên 2.037 trẻ em thừa cân, béo phì (độ tuổi từ 6-17) tại khu vực Đồng bằng sông Hồng. Nghiên cứu do các nhà khoa học từ Trường Đại học Y Hà Nội phối hợp thực hiện, đã đưa ra những kết luận quan trọng, là lời cảnh tỉnh cho nhiều bậc phụ huynh.

"Báo động đỏ" ở lứa tuổi tiểu học và sự chênh lệch lớn về giới tính

Kết quả nghiên cứu cho thấy một thực tế đáng lo ngại: nhóm tuổi có tỷ lệ thừa cân, béo phì cao nhất một cách áp đảo là lứa tuổi tiểu học. Cụ thể, có đến 73,2% số trẻ trong mẫu nghiên cứu thuộc nhóm tuổi từ 6-10. Nhóm tuổi 11-13 chiếm 25%, trong khi nhóm lớn hơn từ 14-17 tuổi chỉ chiếm 1,8%.

TS.BS Trương Ngọc Dương (Giảng viên Bộ môn Nhi, Học viện Quân y) trình bày nghiên cứu Đặc điểm trẻ thừa cân, béo phì ở khu vực đồng bằng sông Hồng.

Con số này củng cố mạnh mẽ nhận định rằng bậc tiểu học chính là giai đoạn nguy cơ cao nhất, khi trẻ bắt đầu hình thành thói quen ăn uống, tiếp xúc nhiều hơn với các thực phẩm giàu năng lượng nhưng lại giảm dần các hoạt động thể chất.

Một điểm đáng chú ý khác là sự chênh lệch rõ rệt về giới tính. Nghiên cứu chỉ ra rằng bé trai chiếm tới 75,1% tổng số trẻ thừa cân, béo phì, cao gấp 3 lần so với bé gái (24,9%). Điều này cho thấy các bé trai đang là nhóm đối tượng cần được quan tâm và can thiệp sớm hơn trong các chương trình dinh dưỡng học đường và tại gia đình.

Nghịch lý chiều cao: Cao vượt trội lúc nhỏ nhưng thấp trong tương lai

Một trong những phát hiện quan trọng và mang tính cảnh báo cao nhất của nghiên cứu là mối liên hệ nghịch lý giữa béo phì và chiều cao. Nhiều phụ huynh thường lầm tưởng con mình "cao to", phát triển tốt khi thấy trẻ vừa mũm mĩm vừa cao hơn bạn bè cùng trang lứa. Tuy nhiên, số liệu lại cho thấy một câu chuyện khác.

Béo phì ảnh hưởng đến chiều cao và phát triển xương ở trẻ. Ảnh minh họa.

Nghiên cứu sử dụng chỉ số chiều cao theo tuổi (HAZ) để đánh giá. Kết quả cho thấy:

Ở nhóm trẻ béo phì từ 6-10 tuổi, chỉ số chiều cao trung bình là dương 0,66, nghĩa là phần lớn các em ở độ tuổi này có chiều cao trên mức trung bình so với chuẩn. Đây là biểu hiện của việc tăng trưởng sớm, thường đi kèm với dậy thì sớm.
Tuy nhiên, ở nhóm trẻ lớn hơn từ 14-17 tuổi, chỉ số chiều cao trung bình lại là âm 0,64, cho thấy xu hướng giảm chiều cao rõ rệt.

Điều này có nghĩa là, dù trẻ béo phì có thể cao nhanh hơn ở giai đoạn đầu nhưng tốc độ tăng trưởng này có nguy cơ chững lại và thậm chí thấp hơn so với các bạn cùng tuổi ở giai đoạn cuối của tuổi vị thành niên. Năng lượng dư thừa do béo phì đã ưu tiên tích lũy vào mô mỡ thay vì hỗ trợ phát triển tối ưu cho hệ xương sụn trong dài hạn. Đây là một nghịch lý nguy hiểm, bởi việc tăng cân sớm không đảm bảo cho một chiều cao lý tưởng khi trưởng thành.

Mức độ thừa cân và khuyến nghị từ chuyên gia

Về mức độ nghiêm trọng, nghiên cứu ghi nhận phần lớn trẻ em nằm trong nhóm thừa cân (81,1%), tiếp theo là béo phì độ I (13,1%) và béo phì độ II (5,8%). Tỷ lệ thừa cân cao cho thấy đây là giai đoạn "vàng" để can thiệp, giúp trẻ điều chỉnh cân nặng trước khi tiến triển thành béo phì nặng và gây ra các biến chứng sức khỏe phức tạp hơn.

Từ những kết quả trên, nhóm nghiên cứu đưa ra các khuyến nghị cấp thiết:Ưu tiên can thiệp sớm: Cần tập trung vào nhóm trẻ tiểu học (6-10 tuổi), đặc biệt là các bé trai, để có những tác động kịp thời về dinh dưỡng và vận động.
Theo dõi toàn diện: Các trường học và gia đình cần theo dõi song song cả chỉ số khối cơ thể (BMI) và chỉ số chiều cao theo tuổi (HAZ) để đánh giá toàn diện tình trạng tăng trưởng của trẻ, phát hiện sớm các nguy cơ tiềm ẩn.
Tăng cường giáo dục và phối hợp: Cần kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục dinh dưỡng trong nhà trường, hướng dẫn vận động thể lực phù hợp, và sự phối hợp chặt chẽ giữa bộ ba Gia đình - Nhà trường - Y tế cộng đồng để tạo ra một môi trường sống lành mạnh, đảm bảo các biện pháp can thiệp.

Hải Đường