Trách nhiệm của con người với đa dạng sinh học

Chà vá chân đen, một trong những loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam, sinh sống nhiều ở Vườn quốc gia Bù Gia Mập, tỉnh Đồng Nai. Ảnh: Đình Tháp

Vai trò của con người, đặc biệt là đội ngũ cán bộ làm công tác bảo vệ rừng và các chủ rừng tại 35 vườn quốc gia (VQG) trên cả nước, có ý nghĩa quyết định trong việc gìn giữ và phát huy nguồn tài nguyên sinh học quý báu này.

Hiệu quả từ công tác bảo tồn

Cát Tiên (tỉnh Đồng Nai) là VQG đầu tiên của Việt Nam được trao danh hiệu Danh lục Xanh, một danh hiệu uy tín do Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) công nhận dựa trên Bộ tiêu chuẩn toàn cầu nhằm ghi nhận những khu bảo tồn đạt thành tựu nổi bật trong công tác bảo tồn thiên nhiên. VQG này sở hữu thành phần loài thực vật phong phú và đa dạng bậc nhất trong hệ thống rừng đặc dụng của khu vực Nam Bộ, bao gồm hệ thực vật trên cạn, vùng bán ngập và các hệ sinh thái đất ngập nước đặc trưng. Đây là nơi cư trú của hơn 1,6 ngàn loài thực vật và hơn 1,7 ngàn loài động vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm, nguy cấp và đặc hữu của Việt Nam và thế giới. Những giá trị nổi bật này khẳng định vai trò quan trọng của Cát Tiên trong bảo tồn đa dạng sinh học quốc gia và khu vực.

Là một trong những tình nguyện viên đang làm việc tại VQG Cát Tiên, bà Martina Junges (đến từ Cộng hòa liên bang Đức) đánh giá: đây là nơi tuyệt vời cho các loài động vật, thực vật phát triển. Không gian xanh nơi đây rất tốt cho các loài động vật hoang dã. Cũng tại nơi này các loài động vật sống khá bình yên, không bị đe dọa từ con người vì công tác bảo vệ rừng được thực hiện nghiêm ngặt.

Cùng với VQG Cát Tiên là VQG Bù Gia Mập nằm ở điểm cuối dãy Trường Sơn Nam, trên địa bàn các xã Bù Gia Mập, Đăk Ơ của tỉnh Đồng Nai và xã Quảng Trực, tỉnh Lâm Đồng, có diện tích gần 26 ngàn hécta.

Ông Vương Đức Hòa, Giám đốc VQG Bù Gia Mập cho biết: Theo kết quả nghiên cứu về đa dạng sinh học gần nhất, tại đây đã ghi nhận được 1,1 ngàn loài thực vật, 105 loài động vật, hơn 400 loài chim; trong đó nhiều loài có tên trong sách đỏ của Việt Nam và thế giới. Với việc nằm liền kề với các khu bảo tồn thiên nhiên thuộc Vương quốc Campuchia, VQG Bù Gia Mập đang góp phần vào công tác bảo tồn các loài nguy cấp toàn cầu như: vượn đen má vàng, tê tê java, voi châu Á, chà vá chân đen, cu ly nhỏ và nhiều loài quý hiếm khác.

“Đây là một trong những VQG được các nhà bảo tồn đánh giá là đặc sắc và có mức độ đa dạng loài rất cao. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ tập trung nghiên cứu, phân tích và đánh giá lại hệ thống đa dạng sinh học, đồng thời trình UNESCO công nhận khu vực này là khu dự trữ đa dạng sinh học. Nơi đây cũng có ý nghĩa quan trọng đối với nghiên cứu khoa học, với nhiều đoàn chuyên gia đã và đang đến khảo sát. Chúng tôi hy vọng, với sự hỗ trợ kinh phí từ Chính phủ và các tổ chức phi chính phủ, các nghiên cứu về đa dạng sinh học sẽ được triển khai sâu rộng hơn” - ông Vương Đức Hòa cho biết.

Qua đánh giá từ đoàn công tác của Bộ Nông nghiệp và Môi trường và Ủy ban Quốc gia Chương trình Con người và sinh quyển Việt Nam, thì VQG Bù Gia Mập đã đạt 10/10 tiêu chí Vườn di sản ASEAN; đồng thời được đề xuất UNESCO công nhận Khu dự trữ sinh quyển thế giới tỉnh Bình Phước (cũ), lấy VQG Bù Gia Mập là vùng lõi. Cũng theo ông Vương Đức Hòa, chính chủ trương đóng cửa rừng và chương trình chi trả dịch vụ môi trường rừng của Đảng và Nhà nước đã làm nên những kết quả ấy, khi ngày càng có đông người dân đăng ký tham gia giữ rừng và cộng đồng sống gần rừng cũng ý thức hơn trong việc bảo vệ rừng.

Bảo vệ, kiến tạo sự bền vững của đa dạng sinh học

Việt Nam hiện có 35 VQG - là những hệ sinh thái rừng đặc biệt quan trọng, nơi lưu giữ và bảo tồn nguồn gen đa dạng sinh học phong phú, quý hiếm và đặc hữu của đất nước. Mặc dù còn đối mặt với nhiều khó khăn nhưng trong thời gian qua, các VQG đã không ngừng nỗ lực thực hiện đồng thời nhiều nhiệm vụ: tuần tra, ngăn chặn khai thác lâm sản trái phép, xử lý các nguy cơ gây suy thoái hệ sinh thái, đồng thời triển khai hiệu quả các biện pháp phục hồi rừng. Bên cạnh đó, việc trồng bổ sung các loài bản địa và theo dõi chặt chẽ sự phát triển của hệ động thực vật đã góp phần nâng cao chất lượng và giá trị sinh học của các khu rừng. Nhờ những đóng góp thầm lặng, bền bỉ của lực lượng làm công tác bảo tồn, các cánh rừng không chỉ được gìn giữ mà còn ngày càng phong phú hơn. Vai trò của con người vì thế trở nên then chốt, không chỉ trong việc bảo vệ mà còn trong quá trình kiến tạo và nuôi dưỡng sự bền vững của đa dạng sinh học, góp phần giữ vững vị thế của Việt Nam trên bản đồ đa dạng sinh học thế giới.

Theo GS.TS Nguyễn Hoàng Trí, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia Chương trình Con người và sinh quyển Việt Nam, đa dạng sinh học ngày càng trở nên quan trọng. Nếu một bộ phận nào đó của hệ thống đa dạng sinh học bị hủy diệt bởi bất kỳ tác nhân nào, thì con người cũng sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí không thể tồn tại. “Lấy một ví dụ đơn giản: không khí mà chúng ta hít thở mỗi ngày có được là nhờ quá trình quang hợp của cây cối và các hệ sinh vật khác. Cây xanh hấp thụ khí CO₂ và thải ra oxy - nguồn sống thiết yếu cho con người. Khi chúng ta hít thở, tức là chúng ta đưa một phần của thiên nhiên vào trong chính cơ thể mình. Con người vì thế là sản phẩm của tự nhiên; không có bầu không khí ấy, con người không thể tồn tại. Như vậy, giữa con người và thiên nhiên không phải là 2 thực thể tách biệt, mà là 2 phần gắn bó mật thiết, cùng tồn tại và phụ thuộc lẫn nhau” - GS.TS Nguyễn Hoàng Trí khẳng định.

Vai trò của đa dạng sinh học đối với con người đã rõ. Tuy nhiên, việc phát huy sự đa dạng sinh học chỉ có thể thực hiện được khi ý thức của mỗi ngành, mỗi nghề, mỗi gia đình, mỗi người dân được nâng lên. Và tất nhiên, hành động vì đa dạng sinh học không chỉ là lời nói!

Minh Nhật