Trái cây xuất khẩu đối mặt với khủng hoảng thừa

Giá mít xuất khẩu giảm sâu, ông Nguyễn Văn Quyết (nông dân tại xã Xuân Bắc, huyện Xuân Lộc) giảm diện tích trồng mít chuyển sang cây trồng khác. Ảnh: B.Nguyên

Những năm qua, diện tích nhiều loại trái cây tươi xuất khẩu như: xoài, chuối, mít, sầu riêng… không ngừng tăng nhanh. Nông dân chủ yếu chạy theo sản lượng mà chưa thật sự đầu tư cho chất lượng, cũng như đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu. Theo đó, nhiều trái cây xuất khẩu từng mang lại thu nhập cao cũng đang đối mặt với khủng hoảng thừa.

Trái cây xuất khẩu cũng dội chợ

Trái xoài Đài Loan xuất khẩu từng thuộc tốp đầu về mang lại lợi nhuận tốt cho nông dân vì cho năng suất cao, giá bán tốt. Nhưng vụ thu hoạch vừa qua, nông dân trồng xoài hầu như trắng tay, thậm chí nhiều nhà vườn thua lỗ nặng vì xoài rớt giá chưa từng có.

Mọi năm, với hơn 2,4 hécta trồng xoài, ông Phạm Văn Tuyên, Chi hội trưởng Chi hội Nông dân ấp Phú Quý 2 (xã La Ngà, huyện Định Quán), thu hoạch được khoảng 50 tấn. Năm nay mất mùa, vườn xoài của gia đình ông Tuyên chỉ thu hoạch được khoảng 25 tấn. Năm ngoái, giá xoài cao nhất bán được hơn 30 ngàn đồng/kg, giá cuối vụ còn khoảng 10 ngàn đồng/kg. Nhưng năm nay, vào vụ, thương lái trả giá 5 ngàn đồng/kg. Xuất khẩu gặp khó khăn, xoài rớt giá khiến thương lái bỏ cọc không thu hoạch. Đây là nguyên nhân khiến xoài trong vườn của ông Tuyên không bán được cho ai, đành để chín rụng đầy gốc.

Cùng tâm trạng, ông Lê Văn Hoảng, nông dân trồng xoài ở xã La Ngà, xót xa bày tỏ, từ năm 2020 đến nay, đây là năm khó khăn nhất với nông dân trồng xoài. Giá xoài thấp nhưng thương lái vẫn không mua vì xuất khẩu chậm, trong khi giống xoài Đài Loan, người tiêu dùng trong nước không ưa chuộng. Theo đó, 10 tấn xoài của gia đình ông không tìm được thương lái mua, đành để chín rụng vì với giá xoài 1 ngàn đồng/kg, giá bán không đủ bù công thu hoạch.

Toàn tỉnh hiện có gần 78,3 ngàn hécta cây ăn trái. Trong đó, chiếm diện tích lớn là các loại cây ăn trái có lợi thế xuất khẩu gồm: chuối với 16,7 ngàn hécta, xoài 11,6 ngàn hécta, sầu riêng 11,5 ngàn hécta, bưởi 10,3 ngàn hécta.

Đây không chỉ là câu chuyện riêng của trái xoài, mà nhiều loại trái cây xuất khẩu cũng rơi vào cảnh dội chợ vì gặp khó khăn trong xuất khẩu. Hiện mít Thái bán tại vườn, loại tuyển xuất khẩu chỉ còn khoảng 3 ngàn đồng/kg, bán xô còn 1 ngàn đồng/kg. Mít lá bàng chủ yếu sử dụng để chế biến và xuất khẩu hiện không có thương lái mua, nhiều nhà vườn phải bán xô với giá rẻ như cho để làm thức ăn cho dê, bò.

Ông Nguyễn Văn Quyết, nông dân trồng 2 hécta mít tại xã Xuân Bắc (huyện Xuân Lộc), chia sẻ ông vừa phải chặt bớt diện tích mít trong vườn để chuyển qua canh tác cây trồng khác. Nguyên nhân, trồng mít chi phí đầu tư lớn hơn so với các loại cây công nghiệp lâu năm. Trong khi đó, mặt hàng này đến kỳ thu hoạch, thương lái không mua là phải đổ bỏ, chứ không trữ lại được như các cây công nghiệp. Đặc biệt, 2-3 năm trở lại đây, mặt hàng trái cây tươi thường rơi vào cảnh dội chợ, rớt giá vì yêu cầu của thị trường xuất khẩu ngày càng khắt khe.

Chủ động ứng phó với thay đổi của thị trường

Giá nhiều loại trái cây tươi xuất khẩu giảm mạnh có nguyên nhân nhiều nước nhập khẩu đang siết chặt hàng rào kỹ thuật với yêu cầu về chất lượng sản phẩm ngày càng cao. Cụ thể, ngay cả thị trường dễ tính như Trung Quốc cũng đặt ra nhiều quy định mới khắt khe hơn về mức dư lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật; về kiểm dịch thực vật.

Phó chủ tịch Hội Nông dân huyện Định Quán Đoàn Gương Mẫu cho biết, với 6 ngàn hécta, huyện Định Quán đang đứng đầu về diện tích trồng xoài của tỉnh với sản lượng khoảng 10 ngàn tấn. Vụ thu hoạch vừa qua, xoài rớt giá khiến nông dân gặp nhiều khó khăn. Dù ngay địa bàn huyện có doanh nghiệp chế biến trái cây tươi nhưng hầu như không tiêu thụ sản phẩm cho nông dân. Địa phương cũng liên kết với nhiều doanh nghiệp bao tiêu trái cây tươi chủ lực của địa phương như xoài, sầu riêng nhưng cứ mãi luẩn quẩn trong bài toán “được mùa rớt giá” do chưa xây dựng được chuỗi liên kết bền vững.

Khi lợi thế cạnh tranh của trái cây tươi trên thị trường xuất khẩu hiện nay là chất lượng chứ không phải là giá rẻ, ngành hàng trái cây tươi của Việt Nam càng bộc lộc rõ những điểm yếu.

Phó tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Nguyễn Văn Mười nhận xét, cây trồng nào xuất khẩu tốt, có giá cao là nông dân đua nhau trồng, không quan tâm đến quy hoạch, định hướng thị trường. Nông dân vẫn trồng cây theo kinh nghiệm nên mỗi vườn một kiểu. Để mặt hàng trái cây tươi đáp ứng tiêu chuẩn thị trường xuất khẩu, phải xây dựng quy trình chuẩn từ khâu giống, sản xuất an toàn đến đóng gói, sơ chế, chế biến, tiêu thụ.

Dưới góc nhìn của doanh nghiệp chế biến, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại sản xuất Thuận Hương (huyện Định Quán) Liu Tác Sáng chia sẻ, từ đầu năm đến nay, không chỉ mặt hàng trái cây tươi mà nông sản, trái cây chế biến cũng gặp khó khăn về đầu ra. Khó khăn chung về kinh tế khiến sức tiêu thụ của cả thị trường nội địa và xuất khẩu đều chậm nên doanh nghiệp khó đẩy mạnh chế biến. Mặt khác, yêu cầu về nguồn nguyên liệu trái cây tươi đưa vào chế biến là phải có sản lượng lớn, ổn định về mặt giá cả. Với những loại trái cây tươi có thế mạnh xuất khẩu, khi xuất khẩu tốt, giá bán rất cao nên doanh nghiệp buộc phải tìm nguồn nguyên liệu khác.

Bình Nguyên