'Trăm hoa đua nở' sẽ làm hỏng bức tranh chuyển đổi số quốc gia

Chiều ngày 1/12, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật Chuyển đổi số. Dự luật được xây dựng nhằm khắc phục tình trạng “trăm hoa đua nở” trong phát triển nền tảng số, tạo lập một khung pháp lý thống nhất cho tiến trình chuyển đổi số quốc gia. Luật cũng đặt nền tảng cho Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, đồng thời hoàn thiện cơ chế quản trị, tài chính, nhân lực và hệ thống đánh giá các chỉ số chuyển đổi số.

Lo ngại luật “nói nhiều, làm được ít”

Phát biểu tại phiên thảo luận ở hội trường về dự án Luật Chuyển đổi số chiều 1/12, đại biểu Phạm Trọng Nhân (đoàn TP. HCM) cho rằng, luật cần được thiết kế như “bộ khung thể chế số quốc gia”. Bởi theo ông, “không thể chọn giải pháp chi tiết khi chưa có bản vẽ tổng thể ngôi nhà”.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân chỉ ra bốn khoảng trống lớn của dự thảo. Trước hết, phạm vi điều chỉnh của luật đang rất rộng nhưng chưa phân định rõ ràng vai trò, dễ chồng lấn với Luật Dữ liệu và Luật Trí tuệ nhân tạo.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân (đoàn TP. HCM) phát biểu.

“Dự thảo bao trùm Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số nhưng chưa phân ranh đâu là việc của Luật Chuyển đổi số, đâu của Luật Dữ liệu, đâu của Luật Trí tuệ nhân tạo. Rủi ro là luật sẽ nói nhiều, làm được ít, dễ dẫn đến trùng, chồng, mòn, kéo giảm hiệu lực thi hành”, ông nói.

Thứ hai, hạ tầng số công cộng chưa được thiết kế theo chuẩn quốc gia. Thứ ba, kinh tế số và doanh nghiệp số thiếu cơ chế “bắt buộc tối thiểu và khuyến khích tối đa”.

Đại biểu dẫn chứng 99% dữ liệu hành vi số của người Việt đang nằm trên hệ sinh thái các nền tảng nước ngoài, trong khi startup Việt “đói dữ liệu”, khó có điều kiện huấn luyện AI, phát triển sản phẩm hay cạnh tranh. “Không có dữ liệu Việt thì không thể có trí tuệ nhân tạo Việt”, ông Nhân nhấn mạnh.

Khoảng trống thứ tư là vấn đề công dân số và quyền dữ liệu vẫn chưa được định hình đầy đủ: quyền tự quyết dữ liệu, minh bạch xử lý dữ liệu, cơ chế khiếu nại – bồi thường, hay tiêu chuẩn bảo vệ quyền riêng tư từ thiết kế đều chưa được quy định rõ.

“Không thể xây Chính phủ số bằng những mảnh ghép không muốn kết nối”

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) cho rằng, dù đạt được nhiều kết quả trong những năm qua, hệ thống thông tin của các bộ, ngành và địa phương vẫn còn phân mảnh, thiếu khả năng liên thông và thiếu chuẩn dùng chung.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) phát biểu.

Cùng một loại dữ liệu nhưng mỗi cơ quan áp dụng một cấu trúc khác nhau; cùng một quy trình nhưng tồn tại nhiều nền tảng xử lý song song. Hệ quả là người dân phải khai báo nhiều lần, còn cơ quan nhà nước không có bức tranh đầy đủ để điều hành.

Đại biểu đánh giá cao Điều 18 của dự thảo luật về nguyên tắc kết nối, liên thông hệ thống thông tin. Việc luật hóa yêu cầu tuân thủ khung kiến trúc được xem là bước chuyển quan trọng, biến định hướng thành nghĩa vụ bắt buộc. Kinh nghiệm quốc tế như Hàn Quốc cho thấy chỉ khi toàn bộ hệ thống nhà nước tuân thủ cùng một kiến trúc tổng thể, mô hình “một lần khai báo” mới vận hành thực sự.

Bà Tú Anh đề nghị xác định rõ cơ quan đầu mối ban hành tiêu chuẩn kết nối; công khai lộ trình áp dụng để các bộ, ngành thống nhất thực hiện; đồng thời xây dựng cơ chế đánh giá, xếp hạng mức độ tuân thủ và chế tài với hệ thống cố tình đóng, trì hoãn kết nối.

“Chúng ta không thể xây dựng Chính phủ số bằng những mảnh ghép không muốn kết nối”, đại biểu nêu rõ.

Xây dựng khung pháp lý thống nhất cho chuyển đổi số quốc gia

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết Luật Chuyển đổi số là đạo luật khó, thế giới chưa có tiền lệ tương tự. Vì vậy, tinh thần xây dựng là “ngắn, luật khung và dành sự linh hoạt cho Chính phủ”.

Trên cơ sở ý kiến đại biểu, Bộ trưởng cho biết sẽ bỏ các quy định quá chi tiết, bổ sung những mảnh ghép còn thiếu của một quốc gia số như kinh tế số và xã hội số, đồng thời tích hợp phần Chính phủ điện tử trong Luật Công nghệ thông tin.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, dự thảo luật tập trung vào năm nhóm nội dung chính, tạo thành nền tảng thống nhất để triển khai chuyển đổi số quốc gia.

Ông nhấn mạnh rằng luật trước hết phải hình thành một khung pháp lý thống nhất, đóng vai trò như “bản thiết kế tổng thể” dẫn dắt các luật chuyên ngành khác, tránh tình trạng mỗi cơ quan tự triển khai theo chuẩn riêng dẫn đến phân mảnh. Song song với đó, luật phải tạo cơ chế pháp lý đầy đủ cho ba cấu phần chủ đạo là Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số – những lĩnh vực có quan hệ tương hỗ, nơi sự thiếu hụt ở bất kỳ cấu phần nào cũng có thể kéo lùi toàn bộ tiến trình.

Bộ trưởng cũng cho rằng cần thiết lập cấu trúc quản trị quốc gia về chuyển đổi số để bảo đảm thống nhất và trách nhiệm. Khi có cơ quan đầu mối rõ ràng và cơ chế phối hợp liên bộ, việc triển khai tiêu chuẩn chung và kết nối hệ thống mới thực sự khả thi.

Ngoài ra, luật hóa các cơ chế về tài chính và nhân lực số là điều kiện để bảo đảm nguồn lực dài hạn. Chuyển đổi số đòi hỏi đầu tư lớn, nhân lực chất lượng cao, nên luật phải quy định cách thức huy động và sử dụng nguồn lực, cũng như tạo hành lang phát triển đội ngũ nhân lực số.

Cuối cùng, Bộ trưởng nhấn mạnh yêu cầu quy định rõ cơ chế đánh giá định kỳ và công khai chỉ số chuyển đổi số nhằm tạo minh bạch, giám sát và thúc đẩy các bộ, ngành, địa phương thực thi thực chất.

“Nếu chậm ra nguyên tắc và không thống nhất các luật chuyên ngành, để trăm hoa đua nở, chúng ta có thể làm hỏng bức tranh tổng thể về chuyển đổi số quốc gia”, Bộ trưởng cảnh báo.

Ông khẳng định chuyển đổi số là nền tảng để đất nước tận dụng cơ hội từ không gian số, phát triển nhanh nhưng an toàn và bền vững. Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tiếp thu tối đa ý kiến đại biểu để hoàn thiện dự thảo luật trước khi trình Quốc hội.

Khiếu Hương