Tìm về 'Nguồn cội' cùng nữ họa sĩ gốc Việt

Nhóm du khách nước ngoài thích thú trước những tác phẩm của họa sĩ Tô Bích Hải.

Đau đáu nỗi niềm với quê hương

Họa sĩ Tô Bích Hải, sinh năm 1947 tại Móng Cái - vùng biên giới giữa Việt Nam và Trung Quốc. Bà là người dân tộc Tày với gốc rễ văn hóa từ Cao Bằng và Lạng Sơn - vùng quê đậm đà bản sắc với truyền thống dân gian và tín ngưỡng.

Nơi đây cũng chịu nhiều đau thương, mất mát do chiến tranh gây nên. Những mảnh ký ức từ thời thơ ấu nơi quê nhà đã để lại dấu ấn sâu sắc trong cuộc đời và hành trình nghệ thuật của nữ họa sĩ.

Năm 1954, trong bối cảnh chia cắt đất nước, gia đình bà di cư từ miền Bắc vào miền Nam. Trải nghiệm này đã khắc sâu vào ký ức của đứa trẻ ngày ấy, trở thành nguồn cảm hứng cho các tác phẩm phản ánh chủ đề ly hương và giao thoa văn hóa trong bà.

Ở tuổi 20, nữ họa sĩ gốc Việt theo học tại Học viện Mỹ thuật Lausanne, Thụy Sĩ, trước khi định cư tại Pháp vào năm 1968. Thời gian đầu, bà theo đuổi phong cách hội họa cổ điển, sáng tác các bức tranh tái hiện hình ảnh trẻ em làng quê vùng Bourgogne. Những tác phẩm này gợi lên sự hoài niệm, thân mật và gắn bó với ký ức tuổi thơ.

Sau khi chứng kiến sự thay đổi của làng quê, bà chuyển sang phục chế búp bê cổ, đặc biệt là các dòng búp bê Pháp nổi tiếng như Thuillier, Schmitt, Jumeau và Pauline. Công việc này không chỉ mở rộng hiểu biết về chất liệu và kỹ thuật, mà còn làm sâu sắc thêm cảm nhận của bà về hình khối và kết cấu.

Một biến cố sức khỏe nghiêm trọng sau đó đã đánh dấu bước ngoặt trong hành trình nghệ thuật của họa sĩ Tô Bích Hải. Trong cơn khủng hoảng, bà sáng tạo hai con búp bê mang phong cách Art Brut, “Aspirine” và “Pénicilline”, như một sự phản kháng đối với điều trị y học truyền thống.

Đây cũng là thời điểm bà tái kết nối với các tín ngưỡng dân gian thời thơ ấu, đưa yếu tố tâm linh và huyền bí vào nghệ thuật của mình. Tác phẩm của Tô Bích Hải đã được triển lãm tại các bảo tàng quốc tế như Halle Saint-Pierre và La Fabuloserie, Pháp.

“Tôi chỉ là hạt giống nhỏ, loài cây hoang vươn lên tìm ánh sáng, để nghe cây thở dài, để nghe đá thì thầm trong cuộc chuyển mình rạo rực. Tôi như kẻ nhìn trộm vào sự biến hóa và thăng hoa của vật”, họa sĩ Tô Bích Hải tâm sự.

Sau gần cả đời người ở nơi đất khách, nữ họa sĩ quyết định trở về cố hương để thực hiện một tâm nguyện cả đời mình còn day dứt. Bà mở triển lãm trên chính nơi chôn rau cắt rốn của mình với cái tên “Nguồn cội”.

Chân dung họa sĩ Tô Bích Hải.

Không chỉ là nghệ thuật

Nữ họa sĩ tìm kiếm những ký ức, cảm giác về quê hương trong những sự vật hiện diện trong đời sống thiên nhiên và sinh hoạt hằng ngày. Triển lãm là chuyến du hành đi theo các bước chuyển lớn trong sự nghiệp của nghệ sĩ Tô Bích Hải, khi bà thử nghiệm với các chất liệu khác nhau như sơn dầu, than chì, điêu khắc gỗ...

Như loạt tranh sơn dầu tập trung vào hiệu ứng thị giác khi những rễ cây được vẽ ở khổ lớn, bó rễ bện chặt vào thân cây rắn chắc như những sợi dây thừng. Những rễ cây chạy theo toàn bộ phần thân của cây, như các sợi nơron thần kinh liên kết từng mảng ký ức của người nghệ sĩ, giống như bức chân dung về nguồn cội.

Hay loạt sơn mài tĩnh vật là một góc nhìn mới của nghệ sĩ khi đặt vấn đề về cội nguồn của thiên nhiên qua lát cắt của các loại quả. Còn loạt tranh chân dung về trẻ em đưa ta vào những nhánh nhỏ trong cuộc sống của Tô Bích Hải ở nước ngoài. Cụm điêu khắc sắp đặt Totem đưa người xem về với những gì đơn sơ nhất của các phong tục thờ cúng truyền thống.

Các tác phẩm nhằm mang đến một góc nhìn về căn tính, văn hóa, giá trị dân tộc trong mỗi con người. Qua đó, mang đến những rung động tinh tế cho người xem, để cùng khám phá những biến chuyển cảm xúc trước đời sống, trước thiên nhiên.

Chia sẻ với Báo GD&TĐ, họa sĩ Tô Bích Hải xúc động cho biết: “Hôm nay (7/3) là một ngày đặc biệt, một ngày rất quan trọng, ngày trở về ‘cội nguồn’ sau hơn 60 năm tôi học tập, sinh sống tại châu Âu và châu Mỹ.

Những đứa con tinh thần của họa sĩ Tô Bích Hải được giới thiệu đến công chúng.

Triển lãm thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng yêu mến nghệ thuật.

Tôi biết ơn và xúc động khi đã hiện thực hóa được ước mơ của mình. Mặc dù gần một đời sống xa quê hương nhưng trái tim tôi luôn hướng về quê cha đất tổ. Chưa giây phút nào tôi ngừng tự hào về Tổ quốc”.

Trước đó, vào năm 2003, họa sĩ Tô Bích Hải từng trở về Việt Nam. Sau đó, mỗi năm ở Pháp, họa sĩ Tô Bích Hải đều tổ chức các nhóm tình nguyện viên, cùng nhau sáng tạo nên các lễ hội và biểu diễn văn hóa nghệ thuật để gây quỹ nuôi dưỡng 3 trung tâm trẻ mồ côi, Trung tâm Hoa Mai Đà Nẵng và Trung tâm Vị Thanh, Cần Thơ, đồng thời cấp học bổng cho các sinh viên nghèo học giỏi, đặc biệt là bà cùng nhóm thiện nguyện đã xây dựng 2 trường mẫu giáo tại tỉnh Cao Bằng (Trường Mẫu giáo xã Khâu Thành, huyện Trùng Khánh và Trường Mẫu giáo xã Vân An, huyện Hà Quảng).

Hà Trang