Tổn thương thận âm thầm từ thực phẩm chức năng và vitamin 'tốt cho sức khỏe'

1. Niềm tin phổ biến và mối nguy bị bỏ qua

Sử dụng thực phẩm chức năng như vitamin, bột tăng lực hay thảo dược giải độc đang trở thành xu hướng chăm sóc sức khỏe của nhiều người. Tuy nhiên, việc lạm dụng các sản phẩm này có thể dẫn đến nhiều vấn đề, trong đó có tổn thương thận.

Một viên vitamin mỗi sáng, một gói bột tăng lực trước khi tập hay vài loại thảo dược "giải độc" được truyền tai nhau – với nhiều người, đó là biểu tượng của lối sống lành mạnh. Thực phẩm chức năng mang lại cảm giác chủ động chăm sóc sức khỏe, nhanh gọn và tiện lợi.

Nhưng dưới góc nhìn y khoa, đặc biệt là thận học, không phải thứ gì được gắn mác "tốt cho sức khỏe" cũng an toàn. Trái lại, một số loại thực phẩm chức năng và vitamin có thể âm thầm gây tổn thương thận, nhất là khi sử dụng liều cao, kéo dài hoặc kết hợp nhiều loại cùng lúc mà không có tư vấn y tế.

Điều nguy hiểm là, thận rất ít khi phát tín hiệu sớm. Khi người dùng còn cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh, thận có thể đã chịu áp lực quá mức trong thời gian dài.

2. Thận – bộ lọc thầm lặng nhưng dễ bị quá tải

Thận là "nhà máy lọc" của cơ thể, hoạt động liên tục để loại bỏ chất thải, thuốc, vitamin, khoáng chất dư thừa và nhiều hợp chất sinh học khỏi máu. Mỗi ngày, toàn bộ lượng máu trong cơ thể được lọc qua thận nhiều lần.

Khi cơ thể phải xử lý quá nhiều thực phẩm chức năng, đặc biệt là các sản phẩm chứa vitamin, khoáng chất liều cao hoặc chiết xuất thảo dược đậm đặc, thận buộc phải làm việc nhiều hơn bình thường. Lâu dài, điều này có thể dẫn đến:

Tổn thương trực tiếp mô thận
Viêm thận hoặc phản ứng dị ứng tại thận
Rối loạn điện giải, quá tải kali, phốt pho
Tích tụ kim loại nặng gây độc cho thận...

Đáng lo ngại là những tổn thương này thường tiến triển âm thầm, khó phát hiện nếu không làm xét nghiệm.

Khi cơ thể phải xử lý quá nhiều thực phẩm chức năng, đặc biệt là các sản phẩm chứa vitamin, khoáng chất liều cao hoặc chiết xuất thảo dược đậm đặc, thận buộc phải làm việc nhiều hơn bình thường dẫn đến quá tải, tổn thương thận…

3. Thảo dược "tự nhiên" không đồng nghĩa với an toàn

Một quan niệm sai lầm phổ biến cho là thảo dược thì lành tính. Trên thực tế, nhiều tổn thương thận nghiêm trọng đã được ghi nhận liên quan đến các sản phẩm thảo dược.

Thông tin trên trang Toi cho biết, một số loại thảo dược có chứa axit aristolochic – chất đã được chứng minh có thể gây sẹo thận nặng, suy thận không hồi phục và làm tăng nguy cơ ung thư đường tiết niệu. Các sản phẩm này từng xuất hiện trong một số bài thuốc "gia truyền", thuốc giảm cân, thuốc "giải độc", thuốc trị đau khớp hoặc sản phẩm dành cho sức khỏe phụ nữ.

Nguy cơ càng tăng cao khi:

Sử dụng kéo dài nhiều tháng, nhiều năm
Mua từ nguồn không rõ xuất xứ
Nhãn mác không đầy đủ hoặc sai lệch thành phần...

Ngay cả người khỏe mạnh cũng có thể bị tổn thương thận nếu dùng các sản phẩm này không kiểm soát.

4. Vitamin và các gói "tăng cường miễn dịch" nhiều chưa chắc đã tốt

Vitamin thường được xem là vô hại, nhưng điều này không hoàn toàn đúng, đặc biệt là các vitamin tan trong chất béo có thể tích tụ trong cơ thể; các gói "tăng cường miễn dịch" thường chứa nhiều vitamin, khoáng chất, thảo dược và vi lượng kim loại; việc dùng nhiều loại cùng lúc dễ khiến tổng liều vượt mức an toàn… Khi đó, thận phải xử lý một lượng lớn chất dư thừa, tạo thêm gánh nặng lọc thải. Với người mắc bệnh thận mạn, nguy cơ càng rõ rệt hơn.

Nguyên tắc quan trọng trong y học là: Liều lượng quyết định độc tính, nhiều hơn không có nghĩa là khỏe hơn.

Vitamin thường được xem là vô hại, nhưng điều này không hoàn toàn đúng, đặc biệt là các vitamin tan trong chất béo có thể tích tụ trong cơ thể…

5. Thực phẩm bổ sung cho tập luyện - lợi ích song hành rủi ro

Bột protein, creatine, thực phẩm bổ sung trước tập luyện ngày càng phổ biến trong các phòng gym. Nếu dùng đúng cách, chúng có thể hỗ trợ tăng cơ và phục hồi. Tuy nhiên, sử dụng sai cách có thể gây hại cho thận, nhất là trong các trường hợp:

Nạp quá nhiều protein kéo dài
Có sẵn bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường
Mất nước khi tập luyện
Dùng creatine liều cao hoặc không theo hướng dẫn...

Ngoài ra, các sản phẩm trước tập luyện thường chứa caffeine, chất kích thích ảnh hưởng đến huyết áp và cân bằng dịch – những yếu tố có thể gián tiếp gây căng thẳng cho thận. Thực tế đã ghi nhận các ca tổn thương thận liên quan đến việc trộn nhiều loại thực phẩm bổ sung, kết hợp với steroid hoặc dùng thêm thuốc giảm đau, kháng viêm không steroid (NSAID).

6. Nguy cơ tổn thương thận tiềm ẩn ngay trong viên thuốc

Một mối lo khác là chất lượng thực phẩm chức năng, một số nghiên cứu phát hiện nhiễm kim loại nặng như cadmium – chất có thể tích tụ lâu dài trong thận; chứa hóa chất hoặc thuốc kê đơn không được khai báo... thường gặp ở sản phẩm giảm cân, tăng cường sinh lý, tăng cơ...

Thực phẩm chức năng không được quản lý chặt chẽ như thuốc, nên nhiều rủi ro chỉ được phát hiện khi người dùng đã gặp biến chứng.

7. Những dấu hiệu cảnh báo thận đang "kêu cứu"

Tổn thương thận thường tiến triển âm thầm, nhưng người dân cần cảnh giác với các dấu hiệu sau:

Phù chân, mắt cá, mặt hoặc quanh mắt
Nước tiểu có bọt, có máu, thay đổi số lần đi tiểu
Mệt mỏi, buồn nôn, chán ăn
Khó thở
Huyết áp tăng hoặc khó kiểm soát…

Tuy nhiên, nhiều trường hợp chức năng thận có thể cải thiện nếu phát hiện sớm và ngừng các sản phẩm gây hại. Xét nghiệm máu và nước tiểu định kỳ là biện pháp quan trọng để phát hiện sớm tổn thương.

8. Làm thế nào để bảo vệ thận khỏi tổn thương?

Người dân không nhất thiết phải "tẩy chay" thực phẩm chức năng, nhưng cần sử dụng có hiểu biết và kiểm soát, bằng cách:

Luôn thông báo cho bác sĩ, dược sĩ về tất cả các sản phẩm đang dùng
Tránh sản phẩm chứa axit aristolochic hoặc "hỗn hợp độc quyền" không rõ thành phần
Không dùng nhiều loại cùng lúc theo trào lưu
Thận trọng đặc biệt nếu có bệnh nền về thận, tim mạch, huyết áp, tiểu đường

Thận là cơ quan thầm lặng nhưng vô cùng quan trọng, do đó bảo vệ thận cũng chính là bảo vệ sức khỏe lâu dài của mỗi người.

Mời độc giả xem thêm:

DS. Hoàng Thu