Trao quyền thu giữ tài sản cho ngân hàng - cần thêm điều kiện để tránh lạm dụng

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Theo Dự thảo Tờ trình gửi Chính phủ của NHNN, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng (Luật số 96/2025/QH15) có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15/10/2025 đã chính thức luật hóa quyền thu giữ tài sản đảm bảo của các tổ chức tín dụng.

Quy định này giúp các ngân hàng (chủ nợ) giảm chi phí thu hồi nợ, nhưng cũng có thể dẫn đến việc chiếm hữu bất hợp pháp hoặc tình trạng lạm dụng của các chủ nợ có thể tạo ra xung đột giữa những người dân, thậm chí là những bên không tham gia giao dịch tín dụng.

Do đó, để tránh tình trạng nêu trên và đảm bảo cân bằng quyền và lợi ích hợp pháp của bên đi vay và bên cho vay, trong Dự thảo Nghị định đang được xây dựng, NHNN đã quy định cụ thể về điều kiện tài sản đảm bảo của khoản nợ xấu được thu giữ ngoài các điều kiện theo quy định tại Luật số 96/2025/QH15.

Thứ nhất, tài sản đảm bảo của khoản nợ xấu được thu giữ khi đáp ứng các điều kiện quy định tại Điều 198a Luật số 32/2024/QH15 được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 96/2025/QH15 và các điều kiện sau: Tài sản đảm bảo không phải là nhà ở duy nhất của bên bảo đảm; Tài sản đảm bảo không phải là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm.

Thứ hai, tài sản đảm bảo của khoản nợ xấu không phải là tài sản quy định tại khoản 1 Điều này được thu giữ khi đáp ứng các điều kiện quy định tại Điều 198a Luật số 32/2024/QH14 được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 96/2025/QH15.

Theo Dự thảo Tờ trình của NHNN, quy định này được xây dựng trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế của một số quốc gia, khi hầu như chỉ có các quy định hạn chế trong thu giữ tài sản đảm bảo của bên phải thi hành án để thực hiện việc thi hành bản án, quyết định có hiệu lực.

Trên thực tế, mặc dù để thực hiện thu giữ theo quy định, tổ chức tín dụng, tổ chức mua bán, xử lý nợ xấu phải tuân thủ các điều kiện, trình tự, thủ tục rõ ràng, minh bạch.

Tuy nhiên, đối với một số trường hợp như tài sản đảm bảo là công cụ lao động duy nhất mang lại thu nhập tối thiểu cho bên bảo đảm, việc thu giữ tài sản đảm bảo có thể khiến bên bảo đảm càng khó khăn về tài chính cũng như không đảm bảo khả năng nuôi sống bản thân và gia đình; tương tự, việc thu giữ tài sản đảm bảo là nhà ở duy nhất cũng có thể khiến bên bảo đảm và gia đình không còn nơi ở.

Do vậy, để đảm bảo quy định trên được thực thi thống nhất, dự thảo Nghị định đưa ra 2 khái niệm “nhà ở duy nhất” và “công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất”.

Theo đó, nhà ở duy nhất là công trình xây dựng duy nhất thuộc quyền sở hữu của bên bảo đảm, nơi bên bảo đảm ở và sinh sống ổn định, lâu dài hoặc thường xuyên sinh sống.

Công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất là phương tiện lao động mang lại thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất cho bên bảo đảm. Thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm được xác định tương ứng với mức lương tối thiểu theo vùng nơi bên bảo đảm sinh sống và làm việc theo quy định của Chính phủ về mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động.

Cùng với những vấn đề trên, Dự thảo Nghị định cũng quy định trách nhiệm của bên bảo đảm.

Theo đó, về bản chất, việc thu giữ TSĐB theo quy định của Luật số 96/2025/QH15 là biện pháp xử lý theo thỏa thuận của các bên có liên quan.

Tuy nhiên, bên thực hiện thu giữ TSĐB không có trách nhiệm cũng như không có khả năng để kiểm tra, xác minh nhà ở của cá nhân có phải là nhà ở duy nhất hay không và cũng không có khả năng kiểm tra, xác minh công cụ lao động có phải là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất hay không.

Trường hợp phải thuê bên thứ ba thực hiện các công việc này sẽ làm phát sinh chi phí, thủ tục khi cấp tín dụng và/hoặc khi tiến hành thu giữ tài sản bảo đảm. Do vậy, nghĩa vụ, trách nhiệm xác nhận, cam kết và chứng minh nội dung liên quan về TSĐB thuộc về bên bảo đảm.

Dự kiến, nếu được phê duyệt, Nghị định sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/9/2025. Khi được ban hành, các quy định này sẽ tạo ra một bộ quy tắc ứng xử mới trong hoạt động cho vay và xử lý nợ.

Minh Chi