Tiếp cận mở và vận dụng sáng tạo tiến bộ khoa học công nghệ vào thực tế

Thể chế thử nghiệm (sandbox) là mô hình quan trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khoa học công nghệ và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Theo ông, Việt Nam đang đối mặt với những khó khăn gì trong việc áp dụng mô hình này?

Hiện nay, khi khoa học công nghệ phát triển nhanh chóng, vòng đời công nghệ ngày càng rút ngắn, việc đổi mới và áp dụng các sáng tạo diễn ra liên tục. Trong bối cảnh đó, thể chế thử nghiệm (sandbox) trở thành mô hình quan trọng giúp thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới linh hoạt, hạn chế những rủi ro do các quy định hiện hành chưa theo kịp thực tế.

Ông Nguyễn Đức Dũng, chuyên gia độc lập về Chuyển đổi số.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang đối mặt với một số thách thức trong quá trình triển khai mô hình. Thứ nhất, khung pháp lý chưa hoàn thiện. Hiện nay, các quy định về thể chế thử nghiệm vẫn chưa được ban hành đồng bộ trong tất cả các lĩnh vực, khiến việc triển khai gặp nhiều trở ngại. Các quy trình phê duyệt, cấp phép thử nghiệm còn phức tạp, làm chậm quá trình áp dụng công nghệ mới vào thực tế.

Thứ hai, sự phối hợp giữa các bộ, ngành còn hạn chế. Hiện chưa có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành trong việc đề xuất, thử nghiệm và đánh giá các công nghệ mới. Điều này dẫn đến sự chồng chéo trong quản lý, làm giảm tính linh hoạt của mô hình sandbox và khiến nhiều dự án thử nghiệm bị trì hoãn.

Thứ ba, tắc nghẽn về nguồn vốn đầu tư. Việc huy động vốn cho các dự án thử nghiệm vẫn gặp khó khăn do các quy định chưa đồng nhất. Các nhà đầu tư còn lo ngại về tính pháp lý và khả năng thương mại hóa của các sản phẩm công nghệ mới khi tham gia vào sandbox. Bên cạnh đó, cơ chế khuyến khích đầu tư cho các startup công nghệ và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo vẫn chưa thực sự hấp dẫn.

Nhìn chung, để thể chế thử nghiệm (sandbox) thực sự phát huy hiệu quả tại Việt Nam, cần có một khung pháp lý linh hoạt hơn, tăng cường sự phối hợp giữa các bộ, ngành và hỗ trợ tài chính từ cả khu vực công và tư nhân, giúp các doanh nghiệp và startup có điều kiện thử nghiệm và ứng dụng công nghệ vào thực tế.

Theo ông, cơ chế sandbox thử nghiệm ở đâu?

Cơ chế sandbox thử nghiệm cần được triển khai đồng thời tại cả trường đại học và doanh nghiệp, tạo thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo hoàn chỉnh.

Thứ nhất, trong trường đại học, sandbox có thể hoạt động như một phòng thí nghiệm mở và mô hình doanh nghiệp nhỏ, nơi các nghiên cứu khoa học, sáng kiến và ý tưởng đổi mới được thử nghiệm trong môi trường thực tế; doanh nghiệp nhỏ đó sản xuất ra sản phẩm cụ thể và giới thiệu đến doanh nghiệp lớn (để họ nghiên cứu đầu tư hoặc thu mua doanh nghiệp thử nghiệm) và thị trường. Các trường đại học cần khuyến khích sinh viên, giảng viên tham gia vào các dự án nghiên cứu có tính ứng dụng cao, đồng thời kết nối với doanh nghiệp để xác định những vấn đề thực tiễn cần giải quyết. Điều này giúp các nghiên cứu không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà có cơ hội triển khai thành sản phẩm, dịch vụ cụ thể.

Thứ hai, trong doanh nghiệp, sandbox có thể đóng vai trò như một trung tâm thử nghiệm công nghệ hoặc vườn ươm khởi nghiệp, nơi doanh nghiệp đặt ra các bài toán thực tế để các nhóm nghiên cứu từ trường đại học hoặc startup cùng tham gia giải quyết. Khi một ý tưởng có tiềm năng, doanh nghiệp có thể đầu tư trực tiếp hoặc hợp tác với các trường đại học để phát triển sản phẩm. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng có đủ nguồn lực tài chính để đầu tư dài hạn vào nghiên cứu và phát triển.

Thứ ba, nên phát triển các website để mời gọi các ý tưởng kinh doanh mới để doanh nghiệp lớn có thể trực tiếp mua ý tưởng từ cá nhân (Peer-To-Peer) hoặc hộ cá thể có ý tưởng đổi mới sáng tạo và doanh nghiệp thẩm định khả năng đầu tư.

Đơn cử như tại Hà Lan, các doanh nghiệp nhỏ cũng gặp thách thức tương tự. Để khắc phục, họ đã hình thành các quỹ đầu tư thiên thần và quỹ vốn mạo hiểm, giúp hỗ trợ tài chính cho những ý tưởng sáng tạo có tính ứng dụng cao. Các chuyên gia từ quỹ này sẽ đánh giá sản phẩm, hỗ trợ thử nghiệm và giúp hiện thực hóa nghiên cứu trong môi trường thực tế.

Như vậy, để sandbox hoạt động hiệu quả, cần một cơ chế kết nối chặt chẽ giữa trường đại học, doanh nghiệp và các quỹ đầu tư, tạo ra một môi trường thử nghiệm linh hoạt, nơi các ý tưởng được nuôi dưỡng, kiểm chứng và phát triển thành sản phẩm thực tiễn.

Theo ông, cần những giải pháp gì để đảm bảo mô hình sandbox được triển khai hiệu quả tại Việt Nam?

Để mô hình sandbox được triển khai hiệu quả tại Việt Nam, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp quan trọng. Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý. Cần xây dựng một khung pháp lý đồng bộ, linh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi cho các mô hình thử nghiệm nhưng vẫn đảm bảo tính minh bạch, bảo vệ lợi ích kinh tế, quốc phòng và an ninh. Các quy định cần được thiết kế theo hướng mở, giúp doanh nghiệp có không gian sáng tạo nhưng vẫn có cơ chế giám sát chặt chẽ để hạn chế rủi ro.

Thứ hai, nâng cao năng lực quản lý và phối hợp. Việc triển khai sandbox không thể thực hiện riêng lẻ mà cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, cơ quan quản lý. Cần thống nhất các quy định, quy trình triển khai thí điểm để đảm bảo sự nhất quán, tránh tình trạng chồng chéo trong quản lý. Đồng thời, cơ quan chức năng cần có cơ chế phản hồi nhanh, hỗ trợ kịp thời để điều chỉnh các chính sách phù hợp với thực tiễn triển khai.

Thứ ba, tăng cường đầu tư, thu hút doanh nghiệp. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tham gia sandbox, bao gồm việc giảm rào cản về vốn, đơn giản hóa thủ tục pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi cho các startup và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo thử nghiệm mô hình mới. Ngoài ra, cần thúc đẩy hợp tác công - tư, thu hút các quỹ đầu tư mạo hiểm và các tổ chức tài chính tham gia hỗ trợ các dự án sandbox có tiềm năng phát triển.

Như vậy, để mô hình sandbox thực sự trở thành công cụ thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế số tại Việt Nam, cần có sự vào cuộc đồng bộ của cả nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức tài chính, tạo ra một môi trường thử nghiệm cởi mở nhưng vẫn đảm bảo tính pháp lý và an toàn.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

XM/Báo Tin tức