Tìm 'giấy thông hành' cho nông sản vươn xa

ĐBP - Xây dựng chỉ dẫn địa lý giúp khẳng định thương hiệu và nâng cao giá trị sản phẩm nông sản đặc trưng. Tuy nhiên, quá trình này ở Điện Biên gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, từ khâu điều tra, khảo sát, hoàn thiện hồ sơ khoa học đến tổ chức sản xuất, quản lý và duy trì chất lượng sản phẩm sau khi được công nhận. Để chỉ dẫn địa lý thực sự trở thành “giấy thông hành” cho nông sản Điện Biên vươn xa, rất cần sự đầu tư đồng bộ, liên kết chặt chẽ và chiến lược dài hạn trong bảo tồn, phát triển và quảng bá thương hiệu đặc sản địa phương.

Điện Biên có nhiều nông sản đặc trưng như: Gạo, cà phê, chè, dứa, mật ong... Trong đó, gạo Điện Biên từ lâu đã nổi tiếng khắp cả nước, là sản phẩm đầu tiên của tỉnh được bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Năm 2014, Cục Sở hữu trí tuệ công nhận chỉ dẫn địa lý gạo Điện Biên chỉ dùng cho 2 sản phẩm gạo Bắc thơm số 7 và IR64. Các khu vực được đăng bạ chỉ dẫn địa lý gồm 15 xã, phường thuộc TP. Điện Biên Phủ và huyện Điện Biên cũ: Thanh Minh, Nam Thanh, Thanh Trường, Him Lam, Noong Bua, Thanh Xương, Thanh An, Noong Hẹt, Sam Mứn, Thanh Nưa, Thanh Luông, Thanh Hưng, Thanh Chăn, Thanh Yên, Noong Luống. Sau khi được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý, đã góp phần nâng tầm giá trị cho hạt gạo Điện Biên, giúp sản phẩm có chỗ đứng vững trên thị trường, được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh tin tưởng lựa chọn.

Cà phê Mường Ảng vừa được tỉnh phê duyệt vùng chỉ dẫn địa lý.

Tháng 8/2025, UBND tỉnh ban hành quyết định phê duyệt bản đồ vùng chỉ dẫn địa lý “Mường Ảng” cho sản phẩm cà phê Mường Ảng và bản đồ vùng chỉ dẫn địa lý “Tủa Chùa” cho sản phẩm chè Shan tuyết Tủa Chùa. Đây là kết quả của quá trình nhiều năm phối hợp giữa các sở, ngành và địa phương, thể hiện quyết tâm của tỉnh trong việc đưa nông sản vươn ra thị trường rộng hơn. Có chỉ dẫn địa lý thì cà phê Mường Ảng, chè Tủa Chùa có thể xuất khẩu một cách chính danh mà không cần phải thông qua các vùng nguyên liệu khác.

Dù có lợi thế về điều kiện tự nhiên, đa dạng mặt hàng nhưng việc xây dựng chỉ dẫn địa lý các mặt hàng nông sản vẫn gặp nhiều khó khăn. Theo Sở Khoa học và Công nghệ, việc xây dựng hồ sơ chỉ dẫn địa lý đòi hỏi quá trình điều tra, khảo sát, thu thập minh chứng khoa học công phu, từ đặc điểm địa lý, khí hậu, thổ nhưỡng đến quy trình sản xuất, yếu tố truyền thống và uy tín trên thị trường. Trong điều kiện địa bàn rộng, địa hình chia cắt, hạ tầng còn khó khăn, việc khảo sát và thu thập dữ liệu gặp nhiều trở ngại. Không ít địa phương còn thiếu nhân lực chuyên môn am hiểu về lĩnh vực sở hữu trí tuệ và chỉ dẫn địa lý, khiến tiến độ xây dựng hồ sơ bị chậm hoặc thiếu tính hoàn chỉnh.

Một khó khăn khác là nhận thức của người dân và doanh nghiệp về giá trị của chỉ dẫn địa lý còn hạn chế. Với nhiều nông hộ, việc canh tác vẫn mang tính tự phát, chưa chú trọng tuân thủ quy trình sản xuất, đảm bảo chất lượng và nguồn gốc nguyên liệu theo tiêu chuẩn được cấp. Nhiều người còn coi việc được công nhận chỉ dẫn địa lý như một “danh hiệu”, thay vì là công cụ pháp lý để bảo vệ, phát triển và khai thác giá trị thương hiệu lâu dài. Do đó, sau khi được cấp chứng nhận, không ít sản phẩm vẫn chưa tận dụng được lợi thế để mở rộng thị trường hoặc nâng giá trị thương mại.

Đến nay, toàn tỉnh mới có 1 chỉ dẫn địa lý “Điện Biên” cho sản phẩm gạo Bắc thơm số 7 và IR64, cùng 1 nhãn hiệu tập thể “Nếp tan Na Son”; ngoài ra còn có vùng chỉ dẫn địa lý “Mường Ảng” cho sản phẩm cà phê Mường Ảng và vùng chỉ dẫn địa lý “Tủa Chùa” cho sản phẩm chè Shan tuyết Tủa Chùa.

Tỉnh cũng đã có 110 đơn vị đăng ký bảo hộ sở hữu công nghiệp. Hiện nay, Điện Biên đang tiếp tục xây dựng và phát triển nhãn hiệu cho nhiều sản phẩm nông nghiệp đặc trưng như: Gạo Mường Thanh, dứa mật Pu Lau, dứa Na Sang, miến dong Pa Ham, bưởi da xanh Mường Ảng, khoai sọ tím Tủa Chùa, khoai sọ Phì Nhừ, lạc đỏ Na Son, bí xanh Tìa Dình.

Việc xây dựng được chỉ dẫn địa lý đã khó, nhưng giữ được càng khó hơn, đặc biệt là phát huy hiệu quả sản phẩm sau khi cấp chỉ dẫn địa lý. Điển hình, như gạo Bắc thơm số 7 và IR64, từ khi được bảo hộ đến nay còn gặp nhiều khó khăn và thách thức trong việc phát triển giá trị. Đặc biệt, tình trạng vi phạm chỉ dẫn địa lý gạo Điện Biên vẫn xảy ra. Theo quyết định công nhận chỉ dẫn địa lý “gạo Điện Biên” chỉ dùng cho sản phẩm gạo Bắc Thơm số 7 và IR64, nhưng trên thị trường hiện nay rất nhiều sản phẩm gạo đang dùng chỉ dẫn này, dẫn đến sự nhầm lẫn cho người tiêu dùng, làm giảm uy tín danh tiếng sản phẩm, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích chính đáng của cả người sản xuất và kinh doanh sản phẩm chỉ dẫn địa lý “gạo Điện Biên”.

Hiện nay tỉnh đang xây dựng nhãn hiệu cho gạo Mường Thanh. Trong ảnh: Thu hoạch lúa trên cánh đồng Mường Thanh. Ảnh: Xuân Tư

Tương tự, chè Shan tuyết Tủa Chùa - sản phẩm đặc trưng của vùng cao phía Bắc Điện Biên cũng vừa được phê duyệt bản đồ vùng chỉ dẫn địa lý. Việc được công nhận chỉ dẫn địa lý “Tủa Chùa” là bước khẳng định thương hiệu chè cổ thụ nơi đây, đồng thời mở ra cơ hội lớn cho địa phương trong phát triển sản phẩm đặc sản gắn với du lịch sinh thái và văn hóa bản địa. Tuy vậy, việc quản lý và khai thác hiệu quả chỉ dẫn địa lý cho chè Tủa Chùa vẫn còn nhiều rào cản. Hạ tầng giao thông khó khăn khiến việc thu hái, vận chuyển nguyên liệu tươi gặp trở ngại, chi phí sản xuất cao. Phần lớn sản phẩm hiện vẫn tiêu thụ dạng thô, chưa được đầu tư bao bì, mẫu mã chuyên nghiệp, chưa xây dựng được chuỗi liên kết từ trồng, chế biến đến tiêu thụ. Bên cạnh đó, nhiều diện tích chè cổ thụ đang bị già cỗi, năng suất thấp, thiếu nguồn lực phục hồi và chăm sóc. Nếu không có kế hoạch bảo tồn và khai thác hợp lý, chỉ dẫn địa lý có nguy cơ chỉ tồn tại “trên giấy”, không mang lại giá trị thực tế cho người dân.

Không chỉ với cà phê và chè, nhiều nông sản đặc trưng khác của Điện Biên như dứa, khoai sọ, bí xanh, lạc đỏ... cũng đang được nghiên cứu, đề xuất xây dựng hồ sơ chỉ dẫn địa lý. Để chỉ dẫn địa lý thực sự trở thành “giấy thông hành” cho nông sản Điện Biên vươn xa, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, địa phương và người dân trong việc quy hoạch vùng sản xuất, quản lý chất lượng và xây dựng thương hiệu sản phẩm.

Trong đó, phải nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp về giá trị kinh tế, pháp lý của chỉ dẫn địa lý; coi đây không chỉ là giấy chứng nhận mà là công cụ bảo hộ và phát triển lâu dài. Cùng với đó, ưu tiên nguồn lực đầu tư cho công tác điều tra, khảo sát, xây dựng hồ sơ khoa học, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý. Khi các nguồn lực được huy động hiệu quả, nhận thức cộng đồng được nâng cao và sản xuất được tổ chức theo chuỗi giá trị, chỉ dẫn địa lý sẽ trở thành động lực phát triển nông nghiệp bền vững, nâng tầm thương hiệu nông sản Điện Biên.

Quốc Huy