Trầm cảm gặm nhấm tinh thần phụ nữ cao tuổi

Ảnh minh họa

Nghịch lý đau lòng là ở chỗ, họ - những người đã hy sinh, sẻ chia kinh nghiệm sống và luôn sẵn lòng nâng đỡ con cái - lại không nhận được sự lắng nghe, thấu hiểu, tôn trọng từ chính những người thân yêu, nhất là khi họ bắt đầu có dấu hiệu của bệnh lý.

Sao mẹ không năng động như người khác?

Bà Vương Minh Thanh (Đội Cấn, Hà Nội), nguyên cán bộ y tế, từng trải qua những tháng ngày đầu nghỉ hưu thấm đẫm nỗi cô đơn. Hơn 30 năm gắn bó với sự nhộn nhịp của bệnh viện, đồng nghiệp, bệnh nhân, việc đột ngột dừng lại khiến bà thấy trống trải, buồn bã.

"Đang quen nhộn nhịp bệnh viện, từ ngày nghỉ hưu ở nhà chỉ quanh quẩn nấu cơm, dọn dẹp khiến tôi rất buồn chán", bà Thanh chia sẻ. Nỗi cô đơn của bà không chỉ là thiếu vắng công việc mà là cú sốc chuyển đổi vai trò và giá trị bản thân. Từ một người luôn được cần đến trong ngành y, bỗng chốc bà chỉ còn là người nội trợ.

Sau thời gian ngắn, bà Thanh bắt đầu xuất hiện các triệu chứng trầm cảm như mất hứng thú với những sở thích hàng ngày, mệt mỏi, chán ăn, sụt cân và dễ cáu gắt vô cớ. Con gái bà, chị Linh, ban đầu không nhận ra đây là dấu hiệu bệnh lý, mà cho rằng đó là do "mẹ lười", "mẹ khó tính khi về già".

"Mẹ tôi bắt đầu thích nhốt mình trong phòng, không thích bị làm phiền. Mọi người trong gia đình nghĩ không có gì nghiêm trọng. Thế nên thay vì hỏi han, chúng tôi lại vô tình tạo áp lực. Tôi từng nói mẹ phải ra ngoài giao lưu với mọi người, không nên cứ ở trong nhà. Tôi cũng giục giã mẹ: "Bác hàng xóm vẫn đi tập dưỡng sinh đều đặn, sao mẹ không cố gắng?". Tôi không biết rằng những điều mình nói lại khiến bà buồn. Bà chỉ khe khẽ thở dài: "Mẹ không muốn con so sánh mẹ với bất cứ ai!". Nhưng lúc đó tôi không hiểu, cứ nghĩ bà đang tự ti thôi".

Chính sự so sánh và thái độ thúc giục thiếu khéo léo - điều mà các chuyên gia tâm lý cảnh báo là tuyệt đối không nên làm - đã khiến bà Thanh cảm thấy bị ép buộc, thêm mất tự tin và nghĩ mình là gánh nặng của con cái. Sự mệt mỏi, căng thẳng của bà khiến không khí gia đình dần trở nên nặng nề.

Nước mắt của người mẹ bị nhầm là "mất trí"

Trường hợp của bà Ngô Thị Mai (72 tuổi, phường An Đông, TPHCM), cựu giáo viên cấp ba, là một ví dụ đau lòng khác về trầm cảm tuổi già bị "ẩn giấu" dưới vỏ bọc lão hóa thông thường.

Bà Mai vốn là người phụ nữ sắc sảo, nhanh nhẹn nhưng sau khi nghỉ hưu, bà dần trở nên ít nói, hay quên. Từ chỗ thích đi dạo buổi sáng, trò chuyện cùng hàng xóm, suốt 6 tháng qua bà gần như chỉ quanh quẩn trong nhà. Khi được hỏi, bà nói không muốn ra ngoài vì đã già, sức khỏe yếu, lại thêm hai người bạn thân đều đã qua đời.

Bà Mai đang phải đối diện với nỗi mất mát bạn bè thân thiết và tình trạng cô lập xã hội kéo dài - hai yếu tố chính dẫn đến cảm giác cô đơn và trầm cảm. Cảm giác "vô dụng", thu nhập giảm, sự phụ thuộc vào con cái tăng lên khiến bà nghĩ mình là gánh nặng.

Điều đáng buồn là các thành viên trong gia đình lại vô tình khiến căn bệnh của bà thêm trầm trọng vì không nhận ra các dấu hiệu sớm. Con trai bà, anh Hùng, chia sẻ: "Chúng tôi thấy mẹ hay quên, khó tập trung nên cứ nghĩ mẹ bị mất trí nhớ. Vì thế, chúng tôi đã không còn tạo cơ hội để mẹ tham gia vào việc tư vấn cho con cái hay chia sẻ kinh nghiệm sống nữa, vì sợ mẹ quên. Vô tình, chúng tôi đã lấy đi vai trò cuối cùng của mẹ".

Trong buổi tư vấn với chuyên gia, bà Mai bật khóc. Bà bày tỏ cảm giác bất mãn, cô đơn, cho rằng người già khác có cuộc sống tốt hơn mình. Sau khi đánh giá kỹ lưỡng, bà được chẩn đoán mắc chứng trầm cảm tuổi già.

Trầm cảm khiến bà Mai suy nghĩ tiêu cực về cuộc sống, cảm thấy bị cô lập và tự ti. Những người con, vì không hiểu rõ bệnh lý, đã thất bại trong việc lắng nghe và tái định nghĩa giá trị sống cho mẹ mình, khiến người mẹ cả đời là điểm tựa lại phải đắm chìm trong trầm cảm một mình.

Gỡ rối "cô đơn kép"

Theo ThS Nguyễn Viết Hiền (giảng viên Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội, Giám đốc Công ty TNHH Giáo dục OED, thành viên Ban chấp hành Hội Tâm lý Trị liệu Việt Nam), những người mới nghỉ hưu thường phải trải qua cú sốc chuyển đổi về vai trò, thói quen và cả giá trị bản thân. Nếu trong giai đoạn này, họ không nhận được sự lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng từ gia đình, đặc biệt là con cháu, cảm giác hụt hẫng sẽ không được xoa dịu. Tỷ lệ 10% người cao tuổi ở cộng đồng có các triệu chứng của trầm cảm là con số đáng lo ngại.

ThS Nguyễn Viết Hiền

Chuyên gia Nguyễn Viết Hiền nhấn mạnh, để giúp người mẹ, người bà vượt qua trầm cảm, gia đình cần là điểm tựa cảm xúc bền vững, biết quan sát và ứng xử tinh tế.

Các thành viên trong gia đình cần hiểu rằng, trầm cảm ở phụ nữ cao tuổi là bệnh lý. Các biểu hiện như chán nản, cáu gắt, tránh mặt là dấu hiệu của trầm cảm, không phải là sự "lười biếng" hay "khó tính" khi về già. Bên cạnh đó, con cháu cần tạo cơ hội để họ tái thiết lập vai trò mới trong đời sống hàng ngày. Hãy để họ tham gia vào việc chơi với cháu, tư vấn cho con cái trong công việc, chia sẻ kinh nghiệm sống. Khi họ cảm thấy được cần đến, tinh thần sẽ tích cực hơn.

Ngoài ra, con cháu nên khuyến khích người cao tuổi duy trì thói quen sinh hoạt nhẹ nhàng, không áp lực như văn nghệ, dân vũ, thể dục thể thao… phù hợp sở thích. Quan trọng là lắng nghe và tuyệt đối tránh so sánh hoặc nói những câu mang tính ép buộc như "mẹ phải ra ngoài giao lưu".

Đặc biệt, nếu người mẹ có dấu hiệu trầm cảm nặng, buồn bã kéo dài, nói đến cái chết hoặc thu mình quá mức, gia đình cần đưa đi khám và gặp chuyên gia ngay lập tức.

"Trầm cảm ở người cao tuổi hoàn toàn có thể điều trị được. Thông qua sự thấu hiểu và đồng hành của con cháu, chúng ta có thể giúp những người phụ nữ - những điểm tựa của gia đình - được trân trọng và gắn kết hơn, tìm lại mục đích và ý nghĩa trong chương mới của cuộc sống", ThS Nguyễn Viết Hiền khẳng định.

Phương Linh